Achtergrond

Eén voor allen, allen voor één! Toch?

Dit artikel krijg je cadeau van OneWorld. Word abonnee

De NAVO is verdeeld. Wat moeten de kerntaken van het belangrijkste veiligheidsinstrument van Europa worden? En hoe loyaal blijft de Verenigde Staten nu de Europese lidstaten al jaren hun financiële beloftes niet nakomen? Met nieuwe dreigingen is de organisatie voor nieuwe keuzes komen te staan. Wat zijn de consequenties daarvan voor de Europese veiligheid?

De agressieve retoriek van de Russen in combinatie met een verdeelde NAVO boezemt Oost-Europa angst in. “Rusland kan binnen drie dagen de Baltische staten innemen”, zegt militair historicus Christ Klep op basis van een rapport van de Amerikaanse denktank RAND Corporation. 

Na de oorlog in Georgië (2008), de annexatie van de Krim (2014) en de succesvolle inmenging van Rusland in Oost-Oekraïne op dit moment, lijkt opnieuw de toekomst van drie voormalig Sovjet-republieken onzeker. Hoewel artikel 5 van het NAVO-verdrag gezamenlijk optreden tegen een buitenlandse agressor mogelijk maakt, lijkt dit artikel geen directe garantie meer te geven voor bescherming van het bondgenootschap. “De roep om een terugkeer naar de zuivere interpretatie artikel 5 wordt daarom steeds sterker in Oost-Europa”, zegt Christ Klep tijdens de NAVO-lezing van het Haagsch College. Op dit moment blijft het onzeker of de NAVO deze bescherming daadwerkelijk zal bieden wanneer Rusland een zelfde scenario voor de Baltische staten uittekent als dat zij eerder voor Georgië en Oekraïne heeft gedaan.

Rusland kan binnen drie dagen de Baltische staten innemen

De NAVO lijkt tot op heden redelijk tegmoet te komen aan de schreeuw om hulp van haar bondgenoten. De alliantie heeft haar militaire aanwezigheid en de activiteiten voor het verzekeren van de Oost-Europese veiligheid opgeschroefd door eerder deze maand een raketafweersysteem in Roemenië gebruiksklaar te verklaren. Het Kremlin ziet dit als een duidelijke provocatie. Een vergelijkbaar raketafweersysteem dat over twee jaar gereed is in Polen maakt het verhaal dat deze afweersystemen tegen zogenaamde ‘schurkenstaten’ zijn bedoeld alleen maar ongeloofwaardiger. Zeker nu eerder dit jaar een atoomakkoord is gesloten met Iran kunnen de installaties wat Moskou betreft slechts op hun zijn gericht. 

Als reactie op de raketafweersystemen in Roemenië en Polen hebben de Russen op hun beurt een Iskander-systeem geïnstalleerd in de Russische enclave Kalinigrad. De positionering van het systeem tussen Polen en de Baltische staten maakt een mogelijke aanval op een van deze NAVO-bondgenoten nu een reële dreiging. “Dit is een klassiek voorbeeld van het veiligheidsdilemma”, benadrukt Klep. “Terwijl iedereen eigenlijk veiliger wil worden, is het eindresultaat dat iedereen onveiliger is”. Zoveel is in ieder geval duidelijk: de geopolitieke spanningen tussen de NAVO en Rusland zijn verder aan het oplopen. En dat leidt tot verdeeldheid tussen de Europese lidstaten van de alliantie.

Crisisbeheersing in Zuid-Europa

Terwijl de oostelijke landen een beroep doen op de klassieke taken van de NAVO en vragen om militaire basis, troepen en stationaire kernwapens, hebben de Zuid-Europese bondgenoten hele andere zorgen. Niet dit soort klassieke veiligheidsmaatregelen en een terugkeer naar de zuivere interpretatie van artikel 5, maar crisisbeheersing moet volgens Zuid-Europa een prominentere plaats in het takenpaket van de NAVO krijgen. De toegenomen vluchtelingenstromen, instabiele machtsverhoudingen in het Middenlandse-Zeegebied en terreurdreiging vanuit Noord-Afrika en het Midden-Oosten stelt de NAVO voor nieuwe uitdagingen en zadelt de organisatie op met nieuwe taken.

Terwijl iedereen eigenlijk veiliger wil worden, is het eindresultaat dat iedereen onveiliger is

Het is volgens Klep de vraag in hoeverre de NAVO er in kan slagen haar taken van klassieke veiligheidsgarantie in Oost-Europa met de crisisbeheersing in Zuid-Europa in één coherent veiligheidsbeleid kan verenigen. De tegengestelde doeleinden binnen de organisatie kunnen tot gevolg hebben dat de NAVO een lege huls wordt en dat het bondgenootschap haar beloften niet kan waarmaken. Klep: “Het risico is dat je een organisatie hebt die alles kan, maar niks heel goed, en niks heel lang kan volhouden”.

Leiderschapsrol VS

Naast de verschillende veiligheidsbelangen aan de oost- en zuidgrenzen van de NAVO wijst Klep op nog een andere ontwikkeling die verdeeldheid zaait binnen de NAVO. Dit heeft betrekking op de leiderschapsrol van de VS en de lastenverdeling die daarmee gepaard gaat. De Verenigde Staten staat traditioneel garant voor het leeuwendeel (75%) van de veiligheidsuitgaven van de NAVO. Van de overige lidstaten wordt verwacht dat zij 2% van hun bbp steken in hun defensiebudget, maar de Europese bondgenoten komen hun beloften al jaren niet na. Slechts vijf van de Europese lidstaten wisten aan de 2%-norm te voldoen. Nederland haalt de norm al sinds de jaren ’90 niet. De Nederlandse bijdragen schommelen al jaren tussen de 1.1 en 1.3 procent.

De onevenwichtige verdeling van financiële bijdragen tussen de VS en Europa lijkt onder andere te worden vertaald in de publieke opnie aan weerszijden van de Atlantische Oceaan. “Opvallend veel Europeanen geloven nog steeds dat de Amerikanen te hulp zullen schieten als het misgaat. Opvallend veel Amerikanen vinden dat niet. Er is steeds minder bereidheid in de publieke opinie in Amerika om de bondgenoten in Europa te hulp te schieten.” Hoewel Klep niet denkt dat deze publieke opinie zich direct zal vertalen in politiek handelen wanneer de veiligheid in Europa echt in het geding komt, ziet hij deze dalende lijn in loyaliteit als een belangrijke uitdaging voor de komende jaren.

Er is steeds minder bereidheid in de publieke opinie in Amerika om de bondgenoten in Europa te hulp te schieten

Dus wat maakt het opnieuw oplaaien van de financiële discussie nu anders? “Obama is in de ontplooiing van militaire macht niet heel succesvol geweest”, zegt Klep. In zijn twee termijnen als president was Obama voorzichtig en zinspeelde hij vaak op een multi-polaire wereldorde. Vooral Azië zou een belangrijke spil worden in de mondiale verhoudingen en dit zorgde ervoor dat de Amerikaanse focus op Europa sterk afnam. Het Amerikaanse troepenaantal in Europa is sinds de Koude Oorlog geslonken van 200.000 naar minder dan een kwart daarvan, 45.000. De slagkracht van de organisatie is dus al sterk gedaald op het Europese continent en de Verenigde Staten lijkt langzamerhand de daad bij het woord te voegen.

Of deze trend zich voort zet is sterk afhankelijk van wie de opvolger van Obama wordt na de presidentsverkiezingen in november. Wanneer Hillary Clinton uit de bus rolt is te verwachten dat verder weinig aan de NAVO getornd zal worden. Clinton zal, afgaande op de manier waarop zij tussen 2009 en 2013 de functie van Secretary of State vervulde, veel eerder geneigd zijn om militaire macht uit te oefenen via de organisatie dan haar republikeinse tegenstrever Donald Trump.

Trump lijkt minder heil te zien in het zonder meer voort laten bestaan van de NAVO: ‘Either they pay-up, including past deficiencies, or they have to get out. And if it breaks up NATO, it breaks up NATO’, zei de presidentskandidaat in een recent debat over de militaire alliantie. Het is altijd maar de vraag of dit soort krachttermen ook in Amerikaanse politieke praktijk weerklank zullen vinden. Maar met Trump aan de macht zullen de Trans-Atlantische relaties zeker aan vanzelfsprekendheid inboeten.

Bestaansrecht NAVO

Met deze twee Europese en Trans-Atlantische scheidslijnen rijst de vraag hoe vanzelfsprekend het voortbestaan van de NAVO nu nog is. Klep verwacht niet dat het zo’n vaart zal lopen: “Niemand binnen de NAVO is ook maar enigszins bereid om zelfs in de buurt te komen van het beginnen van het benoemen van het einde van de NAVO. Dat komt doordat de organisatie zichzelf elke keer weer opnieuw uitvindt en haar eigen dna creëert.” In een kort gesprek voor de aanvang van zijn lezing vertelde hij bovendien dat hij verwacht dat “het Westen zich in de toekomst weer steeds sterker zal gaan definiëren volgens de definitie van Huntington”. In een tijd dat het Oriëntalisme weer opleeft en de attitudes tegenover het Westen steeds negatiever worden, verwacht Klep dat onze ‘Westerse beschaving’ zich weer sterker zal gaan definiëren als tegenpool van andere beschavingen.

Either they pay-up, including past deficiencies, or they have to get out. And if it breaks up NATO, it breaks up NATO

De financiële discussie is bovendien al meerdere keren gevoerd. Sinds de jaren ‘50 heeft de Verenigde Staten de gebrekkige inzet van Europese zijde al meerdere keren geproblematiseerd. Tot op heden heeft dit nog niet tot onoverbrugbare spanningen geleid. “Het is de VS het nooit waard geweest om de spanningen met West-Europa zo sterk te laten oplopen dat de Trans-Atlantische verhoudingen echt op scherp kwamen te staan. Het is ook wel heel prettig om de leider van de alliantie te zijn. Dan heb je er gewoon veel meer voordeel van”.

Ik wil dat OneWorld blijft bestaan

AbonneerDoneer

Lees je bewust met OneWorld en draag bij aan een rechtvaardige wereld.

Dat kan al vanaf 6 euro per maand

Ontvang onze beste verhalen in je mailbox

Volg ons