‘‘It is very old thinking that the world is going to help you. You are the one that needs to help first’’. Dit was de reactie van oud-premier Ruud Lubbers op twittervragen uit Afghanistan. Studenten uit de Aziatische brandhaard vroegen hoe de aanwezige politici, bedrijven en non-profit organisaties op de ‘Move Our Borders’ conferentie konden helpen met de rampzalige situatie van hun vaderland. Bij het beluisteren van dit antwoord viel ik uit mijn comfortabele conferentiestoel. Hoe kan dit het enige antwoord zijn van onze voormalig vader des vaderlands op de prangende vragen van deze jongeren? En dat nog wel op de conferentie die in het teken stond van de 12,5 jarige viering van de Earth Charter; een omvangrijk internationaal samenwerkingsproces wat resulteerde in een gezamenlijke verklaring van ethische principes voor een duurzame en vreedzame wereld. Zeker gezien het recente nieuws dat Nederland het slechtste scoort van alle EU-landen op het gebied van klimaatbeleid, voldoende reden dus om duurzaamheid in alle sectoren weer hoog op de agenda te plaatsen.
Bruggenbouwerij
Terug naar de uitspraak van de heer Lubbers. Wellicht bedoelde hij het niet zo. Of kreeg hij niet de mogelijkheid om zijn antwoord nader toe te lichten. Toch past de uitspraak naadloos in het huidige klimaat. De doe-het-zelf burger viert hoogtij in Nederland. ‘‘Was ‘burgerlijk’ in het hippietijdperk een scheldwoord, anno 2012 is het een geuzentitel’’, aldus Sanne Terlingen in een recente artikel in OneWorld over de doe-het-zelf burger. In tijden van crisis neemt de burger weer zijn verantwoordelijkheid. Initiatieven worden genomen voor gezamenlijke moestuintjes, ruilhandel en gedeelde energieopwekking. Uit nood, bezigheidstherapie of idealisme, de projectjes springen als paddenstoelen uit de grond. Mooi. Sommige spreken zelfs van het keerpunt van de individualisering. Het ‘mag’ weer samen. De overheid steunt deze bruggenbouwerij uiteraard van harte. Verplichte maatschappelijke stages op scholen, burgerschapslessen en potjes voor burgerinitiatieven. Het kan niet op. ‘‘Volgens hoogleraar actief burgerschap Evelien Tonkens ziet de overheid de inzet van de ‘gewone Nederlander’ als dé oplossing voor grote maatschappelijke vraagstukken, zoals asociaal gedrag en de kloof tussen burgers en bestuur (OneWorld)’’. De Wetenschappelijke Raad voor Regeringsbeleid, trekt deze lijn voort door te concluderen: ‘‘leidend is oproep van de raad: betrokken burgers zijn belangrijk voor een levende democratie (WRR, Vertrouwen in Burgers)’’.
Moreel appèl
Actief burgerschap wordt vanuit allerlei hoeken beschouwd als de oplossing voor een groot aantal maatschappelijke uitdagingen. Zo start de KWF Kankerbestrijding deze week met een campagne om niet-rokers te stimuleren om aan rokers duidelijk te maken dat het opsteken van een sigaret ‘niet cool is’. En riep Pieter van Vollenhoven, voorzitter van de Stichting Maatschappij Veiligheid en Politie, op om vrijwilligers op oudjaarsavond in te zetten om vuurwerkslachtoffers te voorkomen. Ook in reacties op de recente gebeurtenissen rondom pesten en crimineel ‘voetbal’ gedrag richten ministers zich in eerste instantie op de burger. Logisch. Natuurlijk speelt de burger een cruciale rol hierin. Maar de onophoudelijke stroom van initiatieven en goede doelen waarin een moreel appèl op de burger wordt gedaan, heeft ook grenzen. Burgerschapsmoeheid ligt op de loer en kan mogelijk zelfs de spontane inspiratie van mensen om actie te ondernemen afremmen. Een ‘doe-het-lekker-zelf’ reactie is dan ook begrijpelijk.
Vraag niet…
Teveel vertrouwen in burgers is ook niet goed. Politici wordt vaak korte termijn denken verweten, maar de burger kan er zelf ook wat van. Ver-van-mijn-bed ontwikkelingen, zoals de eerder genoemde klimaatcrisis, blijven maar al te vaak in de luwte. Neem de stille tocht voor de geëuthanaseerde bultrug. Mooi, die betrokkenheid met de natuur. Uit nood, bezigheidstherapie of idealisme, maakt niet uit. Maar een protesttocht tegen premier Rutte die dit jaar schitterde door afwezigheid op de klimaattoppen in Doha en Rio de Janeiro, die komt er niet. Toch zal ook op die podia de natuur, incluis onszelf, gered moeten worden. Daar schiet de doe-het-zelf-burger toch echt tekort. Den Haag, vraag dus niet enkel wat wij kunnen doen voor ons land, maar vraag ook wat u kan doen voor de wereld. Mocht dit nog nodig zijn na aanstaande vrijdag uiteraard.
