Achtergrond

Het Lampedusa van Colombia

Dit artikel krijg je cadeau van OneWorld. Word abonnee

“Best een sensueel slipje”, zegt de gids cynisch terwijl hij met een stok een roodkanten onderbroek in de lucht houdt. In een rap tempo loopt hij verder door de dichtbegroeide jungle op de grens tussen Colombia en Panama. Links en rechts wijst hij kledingstukken aan: beha’s hangen aan uitstekende takken, schoenen keurig naast elkaar geordend, soms liggen hele outfits tussen het struikgewas. Het zijn kleren achtergelaten door migranten die illegaal via zee en de jungle de grens naar Panama oversteken.

Amerikaanse droom

Vorig jaar staken naar schatting 20.000 migranten stiekem de grens naar Panama over. De helft daarvan zijn Cubanen, maar ook migranten uit verschillende Afrikaanse en Aziatische landen, waaronder Ghana, Mali, Bangladesh en zelfs Syrië. Vrijwel allen hebben de Verenigde Staten als doel, op zoek naar vrijheid en een beter leven. Maar om die Amerikaanse droom te verwezenlijken moeten ze door Colombia, en daar wacht ze een harde werkelijkheid door een netwerk van mensenhandelaren.

cubaanse vluchtelingen in colombia
Yanila en haar familie. Foto: Sytske Jellema

“Ik heb 2600 dollar betaald om Colombia door te kruisen”, vertelt de Cubaanse Yanila. “En dan ben ik gematst, zo is me verteld.” Bezweet en vermoeid zit ze op een boomstam in het broeierige oerwoud. Op haar rug jammert haar 1-jarige dochtertje, haar man en oudste dochter staan even verderop bij de enige twee tassen die ze meegenomen hebben. “Vannacht zijn we met een bootje de Golf van Uraba overgestoken. De zee ging zo tekeer, ik was doodsbang. We waren helemaal doorweekt en mijn dochter is haar schoen kwijtgeraakt.” In de vroege ochtend liet de coyote hen achter aan de rand van de jungle die Colombia met Panama verbindt. Hij vond het te risicovol om het door gewapende groepen gedomineerde oerwoud in te gaan. “‘Alsmaar’ rechtdoor had hij hen gezegd, maar we zijn al uren aan het lopen en weten niet meer waar ze zijn.”

In haar thuisland was Yanila arts en verdiende gemiddeld zo’n 12 dollar per maand. Sterker dan het lage salaris motiveerde het gebrek aan vrijheid haar om weg te gaan uit het nog altijd communistische land. Sinds jaar en dag bestaat er een Amerikaanse wet, de Cuban Adjustment Act, die Cubanen direct recht geeft op een verblijfsvergunning als ze het kapitalistische Amerika verkiezen boven Cuba. Nu de relatie tussen Washington en Havana verbetert, vrezen de Cubanen dat deze wet binnenkort wordt afgeschaft en ze niet meer zo makkelijk naar de V.S. kunnen gaan. “We willen dat niet riskeren en daarom zijn we weggegaan”, zegt Yanila terwijl ze aanstalten maakt verder te gaan.

Horrorverhalen

“Het Lampedusa van Colombia”, noemt mensenrechtenactiviste Liduine Zumpolle de migratiegolf in de Golf van Urabá. Migranten worden in te kleine bootjes gezet, die niet geschikt zijn voor de sterke zeestromen. Voor de overtocht van 2,5 uur betalen ze bedragen die op kunnen lopen tot 400 dollar, terwijl de tocht onder normale omstandigheden zo’n 20 dollar kost. Het gaat lang niet altijd goed: bagage slaat overboord, mensen raken gewond of verdrinken. Vele verhalen zijn bekend van coyotes die de boot verlaten als ze in het vizier komen van de kustwacht, de migranten reddeloos achterlatend op het water. Of ze worden beroofd van alles wat ze hebben door de paramilitairen die met de drugshandel de wateren en de jungle onder hun controle hebben. En dan zijn er vele voorbeelden van migranten die (seksueel) misbruikt of zelfs vermoord worden.

Als ik terug moet naar Kameroen, pleeg ik zelfmoord

De gids in de jungle heeft een leren portemonnee gevonden met 20 dollar. Daarnaast een dagboek in karakterschrift. “Ha, een Chinees is hier langsgelopen. Ze komen van steeds verder”, zegt hij terwijl hij de dollars in zijn zak steekt. Voor de lokale bevolking aan de kustplaatsen in de Golf van Urabá is het gratis winkelen in de jungle. Elke ochtend lopen ze langs de smokkelpaden om de (soms gloednieuwe) kleren en spullen op te rapen die de migranten hebben achtergelaten. De kustdorpen profiteren van de migrantenstroom door hun zone. Wie dat niet op een illegale manier doet, verdient via het verkopen van eten en onderdak voor extreem hoge prijzen.

Immigratiedienst

“Als ik terug moet, pleeg ik zelfmoord.” Sulange (25) uit Kameroen zit in een klein kantoortje van de Immigratiedienst van Turbo, de havenstad aan de Golf van Urabá waar de boten vandaan vertrekken. Vanochtend heeft de kustwacht haar samen met 17 andere Afrikanen opgepikt. Aan boord waren ook twee Cubanen. “Ik ben al zes weken aan het reizen”, vertelt Sulange. “Via Nigeria, Spanje en toen naar Peru, Ecuador en nu Colombia. Mijn hele familie heeft geld betaald om mij deze reis te laten maken, we hebben zelfs ons huis verkocht. Ik kan niet terug.” Al bij de grens tussen Ecuador en Colombia kwam Sulange in handen van mensenhandelaren terecht, die haar tegen betaling van honderden dollars en haar mobiele telefoon de grens over liet steken. Daarna kwam ze in de armen van de ene smokkelaar na de andere. Ze reisde met busjes en taxi’s en liep uren door de jungle tot ze vlak voor de grens met Panama werd gepakt. Nu zit ze al bijna een dag bij op het Colombiaanse Immigratiekantoor vast zonder faciliteiten om te douchen of slapen, er is zelfs geen eten voor de migranten.

De drie medewerkers van het Immigratiekantoor in Turbo kunnen de illegale migrantenstroom bijna niet aan. Anoniem vertellen ze dat ze hier helemaal niet op ingericht zijn, en geen geld hebben om zelfs maar een maaltijd aan te bieden aan de migranten, laat staan een slaapplek. Iedereen wijst naar elkaar. De Marine zegt dat het de verantwoordelijkheid is van de Migratiedienst om faciliteiten neer te zetten, zij wijzen op hun beurt naar de grensgemeentes, en die leggen de verantwoordelijkheid weer neer bij de landelijke politiek.

Plannen voor opvang

Maar het probleem ligt ergens anders, volgens Zumpolle. “De Colombiaanse autoriteiten wíllen helemaal niets doen voor de migranten, omdat ze er ontzettend veel geld aan verdienen.” Met eigen ogen zag ze hoe de politie betaald werd om de stranden langs de kust niet te controleren waar de bootjes met vluchtelingen aanmeerden. Leden van de kustwacht en de Migratie zijn actief betrokken in de smokkel, en recentelijk berichtte de Colombiaanse krant El Tiempo dat zelfs een voormalig parlementslid op hoog niveau betrokken is in het netwerk van mensenhandel. Navraag bij de Kustwacht leidt tot ontkenning, de gemeente zegt in een schriftelijke reactie ‘te erkennen dat de situatie ernstig is en zegt bezig te zijn plannen te ontwikkelen voor opvang van de migranten’.

De autoriteiten willen niets doen, omdat ze ontzettend veel geld verdienen aan de migranten

Vorig jaar bereikte het aantal migranten een piek, maar alleen op basis van de eerste helft van het jaar lijken die cijfers dit jaar ruimschoots te worden overschreden. Tegelijk worden de routes voor de migranten steeds ingewikkelder omdat gewapende bendes gewelddadiger optreden tegen de migrantenhandel, ter voorkoming dat hun drugshandel in gevaar komt. Nu de Panamese autoriteiten sinds 9 mei de grens hebben dichtgegooid, worden de migranten nog meer tot de illegaliteit verdrongen.

Strengere controle

In het Immigratiekantoor in Turbo komen vijf vermoeide Afghanen via de achterdeur het kantoortje binnen. De Afrikanen slaan een kreet van schrik bij het zien van nog meer mensen in de kleine ruimte. “Ze zitten hier al sinds maandag”, zegt Zumpolle. Vijf dagen geleden werden ze bij het Immigratiekantoor afgeleverd, beroofd van alles door maffiose handelaren. Geen papieren, mobiele telefoon, zelfs hun tas met kleren werd hen ontnomen. Ongewassen en hongerig gaan ze zitten in een hoekje van het kantoortje; ze spreken Spaans noch Engels en weten niet wat hen te wachten staat.

afrikaanse vluchtelingen in colombia
Afrikaanse migranten. Foto: Sytske Jellema

Dit alles kan voorkomen worden door de vluchtelingen op de grens van Colombia een doorgangsvisum te geven van enkele dagen die hen de mogelijkheid geeft het land door te kruisen, zoals het in omringende landen gebeurt. Ten slotte is Colombia niet het doelland, maar slechts een onvermijdelijk land op de route, bepleit Zumpolle. Bij de grens worden de migranten er echter al uitgepikt door de handelaren, wetende van hun nood en bereidwilligheid hoge bedragen te betalen voor de reis door Colombia.

In andere landen op de route zoals Panama en Costa Rica sturen autoriteiten bovendien vluchten uit naar Mexico, waarna de migranten vervolgens zelf te voet de grens met de V.S. kunnen oversteken. De Colombiaanse Migratie heeft besloten om niet mee te doen aan deze migrantenvluchten, omdat het “alleen maar leidt tot nog meer migranten”, aldus directeur van de Colombiaanse Migratiedienst Christian Krüger. “Bovendien reguleer je dan een situatie die irregulier is”, vervolgt hij. Volgens hem is het zaak om de grenzen strenger te controleren om zo te voorkomen dat migranten zonder de juiste papieren de grens oversteken.

Geen weg terug

Migranten die de V.S. gehaald hebben, zeggen eensgezind dat van alle landen die ze hebben doorkruist, Colombia het zwaarst is. In het land waar al vijftig jaar een burgeroorlog woedt, is niet alleen het geweld diepgeworteld, ook is er heel weinig vertrouwen. Het draait om overleven in de delen van het land waar de staat decennialang afwezig was, volgens het credo ‘verdien geld op een legale manier en zo niet: verdien geld’. Dit geldt zeker ook in de Golf van Urabá, waar paramilitairen en guerrilla’s de jungle en de zee domineren met drugstransport. Slachtoffers zijn de migranten, die in een val van illegaliteit, geweld en afpersing terecht komen bij hun doortocht naar de Panamese grens.

Na bijna 24 uur mag de groep Afrikanen het kantoor verlaten, de Afghanen zijn een uurtje daarvoor vrijgelaten. In hun hand een papiertje waarmee ze vijf dagen krijgen om het land te verlaten via de plek waar ze het land binnenkwamen. Geen migrant die dat doet: het doel is Panama en daarna verder noordwaarts, niemand wil terugkeren naar Ecuador of Brazilië. Sulange twijfelt voor het immigratiekantoor in Turbo of ze links of rechtsaf zal slaan. Een paar minuten later is ze ineens verdwenen, opgegaan in de drukte van de havenstad.

Ik wil dat OneWorld blijft bestaan

AbonneerDoneer

Lees je bewust met OneWorld en draag bij aan een rechtvaardige wereld.

Dat kan al vanaf 6 euro per maand

Ontvang onze beste verhalen in je mailbox

Volg ons