Dit artikel maakt deel uit van de serie ‘2015: The future we want’ die OneWorld in 2013 initieerde.
De millenniumdoelen waren druppels op een gloeiende plaat, vindt schrijver en documentairemaker Ton van der Lee. Die plaat gloeit nog steeds en de druppels zijn alweer verdampt.
De nacht valt over de Kalahariwoestijn. Ik heb mijn kampvuur net aangestoken als er een gestalte opduikt uit het duister. Het is een frêle oude man met dunne, zilveren krulletjes. Een San, dat zie ik meteen aan zijn gele huid en schuine, bijna Aziatische ogen. Hij draagt een versleten jasje en een oude broek die ergens onder zijn knieën eindigt in rafels. Schoenen heeft hij niet, wel een dikke laag eelt op zijn voetzolen. Ik geef hem mijn waterfles en hij drinkt gretig.
Miljarden
“Baas, ik ben gekomen om je hulp te vragen”, begint de oude in gebroken Afrikaans. “Ik wil dat je een brief voor me schrijft aan Obama. Hij is toch de baas van de wereld? Hij is een grootkop en nog zwart ook. Ik heb mijn hele leven gewerkt. Nu woon ik onder een lekkend afdak. Obama moet me geld sturen. Om een huis te bouwen voor mijn kinderen en dan in te sterven.”
In een flits zie ik televisiebeelden voor me. George Bush, die belooft dat Amerika miljarden aan Afrikaanse schulden kwijt zal schelden. Obama achter het spreekgestoelte van het Witte Huis. Ook hij belooft miljarden voor Afrika.
Waar zijn al die miljarden gebleven? Deze oude man en zijn mensen hebben ze niet bereikt. Als ik de volgende dag met hem naar het kamp van zijn clan rijd zie ik niets dan armoede en ellende. Een groep van twintig San, meest vrouwen, kinderen en oude mensen die in strohutten leven onder een paar kameeldoornbomen. Overal vuilnis. De kinderen ondervoed, de helft van de vrouwen zwanger, de meesten hoesten rochelend. Er heerst hier veel TBC en er zijn geen medicijnen.
Ton van der Lee woonde meer dan 12 jaar in Afrika. Hij schreef negen boeken over het continent en maakte er een aantal televisie documentaires over. Zijn documentaire ‘De Belofte’ (IKON, 2011) gaat over de niet nagekomen beloftes van de millenniumdoelen. Sinds vorig jaar werkt hij aan ‘Spirits of Africa’, een documentaireserie over het erfgoed van Afrikaanse traditional healers, onder wie de San.
Druppel
Ik denk aan de millenniumdoelen. Wat zouden ze zeggen als ik ze dat lijstje droomwensen voor zou lezen? Dat lijstje pleisters op het geweten van de westerse mens? Ze zouden niet eens lachen. Nee, ze zouden me vol verwondering aanstaren om deze prachtige woorden van een andere planeet. Wat hebben de gewone Afrikanen ervan gezien? Bijna niets. Hier en daar is iets gebeurd, zeker. Er zijn enkele millenniumdorpen gesticht, waar sommige van die mooie doelen deels werden verwezenlijkt. Voor een heel klein groepje. Er is hier en daar een project gestart, dat misschien een of twee of drie doelen (deels) gaat halen. De millenniumdoelen waren druppels op een gloeiende plaat. Die plaat gloeit nog steeds en de druppels zijn alweer verdampt.
Handel
Het lijkt erop dat Dambisa Moyo en de andere cynici toch gelijk krijgen. Moyo pleitte al een paar jaar geleden voor min of meer totale stopzetting van de hulp (in haar boek Dead Aid, red.). Stimuleer de handel, was haar boodschap, en de rest zal volgen.
Ik heb het laatste jaar veel gereisd in de zuidelijke landen van Afrika. Zambia, Angola, Botswana en Mozambique zijn booming. De Afrikaanse Renaissance is daar in volle gang. Niet dankzij de hulp uit het westen, en al helemaal niet dankzij de millenniumdoelen, want laten we realistisch zijn, daar heeft bijna geen mens in Afrika ooit van gehoord. Gewoon, dankzij de internationale handel. Mettertijd zullen de andere regio’s van Afrika volgen.
Menselijk erfgoed
Laten we de millenniumdoelen vergeten. Ze vormden de zoveelste schijnvertoning om ons eigen geweten te sussen. Laten we ons concentreren op nieuwe manieren om Afrika te steunen. Daarbij speelt het concept van de Global Public Goods een cruciale rol. Deze 'publieke goederen', zoals kennis, moeten we ongeremd en vooral kosteloos met Afrika delen. Ook menselijk erfgoed wordt gezien als zo’n public good; ik pleit ervoor, om bij onze steun het behoud van de Afrikaanse cultuur en traditie tot een van de speerpunten te maken. In de toekomst zal dit erfgoed cruciaal blijken voor het ontwikkelen van een nieuwe Afrikaanse identiteit.
Foto: San in de Kalahari-woestijn door Ton van der Lee
