Littekens na een halve eeuw burgeroorlog in Colombia

Knalgele T-shirts fleuren het Plaza Bolívar op in Bogotá, waar de overeenkomst tussen de linkse guerrillagroep FARC en de Colombiaanse overheid wordt gevierd. Wie niet beter weet, denkt dat de feestvreugde het einde betekent van de verschrikkingen die het land te verduren heeft gehad. Maar onder de lachende gezichten liggen angst, verdriet en woede verscholen. Zo´n 8 miljoen slachtoffers moeten het leven oppakken na het conflict.

Myriam (fictieve naam) groeide op in Pasto dicht bij de grens met Ecuador. Ze was 10 jaar toen guerrillas het land van haar familie opeisten. “Mijn vader weigerde ons huis te verlaten. Mijn familie werd voor mijn ogen doodgeschoten. Ik werd in leven gelaten, omdat ik de enige was die kon lezen. Ik was bruikbaar.” Zo belandde Myriam in de jungle en werd tegen haar wil in onderdeel van de rebellen die haar meerdere malen verkrachtten.

Vier jaar later wordt de jonge Colombiaanse verliefd op één van de leden en samen uitten ze kritiek op de werkwijze van de leiding. “We protesteerden tegen het beroven en vermoorden van arme gezinnen”, vertelt Myriam. Als straf wordt haar vriend vermoord en zij levend begraven. “Ik dacht dat ik dood zou gaan.” Na enige tijd wordt ze uit de aarde gehaald en helpt een commandant haar te ontsnappen.

Geweld

Het gevolg van ruim een halve eeuw oorlog is dat men niet anders gewend is. Geweld hoort bij het dagelijks leven en wordt niet gezien als problematisch. “Zie je een lijk liggen, dan stap je er letterlijk en figuurlijk overheen”, legt Gaby de Meneses van Fundación Taller de Aprendizaje para las Artes y el Pensamiento uit. “Het is voor ouders en leraren normaal om kinderen fysiek te straffen. Hetzelfde geldt voor de handel in drugs: dat is geaccepteerd, omdat het geld opbrengt.”

De stichting, die Gaby samen met haar man Carlos in 2008 oprichtte, ondersteunt vrouwen als Myriam. Zij pakt samen met haar dochter, voortgekomen uit één van de verkrachtingen, het leven weer op. “Eenmaal terug in de gemeenschap was ik totaal verloren: geen familie, geen geld, geen toekomst.” Na twee jaar rondzwerven komt Myriam in contact met Gaby die haar laat inzien dat ze niet moet afwachten tot er hulp komt, maar dat ze zichzelf moet helpen. “Ik besloot eerst mezelf aan te pakken, iets te doen met alle woede en pijn.”

Het is een veelvoorkomend probleem, slachtoffers die wachten tot er hulp komt vanuit de overheid.  Carlos: “Er zijn mensen die elke dag uren voor de deur van het Unidad para las Victimas op een uitkering wachten. Ze werken niet, ze concentreren zich alleen op het geld. Van dat idee moeten ze af.” Want op financiële gerechtigheid hoeven de meeste Colombianen niet te rekenen, ook niet als het verdrag ondertekend is. De regering zal de uitkeringen voor de miljoenen slachtoffers niet kunnen bolwerken.

Daarnaast is er een probleem dat duidelijk maakt hoe ingewikkeld het conflict is. Het zijn niet alleen de guerrillas die strijden tegen de overheid. Er zijn onafhankelijke bendes, losgeslagen paramilitairen, drugsdealers die hun territorium afbakenen en corrupte overheden. De FARC heeft inmiddels de wapens neergelegd, maar dan zijn er nog tientallen guerrillagroeperingen actief, waarvan de grootste de ELN is. “Met als gevolg dat er op het platteland continu sprake is van een heersende macht. Wanneer er ergens geld is, bijvoorbeeld in een gemeenschap of binnen één familie, dan wordt dat direct door de lokale macht opgeëist om zichzelf te kunnen financieren. Uitkeringen en andere (inter-)nationale financiële hulp vallen binnen mum van tijd in verkeerde handen. Zo hebben deze groeperingen zich de hele oorlog onderhouden”, vertelt Gaby.

Cirkel doorbreken

Wat volgens Gaby en Carlos noodzakelijk is om als slachtoffer daadwerkelijk uit de strijd te komen, is om de vicieuze cirkel van geweld te doorbreken. De geschiedenis kent namelijk zijn weerslag op het Colombiaanse gezinsleven. Huiselijk geweld komt veelvuldig voor; in 2015 betrof het 75.000 meldingen. “Gezinsleden die elkaar aanvallen vanwege geld, verdriet uiten door je kind te slaan, dat moet stoppen”, aldus Carlos. “Wij leren slachtoffers om te gaan met hun emoties en om het anders te doen. De meeste moeders weten werkelijk niet hoe ze hun kinderen iets kunnen leren zonder ze te slaan.”

Door vrouwen en kinderen te ondersteunen met creatieve therapie, trainingen en informatieve bijeenkomsten hoopt Fundación TAAP mee te werken aan een collectieve verandering. De stichting bemiddelt ook tussen de overheid en gemeenschappen. Gaby: “In een dorp in het departement Cesar zijn alle mannen en jongens vermoord door de paramilitairen. De overheid heeft nooit enige steun betuigd aan de achtergelaten vrouwen. Inmiddels is er een gesprek op gang gekomen.”

Het feit dat de meeste FARC leden er zonder een straf vanaf zullen komen, is volgens Carlos geen aanleiding tot meer woede onder de Colombianen. “Zo’n 60 procent van de guerrillas is ooit gedwongen zich aan te sluiten bij de FARC of andere groeperingen. Daarom is eigenlijk iedereen slachtoffer van deze oorlog,” concludeert hij. De reïntegratie van FARC leden zal volgens hem moeilijk worden, maar hij ziet ook dat de mensen klaar zijn met vechten. “De Colombianen weten dat ze zich moeten aanpassen, ze weten alleen niet hoe. Wij kunnen ze daarmee helpen.”

Myriam gebruikt haar ervaringen inmiddels om vrouwen te ondersteunen die uit soortgelijke situaties komen. “Dankzij de stichting heb ik geleerd om aan mezelf te werken en zo kan ik andere vrouwen helpen. Ik hoop dat ze net als ik door kunnen gaan met hun leven.”