Groen doen is hip in het bedrijfsleven. Met verantwoorde fastfood, milieuvriendelijke luiers en andere groene sprookjes spelen multinationals handig in op de roep om duurzaamheid van de burger. Ook de financiële sector heeft zich op de groene trend gestort. Volgens Matthias Lievens (33), coauteur van het boek De mythe van de groene economie, gaan de banken ons klimaat niet redden. Sterker nog: de enorme markt van ‘groene’ financiële producten heeft desastreuze gevolgen voor mens, natuur en de economie.
De titel van jullie boek windt er geen doekjes om. De groene economie bestaat niet.
“Tot een aantal jaren geleden sprak iedereen over duurzame ontwikkeling, nu is het ‘groene economie’ wat de klok slaat. Er heeft blijkbaar een verschuiving plaatsgevonden; een economisering van het groene gedachtegoed. Nederlandse politici, maar ook de Europese Commissie en de Wereldbank, denken een duurzamere samenleving te bereiken via de markt. Het idee van de groene economie is dat geld, bijvoorbeeld van spaarders en beleggers, meer wordt gekanaliseerd in de richting van groene investeringen. Heel sympathiek, maar het gevolg is dat er nieuwe financiële markten, producten en technologieën ontstaan om die groene economie te bereiken. Dat brengt grote risico’s met zich mee.”
Matthias Lievens heeft veel tijd in de studiebanken doorgebracht: hij is politicoloog, historicus, filosoof en antropoloog. Hij schreef het boek De mythe van de groene economie samen met Anneleen Kenis, die een achtergrond heeft in de psychologie en milieukunde.
Er wordt dus gespeculeerd met de natuur. Wat moet ik me daarbij voorstellen?
“Internationale instellingen stellen nu bijvoorbeeld voor om te werken met verhandelbare rechten in vervuiling, in toegang tot drinkbaar water of in toegang tot ecosystemen. Een specifieker voorbeeld: er bestaat zoiets als verhandelbare boskredieten. Als mensen in het Amazonegebied meer bomen kappen dan toegestaan, moeten ze boskredieten aankopen. Mensen die meer bos laten staan, krijgen juist boskredieten. Daardoor ontstaat er een handel tussen die boskredieten, maar je krijgt tegelijkertijd ook allerlei banken en fondsen die daar een nieuwe markt in zien. Er worden enorm veel nieuwe financiële producten en technieken ontwikkeld, die juist riskant zijn voor de economie. Wij zeggen: als je het Amazonewoud wilt redden, houd banken dan daarvan weg. We weten immers waar een grote financiële sector en speculatie toe kan leiden: een financiële crisis.”
Er worden dus nieuwe financiële producten bedacht die goed zouden moeten zijn voor het klimaat, maar toch grote risico’s met zich meebrengen. Wat is er dan zo riskant aan?
“In 2008 lanceerde bijvoorbeeld de bank Credit Suisse in samenwerking met EcoSecurities (in 2009 gekocht door zakenbank JPMorgan Chase & Co red.) het eerste ‘gestructureerde koolstofproduct’. Ze bundelde vijfentwintig soorten koolstofkredieten uit verschillende landen met verschillende ‘risiconiveaus’. Dat is vergelijkbaar met de kredieten die samen werden verpakt en doorverkocht voorafgaand aan de crisis. Net als toen kunnen we eigenlijk niet weten of die koolstofkredieten wel een reële koolstofreductie vertegenwoordigen. Als dat niet zo blijkt te zijn, kan het hele systeem in elkaar storten. Daarnaast heeft het ook sociale gevolgen. In het kader van emissiehandel (handel in de rechten op uitstoot van gassen zoals CO2 red.) worden boeren bijvoorbeeld van hun land verdreven door multinationals, zodat er ‘klimaatvriendelijke’ projecten gestart kunnen worden. Er wordt vaak gezegd ‘people, planet, profit’, maar in de realiteit gaat het vooral om profit en is er weinig oog voor sociale rechtvaardigheid.”
Meer over de financiële sector en klimaatverandering: lees dit artikel van Bloomberg over emissiehandel en deze over klimaat financiering van The Guardian.
En toch klinkt het heel positief: een groene economie.
“De Al Gore’s van deze wereld, de voorstanders van de groene economie, hebben de beste intenties. Ze zijn niet op een manipulatieve manier bezig, maar de manier waarop ze tewerk gaan werkt niet.”
Kan je dan ook zeggen dat de financiële sector de ecologische crisis niet oplost, maar eerder versterkt?
“Het belangrijkste is denk ik dat het bankiers niet zo veel kan schelen wat het effect is van hun investeringen. Wat hen interesseert is dat er winst wordt gemaakt, of dat nu via schaliegas is of beleggingen in boskredieten. Dat is een deel van de blindheid van het systeem. Ons financiële systeem functioneert zo dat het voortdurend groeit en moet groeien om te kunnen blijven bestaan. Ik wil daar niet mee zeggen dat we geen groei nodig hebben in bepaalde sectoren of landen. Maar op globaal niveau zien we dat die groei zijn limieten bereikt en het klimaat verstoort. We kunnen nog wel even doorgaan, maar op een gegeven moment gaan we die harde waarheid tegenkomen. Ik heb niet de magische oplossing waarmee we het huidige economische systeem gaan bijsturen. Maar we moeten zeker de macht van de markt terugschroeven.”
En zijn politici daar wel voldoende mee bezig?
“Nee, dat denk ik niet.”
Journaliste Frederieke Hegger (@FrederiekeH) interviewt experts over de crisis en de hervorming van de financiële sector. Kijk voor de overige interviews op www.economievanmorgen.nl.
Hebben politieke partijen dan, net als veel multinationals en banken, vooral een groen sausje over hun programma gegoten in plaats van dat ze met wezenlijke oplossingen komen?
“Partijen zijn tegenwoordig bijna verplicht wat groen in hun programma te hebben en meestal komt dat neer op een sausje. De meeste politici gaan mee met het verhaal van de groene economie. Erg begrijpelijk, maar ook erg gemakkelijk. Een groene economie probeert een verandering te weeg te brengen via marktmechanismen. Het idee is dat er concurrentie ontstaat en bedrijven daardoor gaan innoveren. Daarnaast wordt er ingezet op duurzaam ondernemen, beleggen en consumeren. Het idee daarachter is dat burgers de mogelijkheid hebben om bedrijven bij te sturen. Het gaat om economische actoren die het verschil moeten maken. Maar daarbij wordt er geen halt toegeroepen aan de ongebreidelde concurrentie in de wereld. Dat is ook de reden dat de internationale klimaatonderhandelingen steeds mislukken: landen zien elkaar als concurrenten. Landen verdedigen hun eigen marktaandeel. Dat is een groot probleem. Het tweede dat niet wordt aangepakt is de dominantie van de financiële markten: beleggingsfondsen, banken, pensioenfondsen. Zij bepalen grotendeels waar het kapitaal heen stroomt. We moeten weer controle krijgen op die beslissingen om echt tot de vergroening van de economie te komen.”
Maar zitten zowel de financiële sector als de politiek daarvoor niet te veel vast in het hier en nu?
“Ja. Zeker door de financiële crisis kijkt men vooral naar de korte termijn. Maar de politiek richt zich bij het zoeken naar oplossingen ook sterk op de markt en die verandert niet van de ene dag op de andere. In tegendeel, we maken dezelfde fouten. Er worden vandaag de dag dezelfde maatregelen ingezet om het klimaatprobleem aan te pakken als die hebben geleid tot de financiële crisis.”
Foto: cc.
