‘Vergelijkbare afspraken zijn mogelijk tussen de EU en landen in Noord-Afrika’, stond in het voorstel van informateur Tjeenk Willink voor de gestrande coalitiebesprekingen. Met vergelijkbare afspraken verwijst de informateur naar de deal die de Europese Unie met Turkije – en in het kielzog daarvan met Griekenland – sloot over het stoppen van de vluchtelingenstroom naar Europa. De Turkije-deal bleek effectief, maar is hij ook toepasbaar op ‘landen in Noord-Afrika’?
Allang in de maak
De 'vergelijkbare deals' zijn allang in de maak. De Duitse onderzoeks- journalist Jens Lucke deed uitgebreid onderzoek naar EU-deals met Noordafrikaanse landen als Egypte. “De Duitse minister van Binnenlandse Zaken Thomas de Maizière was vorig jaar in Egypte en onderzocht de mogelijkheid om VN-vluchtelingenkampen in te richten in Egypte”, zegt Lucke. Zelf betwijfelt hij of de VN daar capaciteit voor heeft, gezien het feit dat ze zich uit Griekenland hebben teruggetrokken.
Khartoum Proces
“De overeenkomst wordt het Khartoum Proces genoemd; Soedan is de grootste ontvanger in deze overeenkomst, Egypte de tweede. Eritrea en Ethiopië staan op het punt om geld te ontvangen”, zegt de Zweeds-Eritrese journaliste en directeur van de Eritrean Initiative on Refugee Rights in Stockholm, Meron Estefanos. Ze runt een radiostation in Zweden waarop bijvoorbeeld te horen is hoe mensensmokkelaars Eritreers hun familie laten bellen om wanhopig om losgeld te vragen terwijl ze gemarteld worden. “Soedan kreeg alleen al van Italië 100 miljoen euro, en ze verwachten veel meer van de EU”, zegt Estefanos. “En Duitsland geeft deze repressieve landen militaire training.”
Deal werkt al
“Egypte is erin geslaagd om de boten te stoppen, niemand kan vanaf de Egyptische kust nog de zee oversteken. Degenen die nu geen kant meer op kunnen in Egypte, nemen een groot risico als ze proberen het land uit te komen”, zegt Estefanos.
In 2015 maakten volgens schattingen van de VN zo’n zesduizend mensen vanuit Egypte de overtocht naar Italië. Tienduizenden Egyptenaren vluchten voor dit regime. In Nederland worden Egyptenaren die in eigen land zijn veroordeeld tot soms wel 25 jaar cel, uitsluitend omdat ze meededen aan een demonstratie, overigens afgewezen als asielzoeker.
Verdienen aan mensensmokkel
Human Rights Watch beschreef in 2014 een vernietigend rapport hoe Eritrese vluchtelingen in Soedan en in Egypte in kampen gemarteld worden. Auteur Gerry Simpson: “Politieagenten en soldaten in Soedan en Egypte die gijzelende en martelende mensensmokkelaars helpen, hebben niets te vrezen. Sommige politieagenten in Oost-Soedan worden dusdanig aangemoedigd door hun onschendbaarheid dat ze vluchtelingen aan smokkelaars overhandigen in politiebureaus. Egyptische soldaten en politieagenten verdienden jarenlang mee aan de mensensmokkel.”
De Egyptische onderzoeksjournalist Mohannad Sabry vertelt dat “Egyptische militairen in de Sinaï maar ook aan de grens met Soedan en Libië geld opstrijken wanneer ze een oogje toeknijpen bij het smokkelen van mensen en wapens.”
Politieagenten en soldaten in Soedan en Egypte die martelende mensensmokkelaars helpen, hebben niets te vrezen
In 2008 zaten er volgens onderzoeksjournalist Lucke zo’n 1600 Eritrese vluchtelingen vast in Egyptische gevangenissen. Egypte stuurde 1400 daarvan weer terug naar Eritrea. “Zolang Egypte zelf duizenden eigen onschuldige burgers vastzet en martelt, is de kans niet bijster groot dat ze vluchtelingen wel netjes zullen behandelen", aldus Lucke.
Egypte is na Libië het belangrijkste transitiegebied voor Eritrese vluchtelingen. Eritrese vluchtelingen werden in de Sinaï vaak gemarteld en als ze dan vrijkwamen in de gevangenis gegooid, omdat ze illegaal in het land verbleven. "Sommigen hadden niemand en pleegden zelfmoord; buiten de gevangenis in El-Arish lagen de lijken" vertelt Estefanos in haar documentaire The Sound of Torture.
"Egypte stuurt regelmatig Eritrese vluchtelingen terug naar Eritrea, waaronder zwangere vrouwen. Ik kreeg vaak angstige telefoontjes vanuit Cairo”, zegt Estefanos.
Egyptische marine en vluchtelingen
In de herfst van 2014 onderschepte de Egyptische marine een boot met 73 Syrisch-Palestijnse vluchtelingen die van Turkije naar Italië op weg was. De vluchtelingen werden ingerekend en naar een politiestation in Alexandrië gebracht en daar vastgezet.
Estefanos: “Meerdere malen bezocht de VN hen, maar die kon niets uitrichten. De vluchtelingen, waaronder vijftien kinderen, zaten daar acht maanden vast. Palestijnen hebben geen paspoort. Pas toen Zweden, Duitsland en Frankrijk hier lucht van kregen mochten ze uiteindelijk naar die drie landen uitreizen. En een andere keren heeft de Egyptische marine op vertrekkende bootjes met vluchtelingen geschoten, waarbij doden zijn gevallen."
Sisi: vijf miljoen vluchtelingen in Egypte
President Sisi zei op een bijeenkomst van de G20 vorig jaar augustus dat Egypte liefst vijf miljoen vluchtelingen had opgevangen, legale en illegale. Op een andere bijeenkomst legde hij uit dat zijn land 500.000 Syriërs herbergde. Hij wekte de indruk dat Egypte een enorme inspanning pleegt om vluchtelingen uit Afrika en het Midden-Oosten tegen te houden en op te vangen. De VN houdt het aantal echter op ruim 114.000 per juli 2016. En het aantal Syrische vluchtelingen neemt juist langzaam af. De Egyptische president wilde ook wel zo’n financieel aantrekkelijke deal zoals die met Turkije is gesloten. De Egyptische staatsecretaris van Buitenlandse Zaken Hisham Badr herhaalde in het Europese parlement de alarmerende uitspraken van Sisi over vijf miljoen vluchtelingen in Egypte, en klaarblijkelijk met succes.
Mensenrechtensituatie in Egypte blijft verslechteren
“Egypte telt meer dan 60.000 politieke gevangenen”, volgens het Arab Network for Human Rights Information ANHRI. Het hoogste aantal politieke gevangen onder Mubarak was zo'n 10.000, eind 2010.
Sinds het Sisi-regime aantrad, zijn er duizenden mensen doodgeschoten of doodgemarteld door het regime. Gevangenis na gevangenis wordt geopend. Alles wijst erop dat er met dit land geen vluchtelingendeal valt te maken waarbij de mensenrechten van vluchtelingen worden respecteert. Voor Soedan, Eritrea, Ethiopië en Libië geldt hetzelfde.
En dan Libië…
Maandag nog kwam de UN Migration Agency (IOM) met het bericht dat er een video circuleert waarop te zien is dat "260 Somalische en Ethiopische migranten, waaronder veel kinderen, worden misbruikt, en tegen hun wil vastgehouden door criminele bendes in Libië die tussen de 8000 en 10.000 dollar per persoon eisen, anders wordt hun kind of familielid vermoord. Vrouwen worden apart vastgehouden, waardoor de angst er is dat ze seksueel worden misbruikt. Sommigen mensen op de video worden al zes jaar door hun familie in Somalië vermist", schrijft IOM.
