Hugo Jolón kijkt bedroefd naar wat er over is van de maïskolf in zijn hand. Waar dikke sappige maïskorrels hadden moeten zitten, is weinig anders te zien dan piepkleine korrels en droge sliertjes. De kolf is net als de meeste andere maïsplanten op deze Guatemalteekse akker in de gemeente San Cristobal Acasaguastlán compleet verdord. ,,En met deze droogte zie ik het donker in voor de bonen die we nog moeten zaaien’’, zegt Jolón.
De indiaanse boer is vader van vijf kinderen. Van zijn 0,7 hectare ‘manzana’, ofwel ‘appel’, moeten zowel hij, zijn vrouw als zijn kinderen eten tot aan de maïsoogst van volgend jaar. Maar net als tenminste 250.000 andere Guatemalteekse boeren heeft de ernstige droogte sinds eind juni de maïsteelt zwaar aangetast. Ook in delen van El Salvador, Honduras en Nicaragua zijn boeren door de droogte geraakt.
Ergste droogte in tien jaar
Maïs is de eerste teelt voor producenten als Jolón. Rond deze tijd zou de tweede teelt de grond in moeten: bonen, voornamelijk. Maar omdat de grond zo droog is, bestaat de vrees dat ook die oogst zal mislukken. Het Wereldvoedselprogramma van de Verenigde Naties (WFP) trok al eerder aan de alarmbel en spreekt over de ergste droogte in Midden-Amerika in tien jaar. Voor zo’n drie miljoen mensen dreigt een heikele voedselsituatie. Ook President Perez Molina van Guatemala sloeg alarm en riep de noodtoestand uit voor de zwaarst getroffen provincies in zijn land.
‘Vooral de kleinere boeren, die in de eerste plaats produceren voor hun eigen familiebehoeftes, dreigen in een precaire situatie terecht gekomen’, vertelt Mario Touchette, directeur van WFP in Guatemala-Stad. "Deze crisis komt bovenop het probleem van de schimmel La Roya die de laatste jaren de koffieteelt teistert. Dat betekent dat ook de seizoensarbeid om koffiebonen te plukken, en dus de kans om het familie-inkomen wat aan te vullen, schaarser is geworden." Veel families krijgen nu dus klappen van twee kanten.
Klimaatverandering
Als oorzaak voor de droogte wijzen meteorologen naar het weersfenomeen El Niño, at al eerder droge zomers voortbracht. Normaal gesproken regent het tussen mei en november en kent een jaar een ‘canicula’, de droge periode, van hoogstens enkele weken in juni of juli. Maar dit jaar heeft de zogenaamde Corridor Seco, een gebied van centraal-Guatemala tot en met El Salvador en Honduras, vrijwel geen druppel neerslag gehad sinds eind juni.
Touchette: "Klimaatverandering heeft de canicula verlengd en gezorgd voor hogere temperaturen. En de afgelopen drie jaar waren al droger dan normaal."
Stijgende prijzen
In El Salvador zijn de effecten, net als in de buurlanden, niet alleen voelbaar voor direct getroffen boeren. Ook de armere bevolking wordt geraakt omdat de prijzen van het volksvoedsel maïs en bonen snel stijgen. "Je leest er elke dag over de krant", beaamt Carl Kroon, de Nederlandse bedrijfsleider van een stekbedrijf voor tuinplanten en kerststerren aan de westkant van El Salvador. "Zo droog als dit jaar heb ik het nog nooit meegemaakt", zegt de Nederlander, die nu vier jaar in El Salvador werkt.
"Gelukkig", zegt Kroon, is zijn overdekte bedrijf niet afhankelijk van regenwater. "We hebben drie diepe bronnen en een recycling-systeem waarmee we al het water efficiënt gebruiken. Maar ook mijn werknemers, zeshonderd vast en achthonderd los in het hoogseizoen, voelen de effecten van de droogte in hun portemonnee. Want op markten gaan de prijzen van maïs, bonen en rijst omhoog. Het is het gesprek van de dag." In Nicaragua is de marktprijs van een kilo bonen verdubbeld van circa 60 eurocent tot 1 euro twintig.
Directe voedselhulp is één manier om de crisis in Midden-Amerika op te vangen. Guatemala, El Salvador en Honduras hebben het WFP om hulp verzocht. De VN-organisatie wil in elk geval één miljoen personen in een precaire leefsituatie bereiken, wat ongeveer 80 miljoen dollar zal kosten. Daarnaast proberen specialisten van de VN de boeren te helpen om hun akkers beter te beschermen.
Nieuwe landbouwmethode
"De meeste percelen van deze boeren liggen in heuvelachtig gebied en zijn dus zeer kwetsbaar voor erosie door regen en wind’’, vertelt Marco Merida, lokaal adviseur in Guatemala van WFP. "Met een van onze programma’s proberen we de familiebedrijfjes weerbaarder te maken. Het gaat om landbouwmethoden die ervoor zorgen dat de vruchtbare toplaag van de grond op zijn plek blijft en de structuur goed. We hebben hiermee nu zo’n zevenduizend families bereikt."
De droogte verminderde de maïsoogst bij veel boeren met 80 tot 90 procent. "Bij families die mee doen aan ons programma is dat 60 tot 70 procent", schat Merida. Ook boer Hugo Jolón doet mee aan het project. "Ik ben veruit het grootste deel van onze oogst kwijt, maar ik heb gemerkt dat de bodem beter van structuur is. Ik ben blij dat de VN ons voedsel overhandigt bij wijze van noodhulp nu we niets meer hebben. Maar in de toekomst wil ik verder met deze methode om mijn grond te bewerken."
