Begin 20e eeuw gingen boeren in het Zuid-Amerikaanse land samenwerken voor betere prijzen en meer bestaanszekerheid. Toch hing aan deze coops een beetje een spruitjeslucht, zeker als de Argentijnse regering in de jaren '90 vol inzet op de markteconomie. De coöperatie was ineens ‘uit’ en de BV was ‘in’.
Maar sinds de economische crisis van begin deze eeuw maakt de coop een comeback. In crisistijd namen arbeiders (bijna) failliete fabrieken en ondernemingen over. Zo kwamen werkplaatsen, hotels en transportbedrijven in handen van werknemers.
Argentinië Werkt
Sindsdien zet de Argentijnse overheid coöperaties steeds vaker in om werkloosheid te bestrijden. ‘Er is geen socialer beleid dan banen creëren’, zei voormalig minister van Sociale Zaken Alicia Kirchner bij het opzetten van het programma ‘Argentinië Werkt’.
Het programma stimuleert de creatie van coöperaties en huurt de coops in voor de aanleg en onderhoud van de openbare ruimte. Het programma mag een succes genoemd worden: sinds de lancering in 2009 vonden 120.000 werklozen een baan bij de aangesloten coöperaties.
Kirchner’s opvolger, Carolina Stanley, houdt het programma voorlopig overeind: ‘Niets geeft meer voldoening dan werken aan een betere leefomgeving voor jezelf en je buren’, zei de minister onlangs tijdens een werkbezoek aan een deelnemende coops.
De deelnemers aan Argentinië Werkt krijgen voor hun (parttime) inzet omgerekend ongeveer €235,- per maand. De helft van een minimum maandloon. Zeker geen vetpot dus. Maar volgens cijfers van het Ministerie zijn in 2014 ruim 31.000 coöperaties actief, die samen goed zijn voor 10 procent van de Argentijnse economie.
Zeggenschap én een goed salaris
Het idee dat coöperaties alleen een noodoplossing bieden voor de onderkant van de arbeidsmarkt lijkt achterhaald. Dat wordt duidelijk op bezoek bij TECSO, de grootste coöperatie voor softwareprogrammeurs in Latijns-Amerika. In de kantoortuin zijn vooral hoogopgeleide twintigers en dertigers aan het werk.
"Het begon met vier vrienden TECSO oprichtten in een garage, maar inmiddels hebben we meer dan 150 werknemers en zijn we actief voor bedrijven in Argentinië, Chili, Colombia en de Verenigde Staten", zegt penningmeester Inti Benites trots.
Volgens Benites speelt idealisme een rol bij de keuze om voor een coöperatie te werken: "Mijn collega’s en ik werkten voor bedrijven waar we op de werkvloer weinig te vertellen hadden en het geld vooral in andermans zakken verdween."
Mijn collega's en ik werkten vooral bij bedrijven waar het geld in andermans zakken verdween
De leden van TECSO kiezen een dagelijks bestuur, maar over belangrijke beslissingen stemmen alle leden. Diezelfde transparantie is letterlijk te zien op de werkvloer: er zijn geen vaste werkplekken en alle kantoorruimtes zijn doorzichtig.
Benites ziet TECSO als een "coöperatieve onderneming". Een gelijke stem betekent niet dat iedereen hetzelfde verdient: het salaris bij de coop is afhankelijk van je functie. En de salarissen zijn op z’n minst marktconform. Dat moet ook wel. Er is in Argentinië een groot tekort aan programmeurs. Benites denkt dat een goed salaris én zeggenschap een aantrekkelijke combinatie vormen: "De bedrijven in onze sector raken jaarlijks een derde van hun personeel kwijt, bij ons is dat maar 15 procent."
Een deel van de winst – Benites spreekt liever van "overschot" – gaat naar de medewerkers, een ander deel wordt opnieuw geïnvesteerd. Ook vloeit een deel terug naar de gemeenschap, zo vertelt collega Laura Romero: "We kopen koelkasten voor gaarkeukens, maar ook gereedschap voor de technieklessen van een school in de buurt."
Het kantoor van TECSA, de grootste coop voor softwareprogrammeurs in Zuid-Amerika. Foto: Remi Lehmann
Toch zijn er flinke uitdagingen voor coops zoals TECSO: wetgeving, de lokale zakencultuur en vooroordelen maken het moeilijker om met 'gewone’ bedrijven te concurreren. Zo weigert de coöperatie bijvoorbeeld smeergeld te betalen aan opdrachtgevers. Iets om trots op te zijn, maar het kost de coop wel opdrachten. Ook bestaat koudwatervrees bij juridische adviseurs van potentiële klanten en hebben de leden van de coöperatie volgens de wet geen recht op een ziektekostenverzekering.
Inti en collega’s bedenken daarom regelmatig creatieve oplossingen: "Soms richten we een onderneming op speciaal voor een nieuwe klant. Na de eerste klus overtuigen we de opdrachtgever om voortaan met de coöperatie zaken te doen".
Knokken voor de coop
De professionals van TECSO hebben het relatief makkelijk vergeleken bij de coops die ontstaan als werknemers een (bijna) failliete onderneming overnemen. Zo voert het personeel van het iconische BAUEN hotel in Buenos Aires al meer dan 15 jaar strijd om de voormalige eigenaren letterlijk buiten de deur te houden. De Argentijnse Senaat beslist uiteindelijk of de vorige eigenaren onteigend kunnen worden, maar heeft nog geen beslissing genomen.
De jongste coöperatie die symbool staat voor de uitdagingen van de coop anno 2016 is Tiempo Argentino. De eigenaren van de Argentijnse krant vertrokken in december 2015 met de noorderzon en lieten tientallen medewerkers zonder salaris achter. Maandenlang werkten journalist Alejandro Wall en zijn collega's zonder inkomen. "Het was een hele moeilijke tijd".
We hebben nu meer vrijheid, want er is geen eigenaar meer die zich bemoeit met de inhoud
Dankzij een noodfonds opgezet door sympathisanten, vakbonden en politici kon de krant – zonder eigenaren – toch blijven verschijnen. Van de verkoopopbrengsten werd een coöperatie opgezet.
Ondertussen heeft Tiempo Argentino zich omgevormd tot een weekblad. Volgens Alejandro is de coop een zegen voor de lokale journalistiek: "We hebben nu meer vrijheid, want er is geen eigenaar die zich bemoeit met de inhoud. Daardoor maken we betere verhalen. Onze concurrenten zijn denk ik zelfs een beetje bang voor ons”, zegt de journalist zelfverzekerd.
Aanval op TiempoIn april 2016 rinkelt Alejandro's telefoon: "Kom snel, we worden aangevallen! Ze slopen de nieuwsredactie". Een zogenaamd nieuwe eigenaar probeerde met een knokploeg het pand waar de krant werd gemaakt in handen te krijgen. De bestorming van de krant schokt Argentinië. Amnesty International noemt het "een aanval op de vrijheid van meningsuiting". Ook voormalig president Cristina Fernández de Kirchner veroordeelt het geweld. Binnen 48 uur rolt er echter een speciale editie van de pers waarin uitgebreid over de aanval wordt bericht. Hoewel de journalisten letterlijk hun lichaam in de strijd moesten gooien, wordt de coop inmiddels door de overheid erkent en zijn ze voorlopig beschermd tegen beslaglegging op de redactie door de zogenaamde eigenaar.
Innovatie, creativiteit en flexibiliteit zijn hard nodig om te kunnen blijven groeien als coöperatie. Zeker in Argentinië, waar de politieke en economische situatie iedere dag kan veranderen. Zo mag Argentinië Werkt niet verder doorgroeien van de centrumrechtse regering, en noemde de huidige president Mauricio Macri de journalisten van Tiempo spottend "krakers".
Voor Inti, Alejandro en de honderdduizenden Argentijnen die bij coöperaties werken zit er maar één ding op: onafhankelijk van de overheid opereren, maar intensief met elkaar samenwerken. Samen sta je sterker. En dat is nou precies het idee achter de coöperatie.
