Maar even terug naar die giraffe. Die werd geschoten door VOC-commandant Robert Jacob Gordon, die – vanuit Europees perspectief – Zuid-Afrika voor het eerst in beeld bracht. Aan zijn onderzoek is een enorme ruimte gewijd met tekeningen die hij maakte van mensen, dieren en stukken land. We kijken dus door de ogen van iemand die voor het eerst een land ontdekt. Quinsy: “Tof, die giraffe en dat geologisch onderzoek. Heel cool. Maar de zaal is wel disproportioneel groot in vergelijking met de andere zalen.”
Merel: “Waarom vind je dat? Het zegt toch ook iets over de band tussen Zuid-Afrika en Nederland?”
Quinsy: “Bij een tentoonstelling over de relatie tussen Nederland en Zuid Afrika vind ik het quotiënt van witte mannen als onderwerp te groot. Gordon krijgt – net als fotograaf Pieter Hugo – in zijn eentje een hele zaal. Kruger krijgt zelfs meer aandacht dan Mandela. Als ze maar een halve zaal hadden gebruikt voor het onderzoek van Gordon, was er meer ruimte geweest voor in Nederland minder bekende personen en figuren.”
“Kruger krijgt zelfs meer aandacht dan Mandela
Quinsy: “Let ook op de manier waarop de Zuid-Afrikaanse mensen in Gordons zaal zijn afgebeeld. Hij zette ze neer alsof hij een nieuwe diersoort had ontdekt. Eigenlijk is dit het eerste teken van dehumanisering, maar hoe Gordons werk en zienswijze tot slavernij en apartheid zou leiden komt niet zo krachtig naar voren. Het museum gaat mee met zijn ‘wetenschappelijke’ interpretatie waarom hij op deze manier te werk ging, in plaats van dat ze het plaatsen in een grotere context van kolonisatie.”
Merel: “Dat mensen met dieren werden vergeleken, had duidelijker op de bordjes mogen staan. De rondleider zei echter wel dat Gordon de tekeningen maakte vanuit het perspectief van een witte man en dat hij de Zuid-Afrikanen niet als ‘beschaafde’ mensen beschouwde. Dat werd mij dus wel duidelijk.”
Quinsy: “Maar hoe klein is het percentage van het totaal aantal bezoekers dat een rondleiding krijgt?”
De beroemde giraffe van Robert Jacob Gordon is vanaf vrijdag 17 februari te zien in de tentoonstelling #GoedeHoop https://t.co/Pi5z6Pl2jO pic.twitter.com/eHtN8HiGmu
— Rijksmuseum (@rijksmuseum) 13 februari 2017
Het valt ons op dat Goede Hoop met name de Nederlandse kant van de geschiedenis belicht. “Het is ook voornamelijk een wit Nederlands team geweest dat de tentoonstelling heeft samengesteld”, weet Quinsy van kritieken over de tentoonstelling. Op verschillende plekken missen we het Zuid-Afrikaanse perspectief. Ergens begrijp ik wel hoe dat komt: de Zuid-Afrikaanse bevolking – de Khoisan – schreven niet, is ons verteld. Daardoor komt veel informatie over met name de eerste eeuwen vooral uit witte bronnen.
Haatbordjes en protestleuzen
Een paar ruimtes (en eeuwen) verderop lopen Quinsy en ik een zaal in met pro- en anti-apartheidsposters, beelden van protesten en discussies over de apartheid (onder meer in nieuwsuitzendingen) en een protestspandoek aan de muur. Ook in deze zaal missen we allebei het Zuid-Afrikaanse perspectief. Ik omdat er overal witte demonstranten zijn afgebeeld, waardoor ik me afvraag waar de zwarte Zuid-Afrikaanse activist is gebleven. Quinsy vanwege de Zuid-Afrikaanse bronnen die volgens hem niet goed zichtbaar zijn: “Er hingen foto’s van District Six, een bruisende zwarte buurt in Kaapstad. District Six werd met de grond gelijk gemaakt om een witte buurt te bouwen. Die foto’s zijn een beetje in een hoekje weggemoffeld, als een vergeten stukje tentoonstelling. In de rondleiding komen ze totaal niet aan de orde en in de zaalopstelling worden ze letterlijk overschreeuwd door de videofragmenten die er boven hangen. Het geeft waarschijnlijk een goed gevoel om W.F. Hermans en Adriaan van Dis te zien, maar ook daar wordt niet aangegeven dat W.F. Hermans niet in aanzien is gedaald in Nederland. Zijn werk wordt nog steeds behandeld, waarbij zijn abjecte gedachten over zwarte mensen volstrekt worden genegeerd.”
Quinsy: “De verdrijving van de zwarte inwoners van District Six – een voorloper van de huidige gentrificatie in veel plaatsen in Zuid Afrika – was een mooi onderwerp geweest om dieper uit te werken en in relatie te brengen met de huidige studentenprotesten die materiële uitsluiting en achterstelling aankaarten. In plaats daarvan zien we wat bordjes meegenomen na een #FeesMustFall protest zonder de namen van de makers van die borden. We zien een gigantische muurposter van Mandela voor een bomvol Leidseplein zonder de kanttekening dat Nederlandse kabinetten handel bleven drijven met het regime dat hem opsloot voor zijn gewelddadige verzet. En we zien een esthetisch glazuurbarstende zoete fotopresentatie van Pieter Hugo. Hoe moeilijk kan het zijn om zwarte en gekleurde Zuid-Afrikaanse curators en historici op een gelijkwaardige voet te betrekken in het maken van deze tentoonstelling? Nu lijkt het eerder een herhaling van wat Gordon deed, witte mensen die Zuid-Afrika via beperkte kaders denken te kunnen duiden voor een wit publiek. Wat schieten we daar allemaal eigenlijk mee op?”
Een ruimte aan de zijkant van de zaal heeft apartheidsbordjes aan de muren en een bankje waar alleen witten op mochten zitten. Een mevrouw kan het niet aanzien. “Verschrikkelijk”, roept ze terwijl ze wegloopt.
Merel: “Als wij tijdens de apartheid in Zuid-Afrika hadden gewoond, konden we niet eens naast elkaar op hetzelfde bankje zitten. Zag je trouwens dat er een mevrouw wegliep?”
Quinsy: “Ja dat zag ik. Het deed mij ook wel wat, maar ik weet niet of ik het ook de meest indrukwekkende ruimte vond.”
Merel: “Wat vond je eigenlijk van de protestleuzen die door het hele museum op de muren zijn gekalkt?”
Quinsy: “In eerste instantie cool. Maar ik vond het wel raar dat er ook quotes uit racistische speeches van leiders tussenstonden. Dat zijn toch geen protestkreten?”
Geschiedenisles
Een nieuwsuitzending van lang geleden trekt mijn aandacht. “Ik ben blij dat ik niet met ze in dezelfde bus hoef te zitten, ze ruiken namelijk niet al te best”, hoor ik een witte man zeggen over zijn zwarte medemens. Pijn in mijn buik en een misselijk gevoel. Maar ook het besef dat de tentoonstelling best kritisch is over de witte kant van het verhaal. “Een van de kritieken op de tentoonstelling is dat het een hoog schuld-boete gehalte heeft”, zeg ik tegen Quinsy.
Quinsy: “Serieus?”
Merel: “Ja. Ik voel mijzelf niet schuldig en vind ook niet dat de tentoonstelling dat per se opwekt, maar het is wel kritisch.”
Quinsy: “Ik vind de expositie toch nog te voorzichtig. Het heeft het echt niet genoeg impact op de bezoekers en herhaalt grotendeels wat er op school in de geschiedenisles wordt verteld. Terwijl we weten dat dat inmiddels onvolledig en achterhaald is.”
“Ik voel mij niet schuldig
De tentoonstelling heeft een aantal ‘plot holes’ en voelt als een herhaling van de geschiedenisles. Maar voor mij – een wit persoon die pas sinds kort begrijpt wat ‘White innocence‘ en ‘Institutioneel racisme‘ betekent – is Goede Hoop toch best kritisch en confronterend. Voor Quinsy kon het niet confronterend genoeg. “Als we zo voorzichtig blijven doen, verandert er niks”, zegt hij. Als ik hem vraag of hij denkt dat de tentoonstelling een stapje op weg naar het doorbreken van taboes rondom racisme en de slavernijgeschiedenis, antwoordt hij met een vastberaden “Nee”.
Verder lezen?
Rechtvaardige journalistiek verdient een rechtvaardige prijs.
Maak jij OneWorld mogelijk?
Word abonnee
- Digitaal + magazine — € 8,00 / maand
- Alleen digitaal — € 6,00 / maand
