Hij loopt voor ons uit door het splinternieuwe gerechtsgebouw aan de rand van de Kosovaarse hoofdstad Pristina. ‘Ik ben eind jaren negentig vreemdelingenrechter geweest. Toen heb ik veel asielzaken van mensen uit voormalig Joegoslavië gedaan. Wellicht heb ik daardoor met iets meer belangstelling dan de gemiddelde Nederlander gevolgd wat er op de Balkan gebeurde. Maar niet specifiek Kosovo hoor. De mogelijkheid om hier heen te gaan diende zich aan. Nu zit ik in een levensfase dat het privé ook mogelijk is. Mijn kinderen zijn volwassen en wonen zelfstandig. Als ik naar Afghanistan had gewild dan had dat thuis wellicht wat moeilijker gelegen’ vertelt Bruin. Hij groet de ene na de andere collega. Bruin voelt zich hier duidelijk als een vis in het water. ‘Het mooie van EULEX is dat het een van de weinige internationale missies is waar je ook als rechter aan de slag kan. De meeste missies waar Nederland aan mee doet hebben enkel een adviserend of militair karakter. In Kosovo kun je ook als zogenaamde civiele expert aan de slag. Met mijn ervaring hoop ik bij te kunnen dragen aan een iets mooiere wereld.’
Met mijn ervaring hoop ik bij te kunnen dragen aan een iets mooiere wereld
'De meeste medewerkers zitten hier ook kort. Dat is positief omdat je daardoor met een frisse blik kan blijven kijken. De negatieve kant is dat je je collega’s net een beetje leert kennen en dan alweer weg moet. Overdrachten gaan niet altijd even soepel. Maar dat is inherent aan deze missie. Als je een grote organisatie als de EU hebt, met 28 stuurlui, die moeten gaan discussiëren hoe dat hier dan moet, maakt dat de slagkracht soms minder groot. Dat is inherent aan de organisatie.’
Noodmissie naar Kosovo
Kosovo werd met hulp van de VS en de EU in 2008 onafhankelijk van Servië. Dit was tegen het zere been van het voormalige moederland. Servië erkent Kosovo tot op de dag van vandaag niet. Na de onafhankelijkheid is Europa een noodmissie begonnen met als doel de stabiliteit te bevorderen door het ondersteunen van het bestuurlijk apparaat, politie, justitie en douane. Op het hoogtepunt werkten er ruim 2000 Europeanen bij EULEX. Inmiddels is dit aantal flink teruggeschroefd, tot 730. In juni 2016 komt de missie – mits deze niet verlengd wordt – ten einde. De verwachting is echter dat deze in afgeslankte vorm door zal gaan.
De Kosovaarse vlag wappert in Pristina (Foto: Robert Oosterbroek)
Hoe hij de toekomst ziet? ‘Nu moet ik voorzichtig zijn’, zegt Bruin. ‘Ik mag hopen dat we dingen hebben kunnen veranderen. Of dat op de lange termijn standhoudt is een beetje koffiedik kijken. Dat is iets van de lange adem. Het is ook moeilijk om concrete resultaten te laten zien. En dat maakt dat het politiek soms lastig te verkopen is. Het is een politieke beslissing die men in Brussel neemt. Daar ga ik niet over. Als EULEX stopt staat voor mij ook het vliegtuig klaar.’
Een land in transitie
Aan de tafel naast ons rookt iemand een sigaret. ‘Roken verboden’ staat er op een bordje. Niemand slaat er acht op. Ook de ober die de bestelling brengt niet. Twee espresso’s, een cola en een fles mineraalwater. Het totaalbedrag is slechts €1,70. ‘Kosovo is echt een land in transitie. Basale dingen die voor ons vanzelfsprekend zijn, zijn dat hier niet. Het omgaan met informatie bijvoorbeeld en dan met name hoe je dat veilig houdt. Je moet er van uit gaan dat er meegekeken wordt met digitaal verkeer. Soms staat er iets in de krant dat vertrouwelijk is. Je vraagt je dan echt af hoe dat ineens daar terecht komt. Toen een keer de inhoud van een interne notitie van collega's in de krant had gestaan werden de rechters gewraakt. Dat heb ik in Nederland niet meegemaakt. Hier hou je gewoon rekening met dit soort dingen. Dan heb je nog de corruptie, dat is hier wijdverbreid. Niet dat het in Nederland niet voorkomt, we kennen allemaal de verhalen rond de corruptieschandalen van bijvoorbeeld de politici Jos van Rey en Mark Verheijen, maar in Nederland is het meer een uitzondering.’
Van de 1,9 miljoen inwoners in Kosovo is ongeveer 90% etnisch Albanees, 7% etnisch Servisch en ongeveer 3% Roma en andere minderheden. In de stad Mitrovicë, in het noorden van het land, wonen 72.000 mensen. In het zuidelijk deel van de stad wonen Albanezen en in het noorden Serviërs. De verhoudingen tussen de twee groepen zijn tot op de dag van vandaag erg gespannen. De brug over rivier de Ibar die de helften van elkaar scheidt, wordt nog steeds bewaakt door zwaarbewapende EU militairen.
‘Ik heb een huis gehuurd in de binnenstad van Pristina. De sfeer is heel gemoedelijk, ik voel mij nooit onveilig. De prijzen zijn veel lager dan in Nederland dus ik ga vaak uit eten. Als international die iets meer te besteden heeft dan een local is het hier goed toeven. Mijn vrouw en kinderen zijn hier ook wel eens geweest. In mijn vrije tijd ga ik hiken in de bergen of ik spreek af met bekenden in de stad. Ik beweeg me gewoon vrij door het grootste gedeelte van het land, en heb inmiddels al veel gezien.
Wantrouwen Servië
Al pratend loopt Bruin een rechtszaal binnen. Hij wijst geamuseerd om zich heen. ‘Daar zitten de tolken, daar de verdachten en we hebben ook een videoverbinding indien er getuigen op een andere locatie zitten.’ In de zeer modern aandoende zaal ontbreken, ruim een jaar na opening, nog wel de armaturen voor de lampen. Hij trekt zijn toga aan en gaat achter de tafel zitten waar EULEX-rechters normaliter uitspraak doen.
‘Ik zit in een speciale kamer van het supreme court en ik behandel beroepen van de Kosovo Property Agency. Vanaf 2006 kunnen mensen die door de oorlog hun privé-eigendom zijn kwijtgeraakt dat terug claimen. Het gaat dan om bijvoorbeeld een huis, appartement of een stuk land. Er zijn in totaal zo’n 40.000 claims binnen gekomen in die jaren. Waarvan er tot op heden 1500 hoger beroepen die bij ons terecht zijn gekomen. Er komen 280 zaken per jaar binnen. Mijn werkzaamheden zijn eigenlijk heel duidelijk en verschillen niet zoveel van die in Nederland. Ik krijg een hoger beroepschrift, het verweer en het vertaalde dossier binnen en neem daarna samen met collega’s een beslissing. Wij werken in gemengde panels met drie collega's. In totaal zijn we met vier EULEX rechters en twee lokale rechters. In ons soort zaken gaat het vaak om een Servische vluchteling die eigendom claimt. Ik denk dat het erg verstandig is dat we deze gevoelige kwesties niet alleen overlaten aan Kosovaars-Albanese rechters. Zo kunnen we aan Servië laten zien dat we niet partijdig zijn. Het wantrouwen tussen de groepen is natuurlijk nog lang niet verdwenen.’
Rechter Bruin voor de rechtbank
'In het Noorden van Kosovo waar veel etnische Serviërs wonen ligt dat anders. Daar kan ik niet naartoe. De mensen daar moeten ook niks van EULEX hebben. In Noord-Mitrovicë mag ik als EULEX medewerker ook niet komen. Ik heb weleens bij de brug gestaan maar ik ben nooit overgestoken. Daar worden auto’s in de fik gezet, handgranaten gegooid en er zijn af en toe vechtpartijen. De Serviërs daar erkennen Kosovo als land niet. Ze vinden dat ze in een Servische provincie wonen. Ze rijden rond met Servische kentekens en ze trekken zich niets aan van de Kosovaarse autoriteiten. Er werken daar wel mensen van EULEX maar die zijn gebonden aan strenge protocollen. Ze moeten zich dagelijks melden en er geldt een avondklok. Ze rijden in gepantserde wagens. In 2014 is er nog een patrouille in een hinderlaag terecht gekomen. Er is toen een Litouwse douanier om het leven gekomen.’
Je moet de mensen hier lang aan de hand nemen en op de vingers kijken zodat ze gaan werken op een manier zoals wij dat graag willen
Bruin laat een stilte vallen. Kijkt even voor zich uit en vervolgt rustig zijn verhaal. ‘Het heeft uiteindelijk met cultuur en mentaliteit te maken. Alle instituties werden voor de oorlog bestuurd vanuit Belgrado. Nu zijn de Serviërs grotendeels vertrokken en moet alles weer opnieuw opgebouwd worden. Deels met mensen die geen verstand van zaken hebben. Je moet de mensen hier lang aan de hand nemen en op de vingers kijken zodat ze gaan werken op een manier zoals wij dat graag willen. Daarnaast heb je ook een heleboel mensen die voordeel hebben bij het in stand houden van het corrupte systeem. Deze krachten uit het systeem krijgen is echt iets van de lange adem. Ook moet je je realiseren dat de positie van Kosovo als land wel heel uitzonderlijk is. Zolang een land nog niet volledig is erkend en met name niet door de buurman, is de vraag of er wel ooit echt rust kan komen.’
Verschil met Nederland
In de dagelijkse praktijk ziet hij niet zoveel verschillen met de rechtspraak in Nederland. 'Er zijn wel kleine verschillen, zo gebeurt alles hier nog op papier. En je zit natuurlijk ook met de taalbarrière. Ook heb je hier bij civiele zaken geen advocaat nodig. Vaak is het wel zo dat een advocaat de stukken opstelt. En de kwaliteit daarvan is, en dan druk ik me voorzichtig uit, vaak minder hoog. Maar goed, in Nederland heb je natuurlijk ook mindere advocaten.’
Bruin lacht. ‘Realiseer je ook gewoon dat je hier in voormalig Joegoslavië bent, en daar was ook een goed georganiseerd rechtssysteem. Er waren hier gewoon rechtbanken. We zitten hier niet in Afrika onder een boom in de rimboe.’
