Een dode kun je niet terechtstellen. Het lijkt simpel genoeg, maar in een totaal verstopt rechtssysteem kan het een hele tijd duren voordat dit doorkomt, zoals deze recente zaak aantoont in de Magistrale Rechtbank in Ikeja, Lagos.
Alhaji was geen arme man. Hij kon het zich permitteren het vliegtuig te nemen, sterker, hij kon zich met gemak business class veroorloven. Maar nadat op 3 juni 2012 een vliegtuig van de lokale maatschappij Dana Air crashte in een voorwijk van Lagos, vertrouwde hij het Nigeriaanse luchtruim niet meer. Hij besloot nooit meer te vliegen, als hij het kon vermijden. Dus toen hij op 15 augustus van datzelfde jaar moest voorkomen voor de Magistrale Rechtbank in Lagos, ging hij met de auto. Vlakbij Okene, op zo’n 270 kilometer van hoofdstad Abuja waar Alhaji’s reis begon, ramde een tegemoetkomende truck zijn wagen frontaal en doodde Alhaji, drie dagen voordat hij op de rechtbank had moeten verschijnen.
Verdwijntruc
De Magistraat, die het verhaal drie dagen later hoorde van Alhaji’s advocaat Taiwo Adedeji, vertrouwde het zaakje niet. Misschien vond hij Alhaji’s verscheiden, drie dagen voordat hij terecht moest staan op verdenking van miljoenenfraude, een wat al te toevallige samenloop van omstandigheden. Misschien verdacht hij Alhaji ervan een verdwijntruc te willen uithalen met het rechtssysteem. In elk geval vond hij de verklaring van de advocaat dat deze het levenloze lichaam van zijn cliënt had gezien, had gerouwd met de familie en op de begrafenis was geweest, geen afdoende bewijs. De rechter wilde een gelegaliseerde kopie van zijn overlijdensverklaring, en hij stelde de zaak uit opdat de advocaat met zo’n document op de proppen kon komen. En toen werd de Magistraat naar een andere rechtbank gepromoveerd.
Sindsdien heeft Alhaji’s advocaat getracht de rechtbank zo ver te krijgen het overlijden van zijn cliënt erkend te krijgen. Hij is drie keer vergeefs op een zitting verschenen, maar steeds was de aanklager afwezig en vond hij evenmin een rechter bereid de zaak te sluiten. Vandaag, op een woensdagochtend, ruim een jaar na het fatale verkeersongeluk, probeert de raadsman het weer.
Extra bewijs
Waarom doet een advocaat zoveel moeite voor een overleden cliënt die niet eens zijn rekening kan betalen? Immers, net zo min als een dode in het beklaagdenbankje kan staan, kan deze in de gevangenis worden gesmeten. Het probleem ligt echter niet zozeer bij de beklaagde, maar bij zijn borgstellers: degenen die voor hem garant stonden toen hij op borg vrijkwam uit detentie. Zij betalen de prijs als de verdachte niet op de rechtbank verschijnt. Nu was Alhaji een gerespecteerd burger, en zijn borgstellers waren traditionele Lagosiaanse chiefs. Niet bepaald mensen die hun naam verbonden willen zien aan een justitieel voortvluchtige.
Dit keer heeft Alhaji’s advocaat extra bewijs meegebracht. Chief Magistraat Eniola Fabamwo bestudeerd de overlijdensadvertentie wel een minuut lang: het is een glossy poster met het portret van de overledene met een wit-rode Arabische keffiyeh doek op zijn hoofd, en onderaan is te lezen dat hij ‘vrouwen en kinderen’ naliet. Terwijl de Magistraat de poster opvouwt en aan de griffier geeft om bij het dossier te voegen, bekijkt ze de kopie van de overlijdensakte die de advocaat eveneens meebracht. Wat ze ziet, doet haar haar wenkbrauwen optrekken.
‘Dit is niet gelegaliseerd’, zegt ze, zich richtend tot de raadsman in de bank op een meter of vijf voor haar. Ze doelt op het ontbrekende stempel van de notaris die verklaart dat de kopie echt is. De advocaat heft zijn handen ten antwoord, handpalmen naar boven, in een gebaar van hulpeloosheid. Een door de notaris gelegaliseerde overlijdensverklaring is een bijzonder waardevol document: vooral wanneer de erfenis omstreden is, kan het voor de achterblijvers het verschil betekenen tussen armoede en rijkdom. ‘De familiesituatie is nogal ingewikkeld, edelachtbare’, zegt de advocaat uiteindelijk, refererend aan de vrouwen en kinderen die Alhaji achterliet. De Magistraat heeft er al zeventien jaar in het Lagosiaanse rechtssysteem op zitten en weet heel goed hoe beschermend polygame families als die van Alhaji kunnen zijn als het gaat om dergelijke officiële documenten.
Uitspraak
Na de verklaring van de raadsman is het minutenlang ongewoon stil in de rechtszaal. Alleen het geluid van autoclaxons en een sporadische haan dringt af en toe door de geopende louvreramen naar binnen, terwijl de rechter de documenten nauwkeurig bekijkt en een en ander op papier zet. Dan kijkt ze op en doet haar uitspraak. Ook omdat de aanklager sinds de dood van de verdachte geen enkele interesse meer in de zaak heeft getoond–deze is niet meer op de rechtbank komen opdagen sinds Alhaji’s overlijden–besluit de Magistraat de zaak te schrappen, meer dan een jaar na het onfortuinlijke verkeersongeluk.
Of Alhaji nu werkelijk de handtekeningen van de bestuursleden heeft vervalst om geld te kunnen stelen van hun bedrijf, zoals zij beweerden, zullen we nooit weten. En aangezien iedereen onschuldig wordt geacht totdat hij is veroordeeld, zoals zijn advocaat achteraf vaststelt buiten de rechtszaal, stierf Alhaji als een onschuldig man. Maar hij had ongetwijfeld liever de kans gehad in levenden lijve zijn naam te zuiveren.
Volg Femke op Twitter: @femkevanzeijl
