Slechts in crisissituaties kan noodbehoevende familie geld van verre familieleden verwachten. Dat is tenminste de conclusie van het proefschrift van Lothar Smith, dat hij aanstaande vrijdag verdedigt aan de Universiteit van Amsterdam. Smith onderzocht in de Ghanese hoofdstad Accra de economische relaties van Ghanezen met migranten buiten Ghana. Onder andere analyseerde hij daarvoor geldstromen tussen deze stedelingen en Ghanese migranten in Nederland. Zijn onderzoek is onderdeel van een groter onderzoek onder Ghanezen op het platteland en Ghanezen in Nederland, genaamd Ghanatransnet.
Familie in nood
“Het zijn niet de allerarmsten die migreren,” legt Lothar Smith uit. Volgens IntEnt, een organisatie voor ondernemende migranten, stuurt een Ghanese migrant in Nederland jaarlijks 1100 euro terug naar Ghana. Een deel hiervan wordt naar familie in nood gestuurd maar het overgrote deel wordt geïnvesteerd in de Ghanese economie, door middel van kleine, vaak informele ondernemingen.
Opvallende uitkomst is dat, in tegenstelling tot het platteland, de familie van migranten in steden slechts op geld kan rekenen in crisissituaties, zoals overlijden of ziekenhuisbezoek. De familie is afhankelijk van het aanbod en de goodwill van hun gemigreerde bloedverwant. Omdat families niet in staat worden geacht onderscheid te maken tussen geld bedoeld als gift en geld bedoeld als noodzakelijke investering, worden de echte investeringen uitbesteed aan een vertrouweling met kennis van zaken.
“Het sleutelwoord voor de mogelijkheid van stedelingen om betrokken te raken bij investeringen van migranten in de economie van Accra is ‘vertrouwen’. Het is maar een kleine groep die aan de slag gaat met het geld. Dit groepje is vaak al relatief rijk. De armen profiteren een stuk minder van de investeringen van migranten.” De kloof tussen arm en rijk in Accra wordt dus niet kleiner door deze investeringen, iets wat wel vaak gedacht wordt.
 |
| Foto: CC |
Naam maken
In Accra krijgt vooral de huizenmarkt een financiële injectie. De stad wordt flink uitgebreid door migranten die in vastgoed een stabielere investering zien dan in de Cedi, de Ghanese geldeenheid. “Dit levert nieuwe werkgelegenheid op. Een kleine groep mensen, met kennis van zaken en in wie vertrouwen is, speelt hierbij een belangrijke rol . Zij krijgen vaak een oefenopdracht om te bewijzen dat ze te vertrouwen zijn, zoals geld naar een familie brengen”, zegt Smith.
Maar denk niet dat deze mensen meteen met hun neus in de boter vallen. “Ze werken keihard en steken zelfs eigen geld in de projecten, om maar een goed huis af te leveren en dus een goede naam op te bouwen. Hierna hopen ze op meer opdrachten van andere migranten en richten ze een bureautje op.”
|
Klik hier voor het proefschrift van Lothar Smith. Voor meer informatie en een overzicht van het onderzoek naar relaties tussen Ghanese migranten en stedelingen en dorpelingen, zie Ghanatransnet Voor meer informatie over IntEnt, kijk hier. |
Vooroordelen
Dat de kloof tussen arm en rijk door de migranten investeringen kleiner wordt, gaat dus in Accra niet op. Een ander vooroordeel is dat de verre geldstroom bij de thuisblijvers de motivatie om te werken, wegneemt. Dit vooroordeel leeft zelfs bij een organisatie die nauw betrokken is bij ondernemende migranten, IntEnt. Bert Spenkelink van deze organisatie, zegt hierover: “Men gaat rekenen op buitenlandse hulp en wordt niet gestimuleerd om werk te zoeken en in eigen onderhoud te voorzien. Ook blijft men zitten in de informele economie.”
Dit beeld is volgens Smith onterecht: “Dit wil ik echt de wereld uithelpen. De mensen in stedelijke gebieden zijn gebonden aan dagelijkse kosten, zoals huur- en transportkosten. Ze kunnen het zich dus niet veroorloven te wachten tot er weer geld wordt opgestuurd.”
 |
| Foto: CC |
Veiligheid voor originaliteit
De ondernemingen zijn zelden duurzaam volgens Smith. “Ze starten allemaal eenzelfde soort zaak, omdat ze het te riskant vinden hun bij elkaar gespaarde geld in iets nieuws te investeren. Hierdoor kiest iedereen voor handel in tweedehands auto’s, kleding, koelkasten. Telkens als iemand een goed idee heeft, neemt een ander het over, waardoor binnen de kortste keren een verzadiging van de markt optreedt.”
Dit komt volgens Smith doordat de migranten ondernemer worden ‘by default, not by choice’. “Migranten zijn zelden ondernemers van nature, maar hebben weinig alternatieven. Met name degenen die niet hoog opgeleid zijn en niet in de formele economie aan de slag kunnen.”
| Circulaire migratie Nog steeds is er in de EU een grote vraag naar goedkope arbeidskrachten, net als in de jaren zeventig toen Turkse en Marokkaanse gastarbeiders werden binnengehaald. Verschil is dat de overheid nu wil dat deze migranten na een tijdje ook weer teruggaan naar hun land van herkomst. Dit noemt men circulaire migratie. Smith is hier nogal cynisch over en vergelijkt het zelfs met een apartheidsstelsel. “We hebben deze mensen echt nodig en dus moeten we ook zorgdragen voor hun duurzaamheid. We behandelen ze vaak als tweederangs burgers die we minder rechten op sociale voorzieningen geven en die met sticks and carrots over de wereld gemanoeuvreerd worden.” Veel hoogopgeleide migranten, zoals doktoren, worden naar het buitenland gelokt. Hierdoor is in Ghana zelf een groot gebrek aan doktoren ontstaan. De circulaire migratie zou hier gedeeltelijk een eind aan kunnen brengen, doordat migranten vaak in ruil voor tegenprestaties zoals pensioenrecht terugkeren naar hun land van herkomst. |
Les in ondernemen
IntEnt is een organisatie die mensen helpt om ondernemersvaardigheden bij te brengen totdat de formele sector in Ghana dit zelf beheerst. “Ghanezen hebben behoefte aan leiderschap en de implementatie van werk”, aldus Spenkelink van IntEnt. Volgens hem is vooral de ontwikkeling van de private sector van in het midden- en kleinbedrijf van belang.
De keerzijde van de ondernemersdrift bij migranten is de focus op het buitenland. Smith: “Zo is de Ghanese kledingindustrie kapotgegaan door import van goedkope tweedehands kleding uit het Westen.”
Ghana op een keerpunt
Dat de stroom migranten afneemt wanneer de welvaart in het land van herkomst toeneemt, is een misvatting. “Aangezien het de rijkeren zijn die het zich kunnen veroorloven te migreren, neemt met een toename van de welvaart in Ghana het aantal migranten alleen maar toe”.
 |
| Foto: CC |
Er zijn nog veel veranderingen nodig om iedereen te laten meegenieten van Ghana’s groeipotentieel. Volgens Smith liggen de kansen vooral in de verwerkende industrie omdat deze nog slecht ontwikkeld is. Terwijl waardevermeerdering vooral in de omzet van grondstoffen en landbouwproducten naar eindproducten ligt. “Nestlè heeft bijvoorbeeld al zo’n fabriek in Ghana en je ziet dat hier volop mogelijkheden liggen voor nevenactiviteiten door migranten.”
Hoe ziet de toekomst van Ghana er dan uit? Smith: “De belangrijkste voorwaarde voor duurzame economische groei is politieke stabiliteit. In West-Afrika loopt Ghana hiermee voorop, op kleine etnische conflicten na”. Ook Spenkelink noemt Ghana een van de meest kansrijke landen van Afrika. “Veel Ghanezen in Nederland willen eigenlijk wel terug naar Ghana. Ghana staat op een keerpunt en gaat een behoorlijke toekomst tegemoet.”
