Ssemanda bestuurt een boda boda, de taxibrommer die bij Uganda hoort zoals de Nijl en de zilverruggorilla. Ssemanda verwierf zijn brommer via een lokale onderneming met een sociaal oogmerk, Tugende.
Tugende – wat in de taal het Luganda een aanmoedigend ‘vooruit’, of ‘kom op’ betekent – leent brommers uit aan bestuurders die in tien tot achttien maanden de aankoopsom terugbetalen met rente, waarna de chauffeurs eigenaars worden van de brommers en volledig voor zichzelf kunnen werken. Tugende helpt zo Ugandezen het bekende probleem van startkapitaal te omzeilen – een nieuwe brommer kost zo’n 3,5 miljoen shilling (ruim 1.000 euro), een bedrag waarover lang niet iedereen beschikt.
Tugende helpt dus mensen aan het werk in Uganda, een land met een van de snelst groeiende populaties ter wereld. Brommerchauffeurs kunnen met het geld dat ze uiteindelijk voor zichzelf verdienen schoolgeld betalen of een stukje grond kopen.
Handelen
“Ik doe dit vanuit de basale overtuiging dat iedereen een kans verdient om zich op te werken”, zegt Michael Wilkerson (28), de Amerikaanse oprichter van Tugende. Wilkerson doet het ook omdat hij houdt van handelen: op zijn dertiende kocht hij al aandelen, in een Amerikaans entertainmentbedrijf.
Wilkerson ‘heeft’ in Kampala zevenhonderdvijftig bestuurders rondrijden die bezig zijn een brommer af te betalen. Tweehonderd anderen deden dat al en bezitten nu een voertuig. Hun foto’s hangen als een soort eretekens op een prikbord in het kantoor van Tugende, een onopvallend woonhuisje aan zo’n rode aardeweg. De brommers van Tugende zijn in Kampala te herkennen aan een ijzeren ‘T’ achterop.
150.000 brommers
Wilkerson kwam op zijn idee toen hij stages liep in Kampala, in 2006 bij de krant Daily Monitor en in 2008 bij het weekblad The Independent. In Kampala rijden volgens de plaatselijke overheid wel 150.000 brommers rond. Wilkerson ontdekte dat veel chauffeurs een brommer lenen van een lokale ondernemer die ze moeten betalen, zonder dat de chauffeurs eigenaar worden van het voertuig. Dat kan gunstiger, bedacht Wilkerson, daarbij gestimuleerd door de hoofdredacteur van The Independent en de nestor van de journalistiek in Uganda, Andrew Mwenda.
De brommers van Tugende zijn in Kampala te herkennen aan een ijzeren ‘T’ achterop.
Wachtlijst
In 2009 kocht Wilkerson van zijn eigen geld een eerste brommertje dat hij ging uitlenen. In 2010 registreerde hij Tugende als firma. Tegenwoordig weten chauffeurs Wilkerson feilloos te vinden. Tugende gaat van mond tot mond. Het bedrijf heeft een wachtlijst.
Bij Tugende betaalt een bestuurder een totaal aflossingsbedrag van 5 miljoen shilling. Dat is voordeliger dan wat de meeste chauffeurs elders betalen aan huur voor een brommer. Wilson Ssembatya bijvoorbeeld kan weliswaar bezitter worden van ‘zijn’ brommer maar dan moet hij 5,75 miljoen shilling betalen, 750.000 shilling meer (ruim 200 euro). Hij mag dat doen over een langere periode, van vierentwintig maanden, maar dat betekent dat hij pas later volledig voor zichzelf kan starten.
Tugende herinvesteert de aflossingsrente die de chauffeurs betalen in de aanschaf van nieuwe brommers, die vervolgens ook uitgeleend worden en rente opleveren. Enzovoorts.
Koneksie in KeniaHet Amsterdamse bedrijfje Koneksie werkt aan een concept dat overeenkomsten vertoont met dat van Tugende. Koneksie wil brommerchauffeurs in Kenia in staat stellen om eigenaar te worden van een boda boda. Het verschil met Tugende is dat Koneksie zelf ook brommers wil ontwerpen; brommers die beter geschikt moeten zijn voor het vervoeren van passsagiers en goederen. Het initiatief zit nog in de ontwerp- en testfase. De bedoeling is dat dit jaar de eerste brommers gaan rondrijden in Kenia.
Waarborg
Een grondig kennismakingsproces moet voorkomen dat nieuwe bestuurders er vandoor gaan met een brommer. Lokale medewerkers van Wilkerson bezoeken de standplaats van waaruit de chauffeur gaat opereren en praten er met diens collega’s. Ze gaan ook thuis langs bij de chauffeur, die voorts een brief van zijn lokale stadsbestuurders moet overhandigen. Volgens Wilkerson heeft “een handvol” van zijn cliënten geprobeerd een brommer te stelen. “Onze beste waarborg is uiteindelijk dat we een goede deal aanbieden. Chauffeurs kunnen relatief voordelig eigenaar worden van een brommer. Dat is de beste stimulans”, zegt hij.
Mijn doel is om uiteindelijk mijn eigen huis te bouwen, ik heb met mijn vriendin twee kinderen
Charles Ssemanda, de elektricien die boda-bestuurder werd, is bezig zijn vierde brommer af te lossen bij Tugende. De drie brommers die hij eerder afloste, leent hij nu zelf uit aan chauffeurs die hem huur betalen. “Mijn doel is om uiteindelijk mijn eigen huis te bouwen, ik heb met mijn vriendin twee kinderen”, zegt hij.
Wilkerson vindt het prima dat chauffeurs meerdere malen een brommer lenen en aflossen. “Zij hebben hun betrouwbaarheid bewezen”, zegt hij.
'Corporate bandits'
Tugende staat aan de vooravond van een forse uitbreiding. Wilkerson heeft van sociale investeringsfondsen in Amerika $ 780.000 gekregen aan leningen in ruil voor een minderheidsaandeel in zijn bedrijf. Binnen vijf jaar moeten er tienduizend boda’s rondrijden van Tugende. “Dat kan makkelijk”, zegt Wilkerson, “we kijken naar heel Oost-Afrika. Dan heb je het over wel 800.000 chauffeurs.”
Wilkerson kan zich voorstellen dat Tugende ooit wordt overgenomen door een bank of een motorbedrijf maar hij zegt dat een kandidaat oog moet hebben voor Tugende’s sociale karakter. Hij wil geen “corporate bandits”.
