Achtergrond

Luie activisten hebben ook succes

Dit artikel krijg je cadeau van OneWorld. Word abonnee

Heeft jouw like, share of tweet echt invloed op het klimaatbeleid van Shell of op de werkomstandigheden van Apple-fabrieksmedewerkers? Tijs van den Broek (TNO, Universiteit Twente) deed onderzoek naar de meest passieve vormen van activisme en concludeerde: het veel bekritiseerde ‘slacktivisme’ werkt wel degelijk.  

Van den Broek deed onderzoek naar digitale vormen van slacktivisme gericht tegen bedrijven die in direct contact staan met hun consumenten. Hij volgde onder meer een campagne van een ngo die Nederlandse banken wilde stimuleren om mensenrechten te respecteren bij landinvesteringen in derdewereldlanden. Daarnaast voerde hij een financiële analyse uit, waarbij hij bestudeerde in hoeverre beursgenoteerde bedrijven schade ondervonden van slacktivisme. Ook creëerde hij een experiment waarbij hij een nep-protest opzette in de vorm van een online petitie tegen hotelslavernij in Zuid-Europa.

Wat versta je onder slacktivisme?
"Slacktivism of slacktivisme is eigenlijk actievoeren zonder moeite. De term is een combinatie van het Engelse woord slacker – luiwammes − en activisme, wat natuurlijk juist staat voor het opkomen voor een bepaald sociaal doel. Slacktivisme is niet nieuw; in de jaren 60 en 70 reden mensen al rond met kritische bumperstickers op hun auto. Maar het fenomeen heeft een vlucht genomen door het internet, waar je op een simpele manier − via het liken van Facebookberichten, kijken van YouTube-video’s en tekenen van online petities − protestacties kunt steunen.

Tussen het tekenen van petities en het kijken van YouTube-video’s zit natuurlijk wel een verschil. Als je het bekijkt als een soort pyramide, staat het kijken van een YouTube-video onderaan en het tekenen van petities een stuk hoger. Maar het kijken van een video heeft ook effect: een stijgend aantal ‘views’  werkt mee om een video met eenboodschap te verspreiden."

Slacktivisme kan echt schade aanrichten bij firma´s

Veel critici beweren dat slacktivisme niet of nauwelijks effect heeft, maar jouw onderzoek toont iets anders aan.
"Slacktivisme zorgt ervoor dat een protest groter en zichtbaarder wordt en creëert daarmee participatie. Daarnaast kan slacktivisme echt schade aanrichten bij firma´s. Ik heb een financiële analyse uitgevoerd naar online protestacties gericht tegen beursgenoteerde bedrijven. Daaruit blijkt dat een online protestactie tot een negatieve schommeling leidt in de beurskoerswaarde van een bedrijf. Het effect is wel afhankelijk van hoe groot een actie is en van wie er actie voert – ngo’s hebben vaak meer succes dan consumenten, waarschijnlijk doordat ngo's meer middelen bezitten."

Op welke manier speelt het digitale aspect een rol in deze successen?
"Ten eerste denk ik dat internet de drempel om mee te doen aan een protest sterk verlaagt; het retweeten of liken van een bericht kost immers weinig tijd. Ten tweede worden door digitale media veel acties zichtbaar. Dat werkt zowel positief als negatief. Aan de ene kant helpt die zichtbaarheid om een actie te verspreiden. Maar uit een experiment dat ik heb uitgevoerd blijkt dat het openbare van bijvoorbeeld sociale media juist ook een drempel kan vormen, bijvoorbeeld omdat mensen bang zijn dat hun Facebook-vrienden hun politieke ideeën afkeuren."

Dit gaat in tegen een veelgehoorde kritiek op slacktivisme, namelijk dat slacktivisten deelnemen aan digitale protesten uit een soort ijdelheid; om publiekelijk te laten zien dat ze altruïstisch zijn ingesteld. 
"Mijn verwachting was dan ook dat hoe meer openbaar een online actie was, hoe sneller slacktivisten geneigd zouden zijn om deel te nemen. Het tegenovergestelde blijkt dus waar."

Mensen die weinig moeite willen doen, willen ook zo onzichtbaar mogelijk meedoen. Digitale media kunnen op deze manier een dempend effect hebben op activisme

Mensen die weinig moeite willen doen, willen ook zo onzichtbaar mogelijk meedoen. Digitale media kunnen op deze manier een dempend effect hebben op activisme. Zeker bij controversiële onderwerpen kan ik me dat goed voorstellen. Met name in sommige andere regio’s in de wereld ligt het heel gevoelig om je mening te uiten over bijvoorbeeld een mensenrechtensituatie. 

Wat zijn nou de succesvolle ‘slacktivist’-tactieken?
"Er is een heel scala aan tactieken dat je kunt gebruiken. Er zijn bijvoorbeeld ngo’s die de dialoog opzoeken en ngo’s die juist eerder de confrontatie opzoeken met bedrijven. Het succes en de werkwijze van slacktivisten is verder afhankelijk van het type bedrijf dat wordt bekritiseerd, afhankelijk van de industrie en afhankelijk van de zogeheten public opportunity structures; zijn er schandalen of andere dingen in de top die bedrijven wat gevoeliger maken? Ngo’s maken eigenlijk altijd gebruik van een een mix van tactieken om een markt te bewegen. Ik denk ook dat de kracht niet zit in één tactiek, maar juist in het combineren van verschillende tactieken."

Wat kunnen activisten leren van slacktivisten?    
"Grote organisaties achter slacktivisten, zoals Avaaz.org en Change.org, zijn heel plat: Avaaz.org had toen ik ze interviewde bijvoorbeeld maar 50 medewerkers om een miljoenenpubliek te bedienen. Deze organisaties zijn heel efficiënt in het gebruik van financiële middelen. Misschien kunnen traditionele ngo’s meer toewerken naar een soortgelijke platformachtige structuur; op die manier kunnen ze kosten besparen en een groter publiek bereiken. "

De digitalisering van onze samenleving gaat steeds verder. Zal slacktivisme ooit de plaats innemen van offline activisme?
"Ik heb voor dit onderzoek meegelopen met een grote ngo die veel gebruikmaakt van online activisme. Hun succes ligt grotendeels bij hun lobbyisten, die met medewerkers van bedrijven onderhandelen en op die manier druk uitoefenen. Onderhandelen kun je moeilijk digitaal doen. Ik denk dus niet dat het één het ander gaat vervangen; ik geloof eerder in die online-offline-combinatie.

Wat ik mezelf weleens afvraag, is hoe de digitalisering van protest zich verhoudt tot onze bewuste keuzes. Er worden steeds meer tools ontwikkeld die je kunt installeren en die vervolgens voor jou protestacties selecteren. Eén klik is dan voldoende om die acties te steunen. En als actievoeren bijna compleet geautomatiseerd wordt, ben je dan nog bewust aan het actievoeren?"

Tijs van den Broek promoveerde op 21 januari aan de Universiteit Twente op basis van zijn proefschrift ‘When Slacktivism Matters: On the Organization and Outcomes of Online Protest Targeting Firms’.

Ik wil dat OneWorld blijft bestaan

AbonneerDoneer

Lees je bewust met OneWorld en draag bij aan een rechtvaardige wereld.

Dat kan al vanaf 6 euro per maand

Ontvang onze beste verhalen in je mailbox

Volg ons