Achtergrond

Haïti’s Cholera uitbraak: is de VN aansprakelijk?

Dit artikel krijg je cadeau van OneWorld. Word abonnee

Port-au-Prince – “Eerst dacht ik dat ik gewoon diarree had. Maar het wilde niet stoppen en ik bleef maar overgeven. Toen ik hier kwam, bleek het cholera te zijn,” zegt Pharo, een Haïtiaanse bewaker. Vermoeid hangt hij in een plastic tuinstoel achterin het cholerabehandelcentrum van Artsen zonder Grenzen in Port-au-Prince. Op zijn knokige knieën balanceert een onaangeroerd kommetje spaghetti met ketchup. Ruim zes dagen lag hij hier op een bed met een rond gat bij de billen. De roze emmer eronder was bedoeld voor één van de cholerasymptomen: vloeibare ontlasting. Of, zoals de Haïtianen het zelf noemen, “kaka”. “Volgens mij heb ik cholera gekregen via de straatverkoper aan de overkant van mijn werk. Daar koop ik vaak snel wat te eten en waarschijnlijk had hij de groenten deze keer met besmet water gewassen,” legt de kersverse ex-patiënt uit.

Pharo is zeker niet de enige cholerapatiënt in Haïti. Het is deze maand precies vier jaar geleden dat cholera voor het eerst in Haïti opdook. Inmiddels heeft  de bacterie meer dan achtduizend levens geëist en ruim 700.000 Haïtianen geïnfecteerd. De uitbraak, een half jaar na de verwoestende aardbeving, was destijds een merkwaardig fenomeen: cholera deed zich niet eerder voor in Haïti en ook de gevreesde cholera-uitbraak na de aardbeving bleef uit. Tot oktober 2010 dus. Hoe het mogelijk was dat cholera toen zijn intrede deed, weet Pharo. “Dat komt door Nepalese VN-soldaten. Die hebben met vrachtwagens hun poep in onze rivier gekieperd en zo Haïti ziek gemaakt. Helaas zijn we een klein land en zal niemand hier opvolging aan geven. Ik was bijna dood en heb twee kinderen, maar op excuses of een herstelbetaling hoef je hier niet te rekenen hoor,” aldus Pharo.

[[{“fid”:”31186″,”view_mode”:”file_styles_artikel_volle_breedte”,”fields”:{“format”:”file_styles_artikel_volle_breedte”,”field_file_image_alt_text[und][0][value]”:”Pharo Cholera Port-au-Prince”,”field_file_image_title_text[und][0][value]”:”Pharo Cholera Port-au-Prince”},”type”:”media”,”link_text”:null,”attributes”:{“class”:”styles file-styles artikel_volle_breedte media-element file-file-styles-artikel-volle-breedte”,”id”:”styles-6-0″}}]]

Na een ziekbed van zes dagen, is Pharo is nu ontslagen uit het cholerabahandelcentrum van Artsen zonder Grenzen in Port-au-Prince. “Ik was bijna dood en heb twee kinderen, maar op excuses of een herstelbetaling hoef je hier in Haïti niet te rekenen hoor.”

Nepalese blauwhelmen
Wat Pharo niet weet, is dat de Amerikaanse mensenrechtenorganisatie IJDH en Bureau des Advocates Internationaux  lucht van de kwestie kregen en inmiddels een rechtszaak tegen de Verenigde Naties hebben aangespannen. Pharo is namelijk niet de enige die naar de Nepalese blauwhelmen wijst  als bron van de choleraepidemie. Diverse onderzoekers en journalisten hebben inmiddels aangetoond dat deze soldaten, onderdeel van de VN-vredesmissie MINUSTAH, cholera introduceerden tijdens hun verblijf in Haïti in 2010.

MINUSTAHMINUSTAH is de VN-vredesmissie die sinds 2004 aanwezig is in Haïti om de openbare orde en de veiligheid te bewaken. Niet alle Haïtianen zijn even blij met de komst van de blauwhelmen. In de de volksmond worden ze veelal aangeduid als “Touristah”.

Het meest gewichtige bewijsstuk hiervoor komt van de VN zelf. Na stellige ontkenning, besloot de internationale organisatie de zaak in 2011 door vier cholera-experts onderzoeken. Conclusie van het rapport: de Haïtiaanse cholerabacterie is genetisch gezien vrijwel identiek aan de cholerabacterie uit Nepal, waar in 2010 eveneens een cholera-uitbraak was. Daarnaast werd aangetoond dat de Nepalezen vlak voor een aankomst in Haïti een training hadden gehad in een met cholera-besmet gebied in Nepal. Cholera is echter niet in de medische keuring voorafgaand een VN-missie opgenomen. Bovendien wordt deze test drie maanden voor de plaatsing afgenomen, wat ruimte biedt voor tussentijdse besmettingen. Kortom, de besmette Nepalese blauwhelmen konden in oktober 2010 zonder problemen in Haïti arriveren. 

Ook rond de verspreiding van de bacterie bestaan veel bewijsstukken. Verschillende media hebben vastgelegd dat de sanitaire voorzieningen in het VN-kamp tekortschoten. Zo werden opslagcontainers met besmette ontlasting geleegd op nabijgelegen land en lekte een rioleringsbuis ontlasting in de naastgelegen Meille Rivier. En met de besmetting van de Meille Rivier was het hek van de dam. Deze rivier is verbonden met de Arbonite, Haïti’s grootse en belangrijke rivier waarin een deel van de bevolking drinkt, wast en baddert. In combinatie met Haïti’s armzalige water- en rioleringssysteem verspreidde de cholerabacterie zich razendsnel. Het resulteerde in de eerder genoemde epidemie. Reden voor IJDH en Bureau des Advocates Internationaux om een rechtszaak tegen VN aan te spannen.

[[{“fid”:”31187″,”view_mode”:”file_styles_artikel_volle_breedte”,”fields”:{“format”:”file_styles_artikel_volle_breedte”,”field_file_image_alt_text[und][0][value]”:”Azg Cholerabehandelcentrum”,”field_file_image_title_text[und][0][value]”:”Azg Cholerabehandelcentrum”},”type”:”media”,”link_text”:null,”attributes”:{“class”:”styles file-styles artikel_volle_breedte media-element file-file-styles-artikel-volle-breedte”,”id”:”styles-6-0″}}]]

Het cholerabehandelcentrum van Artsen zonder Grenzen is sinds twee weer geopend. “Alle 45 zijn bezet. Het is nu zaak om de overheid te stimuleren hun centra weer open te gooien. Bij ons past er echt geen bed meer bij”, aldus Oliver Schulz, hoofd van AzG-missie.

Immuun of niet?
“De VN had de soldaten beter moeten screenen en de internationale sanitaire richtlijnen moeten volgen. Dat hebben ze niet gedaan, en dus zijn ze verantwoordelijk voor het besmetten van Haïti’s water,” zegt Mario Joseph, de Haïtiaanse mensenrechtenadvocaat die het Haïtiaanse deel van de zaak namens Bureau des Advocates Internationaux voor zijn rekening neemt. Met het geluid van zijn herhaaldelijk rinkelende telefoon op achtergrond, licht hij de aanklacht toe vanuit zijn schemerige werkkamer in Port-au-Prince.

De zaak, een jaar geleden ingediend bij de rechtbank van New York, is een groepsvordering. “Dat betekent dat er vijf processen lopen van Haïtianen die in feite  duizenden choleraslachtoffers representeren. Op dit moment gaat de rechtszaak niet over de sanitaire details van de besmetting, maar over de fundamentele vraag of de VN wel of niet berecht kan worden.” Reden hiervoor is dat de VN claimt immuun te zijn en de zaak daarom niet heeft aangenomen. Het is nu aan de Amerikaanse rechter om te bepalen of dat inderdaad zo is. Vandaag mogen Joseph en zijn collega’s daarom hun kant van het verhaal laten horen.

“Toen de VN-missie MINUSTAH in 2004 naar Haïti kwam, hebben ze samen met de toenmalige regering een overeenkomst getekend. Daarin staat dat de VN immuun is, maar ook dat ze een schadeclaimcommissie instellen moeten als slachtoffers daarom vragen”, legt Joseph uit, “Dat heeft de VN tot nu nog nooit gedaan. Ook niet in Haïti dus. Wij willen daarom dat de Amerikaanse rechter hen nu dwingt om deze zaak aan te nemen.” Mocht de rechter inderdaad instemmen met de zaak, dan weet de mensenrechtenadvocaat al precies wat hij gaat eisen: “excuses van de VN, een financiële compensatie voor de ruim vijfduizend slachtoffers die zich bij mij hebben gemeld en, tot slot, geld om onze wateren schoon te maken.”  

Maar zo ver is het voorlopig nog niet. De VN houdt vast aan de afwijzing van de claims en de rechtszaak. Secretaris-Generaal Ban Ki-moon was onlangs in Haïti en zei dat de VN ‘een morele plicht’ heeft om de verspreiding van cholera te stoppen. Over de zaak repte hij met geen woord. Want commentaar op lopende rechtszaken geeft het internationale orgaan niet.

Of zijn collega’s en hij de rechter vandaag kunnen overtuigen, durft Joseph niet te zeggen. Naar verwachting zal de Amerikaanse overheid, de verdedigende partij, de  immuniteit van de VN vandaag beschermen. “Ze zullen stellen dat het hun plicht is als VN-lid en dat de VN zonder immuniteit moeilijk blauwhelmen kan werven. Maar waar ik veel banger voor ben dan hun argumenten, is de druk op de Amerikaanse rechter. Amerika stopt veel geld in de VN en de MINUSTAH-missie. Ik hoop dat hij zich door de wet en niet door politiek laat leiden,” zegt Joseph verontwaardigd. “Wat de uitkomst ook mag zijn, ik ga in ieder geval door. De VN mag immuun zijn, maar er zijn grenzen. Het is toch bizar als een organisatie die mensenrechten verdedigt die rechten zelf straffeloos mag schenden?”

[[{“fid”:”31188″,”view_mode”:”file_styles_artikel_volle_breedte”,”fields”:{“format”:”file_styles_artikel_volle_breedte”,”field_file_image_alt_text[und][0][value]”:””,”field_file_image_title_text[und][0][value]”:””},”type”:”media”,”link_text”:null,”attributes”:{“class”:”styles file-styles artikel_volle_breedte media-element file-file-styles-artikel-volle-breedte”,”id”:”styles-6-0″}}]]

De cholerapatiënten die kunnen eten krijgen als een typisch Haïtisch ontbijt: spagetty met ketchup. De zieken die geen trek hebben of het niet kunnen binnenhouden, krijgen via hun infuus voedingsstoffen binnen. Bovendien heeft elk bed een rond gat bij de billen. De roze emmer eronder eronder is bedoeld voor één van de cholerasymptomen: vloeibare ontlasting. Of, zoals de Haïtianen het zelf noemen, “kaka”.

Levens redden
Terwijl Pharo zich klaarmaakt voor zijn terugreis, zet het tachtigkoppige team van Artsen Zonder Grenzen (AzG) zich in Port-au-Prince schrap voor de komende weken. ‘Het is nu even gekkenhuis,” zegt Oliver Schulz, hoofd van AzG-missie, gebarend naar de twee volle behandeltenten. “Het leek even goed te gaan en we hadden dit centrum in juni zelfs gesloten. Maar sinds twee weken zijn we weer open en nemen we zo’n dertig patiënten per dag op.’ Hoewel dit niet is te vergelijken met de cijfers uit de voorgaande jaren, drukt de uitbraak zwaar op het behandelcentrum. Dat komt met name omdat veel centra in afgelopen rustige maanden hun deuren hebben gesloten. “Het is nu zaak om de overheid te stimuleren hun centra weer open te gooien. Bij ons past er echt geen bed meer bij”, aldus Schulz. Over de samenwerking met de overheid is hij te spreken. “We hebben samen met hen al één centrum geopend binnen 24 uur. Dat is heel netjes. Meestal duurt het langer. Dan zijn de mensen en materialen er wel, maar kunnen ze er pas maanden later geld  voor vinden.”

Bij ontslag kunnen de patiënten in dit compacte centrum een bewijs meekrijgen van de cholerabehandeling. Dat kunnen ze later eventueel gebruiken om een schadevergoeding te claimen. Maar verder houdt het AzG-team zich niet met de rechtszaak bezig. “Het is wellicht interessant voor advocaten, maar wij zijn dokters”, zegt Schulz glimlachend, “Wij behandelen patiënten en zorgen dat ze blijven leven. Dat is onze taak.”

Foto’s: Jeho-Nephtey Abraham/Jho-Bram

Ik wil dat OneWorld blijft bestaan

AbonneerDoneer

Lees je bewust met OneWorld en draag bij aan een rechtvaardige wereld.

Dat kan al vanaf 6 euro per maand

Ontvang onze beste verhalen in je mailbox

Volg ons