Hij schitterde bij Pauw en Witteman, in Paradiso, bij Fosfor en in OneWorld Magazine: Turtle 1, 'de eerste Afrikaanse auto'. Maar zijn die benaming en faam wel terecht? Drie wetenschappers zetten vraagtekens bij het beeld dat is neergezet van de auto.
In het september nummer van OneWorld stond een verslag van Turtle 1. De Turtle is een auto gemaakt op initiatief van kunstenaar Melle Smets en onderzoeker Joost van Onna in het Suame Magazine, een wijk in Kumasi, de tweede stad van Ghana. Het project heeft veel aandacht gekregen in de media. De auto zelf wordt op verschillende plaatsen in Nederland tentoongesteld. Hieronder stellen we zeven vragen.
Uit de antwoorden blijkt dat het Turtle project een vertekend beeld geeft van het Suame Magazine. Daarmee bevestigt het een stereotype van ‘wildernis’ Afrika versus ‘beschaving’ Europa.
1. Is Suame Magazine een autofabriek?
In Suame Magazine worden auto’s gerepareerd. Het is reparatie in de meest fundamentele vorm. In principe wordt alles vervangen en gemaakt, zolang de klant, de groeiende middenklasse van Ghana, betaalt. Doordat auto’s soms geheel worden gestript en weer in elkaar gezet, lijkt het alsof een auto uit onderdelen wordt opgebouwd. Dat is ook de manier waarop de Turtle is gemaakt. Behalve de onconventionele vormgeving is er niets bijzonders aan de Turtle. De werkwijze is dagelijkse praktijk in Suame. De eerste indruk van Suame is een ontplofte autofabriek. Maar in werkelijkheid is het een industrieel complex opgebouwd uit honderden werkplaatsen en kleine bedrijven.
2. Is er in Ghana een gebrek aan creativiteit?
Met de Turtle wordt de suggestie gewekt dat Afrika zelf een auto-industrie kan opzetten. Het enige wat nodig is, zo lijkt het, is een injectie van Westerse creativiteit om een ontwerp van een auto te maken. Dat beeld is gretig opgepikt door de media. De suggestie van een potentiële auto-industrie in Ghana die met Westers initiatief tot leven kan worden gewekt spreekt tot de verbeelding. Maar er is in Ghana al een auto-industrie! Een industrie die zeer effectief de Ghanese middenklasse mobiliteit verschaft. De gedachte dat er een gebrek is aan kunstzinnige vormgevers en ontwerpers berust op een Westers idee van wat een auto-industrie is of zou moeten zijn.
3. Is een Afrikaanse auto een origineel idee?
Het Turtle project in deze vorm is een origineel plan. Maar het idee van een Afrikaanse auto is zeker niet nieuw. Wie ‘africar’ intypt op Wikipedia (de Engelse versie) kan lezen hoe dertig jaar geleden iets soortgelijks is geprobeerd. Afrika heeft (net als andere continenten) een geschiedenis van kansloze prestigeprojecten en serieuze initiatieven die het niet hebben gehaald. Ook op het gebied van het produceren van auto’s. Smets en Onna stonden er in hun presentatie in Paradiso kort bij stil. Maar lessen zijn er niet getrokken uit dat verleden.
4. Is Suame gebaat bij een ontwerp van een nieuw type auto?
Kunstenaars en ontwerpers werken vanuit abstracte projecties. Precies wat je nodig hebt voor vernieuwende vormen. Ontwerpen moeten worden omgezet in materiële constructies. Dat is met de bouw van de Turtle met veel moeite gelukt. Hoewel lokale monteurs zijn ingeschakeld, heeft het maakproces van de Turtle geen enkele aansluiting met de werkelijkheid van Suame Magazine. De kennis en vakmanschap van de Ghanese monteurs is er op gericht om bestaande modellen te repareren. Dat is waar de klant voor betaalt.
5. Kunnen Ghanese monteurs iets leren van de Turtle?
In OneWorld magazine wordt gesproken over een deal: “Mister Melles zou de auto krijgen en Smido de technische kennis die voortvloeit uit het ontwerp en de bouw van de auto.” Wat voor kennis eigenlijk? Afrika heeft talloze kunstenaars en ontwerpers. Maar kennis van ontwerpprincipes of een blueprint is niet wat ontbreekt of nodig is in Suame (zie vorige vraag). Voor het bouwen van de auto werd bestaande kennis en vakmanschap van de monteurs ingezet. Elders hebben we laten zien dat die vakkennis is gebaseerd op een geavanceerd ‘leerlingstelsel’. In Nederland, zo is een veelgehoorde klacht, is een groot gebrek aan technisch geschoold en vakbekwaam personeel. De suggestie dat Nederland iets kan leren van Afrika is niet zo eenvoudig uit te leggen. Dat Afrika iets kan leren van ons is vanzelfsprekend, toch?
6. Wat is Smido voor organisatie?
Het Turtle team ging op zoek, zo legde Smets uit bij Pauw en Witteman, "naar een wereld waar niet allemaal van die structuren zijn waar wij hier zo aan gewend zijn." In Suame zijn allerlei sociale structuren. En waar sociale structuren zijn, zijn conflicterende belangen en verschillende meningen. Smido is een van de vakorganisaties. Maar er zijn er meer. In Suame wordt er, zoals overal, op open en minder open wijze gestreden om invloed en macht. Het heeft er alle schijn van dat de welwillende steun van Smido bij de bouw van de Turtle een politieke zet was. En een slimme politieke zet, want de koning én de nationale televisie van Ghana kwamen langs. Smido heeft handig de naïeve Hollanders voor het eigen karretje gespannen.
7. Moeten we naar de Turtle gaan kijken?
Het project en het verhaal erachter, zoals dat in de media naar voren is gebracht, leest als een jongensboek. Door de auto naar Nederland te verschepen is het een jongensboek dat met een goede stunt wordt verkocht. Als het lukt om daarmee mensen te interesseren voor Afrika, internationale relaties en ontwikkeling, is dat allemaal mooi meegenomen. Wij zijn er nog niet helemaal zeker van of dat werkelijk de bedoeling is van Smets en Onna. Ons advies: lees het verhaal en ga kijken naar de Turtle als je de kans krijgt. Kijk door de auto heen naar een wereld waar auto’s anders functioneren dan wij gewend zijn. Een wereld ook die weinig kan leren van argeloze avonturiers. En vergeet niet wat kritische vragen te stellen.
Harro Maat (Wageningen Universiteit), Thomas Jaarsma (Open Universiteit) en Dominic Glover (Wageningen Universiteit).
Wil je weten hoeveel auto's er eigenlijk in alle landen rondrijden? Bekijk de OneWorld Data Atlas
