Hij kijkt omhoog naar de blauwe lucht en richt dan zijn blik op de overkant van de straat, op de grote groene gevangenispoort waar hij zojuist is uitgekomen. Het lijkt nog steeds een droom. Zo voelde hij zich ook die eerste nacht in detentie, precies twee jaar, drie maanden en twee weken geleden: alsof iemand een wrede grap met hem had uitgehaald. Maar hij droomt niet. Het was inderdaad zijn naam die Opperrechter Ayotunde Phillips van de staat Lagos vanochtend riep. Na al die tijd in de Kirikiri-gevangenis, de beruchtste van de stad, is hij vrij om te gaan. Zonder dat zijn zaak ooit voor de rechter is geweest.
Als je de gemiddeld beveiligde afdeling van Kirikiri binnenkomt, vermeldt een bord aan de muur het totaal aantal gedetineerden: 2555. Hieronder is te lezen hoe veel ervan daadwerkelijk zijn veroordeeld: 98. En de derde regel bevestigt dat 2457 van hen in voorlopige detentie zitten, ongeveer 96 procent van de gevangenispopulatie. De gevangenissen van Lagos –en elders in Nigeria–zitten overvol met mensen die wachten op de afhandeling van hun rechtszaak.
Vrijheid
Toen ze ruim een jaar geleden werd geïnaugureerd, besloot Opperrechter Phillips van de deelstaat Lagos hier iets aan te doen. Ze installeerde de Gevangenisontstoppingscommissie om zaken te beoordelen van gedetineerden die in aanmerking komen voor vrijlating. Ofwel omdat de tijd die ze al in de gevangenis hebben doorgebracht langer is dan de maximale straf die ze zouden krijgen als ze ooit zouden worden veroordeeld, of omdat er niet genoeg bewijs is voor een rechtszaak.
Sinds die tijd heeft de Opperrechter een ongeëvenaard aantal van 750 gedetineerden vrijgelaten, van wie sommigen al negen jaar wachtten op afhandeling van hun zaak. Vorige week, als onderdeel van de start van het nieuwe legale jaar, bezocht ze verschillende Lagosiaanse gevangenissen en gaf zo’n 250 mensen de vrijheid. De zojuist vrijgelaten gedetineerde die nog niet kan geloven dat hij eindelijk weer buiten staat, was een van hen.
SARS
‘Hé hoi. Ik ben het, we voetbalden samen. I don commot – ik ben vrij. Vrijgelaten vanwege die amnestie.’ In Kirikiri kennen ze hem allemaal als een van de beste voetballers in de bak. Daarom stelt hij zich zo voor als hij met een geleend mobieltje een vriend belt die hij in de gevangenis heeft leren kennen, om te vragen of hij de eerste nacht bij hem kan pitten. De voetballer kan nergens anders heen en hij heeft geen cent op zak.
Volgens hem kwam zijn arrestatie uit de lucht vallen. Het gebeurde op een vroege zondagochtend in juni 2011. Hij wachtte voor het Nationale Stadion op een taxi naar de wijk Ikeja, waar hij kopers zou ontmoetten voor de vracht kleding die hij had ingekocht in Cotonou. Toen hij de commotie zag bij de politiecontrolepost iets verderop, besloot hij op een afstandje te wachten. Hij had niet verwacht dat de Speciale Anti-Overvalbrigade SARS op hem zou afstormen en tegen de grond zou werken. ‘Ik mocht niets zeggen van ze. Ik was uitgekleed, in elkaar geslagen, in de wagen gegooid en afgevoerd voordat ik kon vragen wat er aan de hand was.’
De SARS-versie van het gebeurde verschilt nogal. Volgens de politieagenten was de voetballer een van de drie mannen in de auto die ze hadden aangehouden bij de controlepost en waarin ze wapens hadden ontdekt. Hij had het portier opengegooid en was er vandoor gegaan, maar ze hadden hem te pakken weten te krijgen. Daarom belandde de voetballer in Kirikiri, beschuldigd van gewapende overval.
Tussen wal en schip
Aanvankelijk was hij er gerust op dat hij vrij zou komen. Hij wist zeker dat de vrienden met wie hij de nacht voor zijn arrestatie had doorgebracht voor hem zouden getuigen dat hij bij hen was geweest en zodoende niet op de plaats van het delict had kunnen zijn. Maar toen begon het wachten. ‘Het leek alsof mijn zaak vergeten was’, zegt hij. Nooit werd hij voor een rechter geleid, maar omdat gewapende overval in Nigeria een misdaad is waarop de doodstraf staat, kon hij ook niet op borgtocht worden vrijgelaten. De voetballer bleef eindeloos in voorlopige hechtenis, tussen de wal en het schip van het Nigeriaanse rechtssysteem.
Hij is niet de enige die dit overkomt, zegt Hoofdmagistraat Emmanuel Ogundare, secretaris van de Gevangenisontstoppingscommissie. Er zijn verschillende redenen waarom mensen langere tijd vastzitten dan de wet toestaat, gaat hij verder. Soms wordt een verdachte op borgtocht vrijgelaten, maar komt er niemand opdagen om voor hem borg te staan–een verplichting in het Nigeriaanse recht. Zo iemand wordt dan weer naar de penitentiaire inrichting gebracht en vergeten. Af en toe laten de lokale politiestations het na hun onderzoeksresultaten naar het openbaar Ministerie te sturen, dat dan niet kan adviseren of er daadwerkelijk genoeg bewijs is om een rechtszaak te rechtvaardigen.
Geen registratie
En nu en dan raakt een gedetineerde simpelweg kwijt. De registratie van de gevangenen laat veel te wensen over, beweert Ogundare. ‘Er worden geen foto’s gemaakt en er wordt geen digitale registratie bijgehouden. Vaak weten we niet precies wie wie is. Dus als de naam van een verdachte wordt omgeroepen omdat hij moet voorkomen, maar niemand reageert, dan kan de gevangenisdirectie weinig doen.’
‘Als ze gewoon gedumpt zijn in de bak, dan verdienen ze het te worden vrijgelaten’, zegt de Hoofdmagistraat, die benadrukt dat niet zomaar iedereen vrijkomt: ‘We willen geen gevaarlijke criminelen loslaten.’ Voor deze groep vrijgelatenen verschaften de gevangenisdirecties een lijst van zo’n 4000 gedetineerden die in aanmerking zouden kunnen komen. Iedere zaak werd doorgelicht en er werd advies gevraagd van het Openbaar Ministerie, waarna er zo’n 250 namen overbleven. Het selectieproces werkt, meent de Hoofdmagistraat: vorige week verklaarde de Waarnemend Administrator van de Gevangenissen dat van de voormalige gedetineerden die de Opperrechter had vrijgelaten er niet één weer in de bak was beland.
Topscores
De voetballer is evenmin van plan ooit terug te keren naar Kirikiri. Hij zal de cel niet missen–die de gevangenen ‘staat’ noemen–die slechts acht stapelbedden telde voor tachtig mensen, noch de koude klets bonen met steentjes die hij iedere ochtend als ontbijt kreeg. Noch zal hij het missen ‘s ochtends om drie uur te worden gewekt om zijn tanden te poetsen. Maar de gedetineerden die voetballen op de binnenplaats–in de paar uur die de gevangenen dagelijks worden gelucht–zullen een van hun topscorers moeten missen.
Wat hij nu van plan is? De dertigjarige schokschoudert, nog steeds wennend aan het idee van vrijheid. ‘Ik denk dat ik naar mijn zus ga in Port Harcourt, en dan zie ik het wel. In de bajes ben ik opgehouden met nadenken over de toekomst. Te veel hoop is dodelijk als je vastzit.’
Vragen? Stel ze aan Femke op Twitter: @femkevanzeijl
