Beeld: paigemuller21 on Reshot
Achtergrond
Klimaat

De paradox van duurzaam geluk

Schuldgevoel voor je in het vliegtuig stapt. Spijt terwijl je in het restaurant naar je bord vol bonen kijkt terwijl je buurman een sappige biefstuk verorbert. Worden we nu eigenlijk gelukkig of juist ongelukkig van duurzaamheid?

 

Door 21 juni 2018
consumptie duurzaamheid kapitalisme
Dit artikel krijg je cadeau van OneWorld. Word abonnee
Het onderzoek van de NOS in samenwerking met regionale omroepen toonde aan dat we duurzaamheid belangrijk vinden in Nederland. Dus het is geen kwestie van ‘niet willen’ dat het ons vaak niet lukt om een duurzaam leven te leiden. Problemen duiken op als we er daadwerkelijk mee aan de slag willen. Niet verwonderlijk aangezien duurzaamheid een verwaterd begrip is geworden. Als we maar willen, kunnen we duurzaam eten, wonen, werken, sporten, duurzame kleding kopen en duurzaam ontspannen. Er circuleert een overvloed aan tips, waardoor het bos door de bomen heen soms niet meer zichtbaar is. Zo lijkt duurzaam leven een complexe missie waar je vooral veel hoofdpijn van krijgt, terwijl dat niet zo hoeft te zijn. De term vastpakken kan een goed begin zijn. Volgens de Verengde Naties houdt duurzaam leven  in dat we denken aan de volgende generaties wanneer we in onze behoeften voorzien.

De Zweedse Universiteit van Lund maakte deze definitie in 2017 concreter met een onderzoek naar onze ecologische voetafdruk, waarin vier acties geïdentificeerd worden met de meeste impact op de uitstoot van broeikasgassen door een individu:

  • een plantaardig dieet volgen,
  • vliegreizen vermijden,
  • de auto laten staan,
  • minder kinderen krijgen.

We weten dus wat ons te doen staat, en de wil is er. Toch lukt het ons vaak niet om tot echte actie over te gaan. Waarom niet? Psycholoog Michiel Hobbelt en onderzoeker milieu-ethiek en economie Marc Davidson leggen uit hoe dit komt.

Wat houdt ons tegen?

Bepaalde psychologische en sociologische mechanismen verklaren waarom mensen weinig doen of ergens niet aan beginnen. “Ten eerste zijn we kuddedieren”, vertelt Davidson in zijn witte kantoorruimte op de vierde verdieping van het Science Park in Amsterdam. “Ook al beweren we individualistisch te zijn, we spiegelen ons gedrag toch vaak aan de rest van de samenleving.” Hobbelt voegt daar tijdens een gesprek op een terras in Utrecht aan toe dat we in een neoliberale maatschappij leven, die sterk op consumeren gericht is. Als onderdeel van een groter geheel volgen we de normen en waarden van een bepaalde cultuur. Dat geeft ons een gevoel van zekerheid en veiligheid. “Je wil niet buiten de groep vallen”, vertelt Hobbelt. “Als je tegen je eigen cultuur in gaat, dan levert dat – volgens de terror management theory binnen de sociale psychologie – heel veel angst op,  te vergelijken met angst voor de dood.” Dat verklaart waarom de voortrekkers die duurzaam leven nastreven tot de minderheid behoren.
Marc Davidson is verbonden aan de Faculteit der Natuurwetenschappen, Wiskunde en Informatica en Institute for Biodiversity and Ecosystem Dynamics van de Universiteit van Amsterdam
“In de samenleving kijken we ook heel sterk naar elkaar. We zijn geneigd om niet méér te doen dan anderen”, zegt Davidson. “We kijken naar politici maar tegelijkertijd stemmen we niet voldoende voor groene partijen. Er zijn uiteraard mensen die de overheid aanspreken op haar groene gedrag, maar dat zijn er niet veel. Zo kun je geen meerderheid vormen om het roer mee om te gooien.”

Ziet de regering zelf dan niet in dat het twee voor twaalf is? “De overheid heeft geen ruggengraat.” Davidson pauzeert even en lacht zachtjes. “Tegenwoordig zijn er politici die kijken naar wat de bevolking wil. Die vraagt op haar beurt te weinig om dat groene beleid. Partijen hebben wel groene punten, maar maken daar geen sterk punt van. Ze zeggen niet: ‘je moet op ons stemmen omwille van dit en dit’. Sociale aspecten zoals werk of nationale veiligheid gaan altijd voor.”

Aan de ene kant leven we in onze collectieve bubbel waar de ene persoon de andere observeert, en aan de andere kant blijven we ons egoïstisch gedragen. We behandelen de wereld en de grondstoffen alsof niemand anders ze nodig heeft behalve wijzelf op dit moment. Davidson: “Het is ook moeilijk om in iets te investeren waar anderen voordeel van zullen hebben. We zijn evolutionair gezien trouwens ook niet ingesteld om te praten over dingen die over tientallen jaren pas zullen gebeuren. In dat opzicht zijn we heel kortzichtig. Onze blik is vrij beperkt. Hoewel sociologen zeggen dat we in de geschiedenis steeds empathischer zijn geworden en dat onze blik verruimd is, heb ik de indruk dat het de afgelopen tien, twintig jaar juist de andere kant op gaat. De Brexit, politieke partijen die uit de EU willen stappen, ontwikkelingssamenwerking die lagere budgetten krijgt. We krijgen een blikvernauwing. Dat is het laatste dat je moet hebben bij duurzame ontwikkeling. We moeten hopen dat we steeds bewuster worden van wat er elders gebeurt, ook al is het ver van ons.”

Goed gevoel is nog geen geluk

Michiel Hobbelt is een sociaal psycholoog en geluksexpert.
“Duurzaam leven wordt vaak geassocieerd met opoffering: ‘ik ga deze vliegreis opgeven, ik ga dit sappige stukje vlees laten liggen’. Zo krijgen we de indruk dat duurzaam leven gepaard moet gaan met onszelf iets ontzeggen. Maar we hoeven dat niet zo zien. Het is gewoon iets anders ‘in de plaats van’ kiezen”, stelt Hobbelt. Hij gelooft er sterk in dat mensen die duurzamer leven ook gelukkiger zijn. “Als je vooral met nieuwe spullen bezig bent, dan wen je daar ook snel aan. Je denkt dat je er gelukkig van wordt maar dat is niet het geval. Je bent in feite een slachtoffer van jezelf. Je bent geïndoctrineerd door reclames om al die niet-duurzame dingen te doen.”

Davidson is hier echter sceptisch over. Hij denkt een lange poos na en wikt en weegt zijn woorden om toe te geven dat ”je je in allerlei bochten moet wringen om te kunnen zeggen dat je er blij van wordt als je leuke, consumptieve dingen laat liggen. Je krijgt misschien wel een moreel goed gevoel van een duurzame levensstijl, maar om nou te zeggen dat je er zelf iets aan hébt; dat is moeilijk”, voegt hij toe terwijl hij zijn schouders lichtjes optrekt.

“

Je bent geïndoctrineerd door reclames om al die niet-duurzame dingen te doen.

Ondanks de druk van de kapitalistische cultuur waarin we leven, lijken we geluk en gezondheid toch belangrijker te vinden dan nieuwe spullen of vliegvakanties naar Madagaskar of de Malediven. Dat merkte de Britse denktank New Economic Foundation (NEF) een decennium geleden al op. De organisatie ging in opdracht van de Britse overheid op zoek naar acties die het persoonlijke welzijn wel konden verbeteren. Ze onderscheidden er vijf: bewegen, geven, blijven leren, relaties en bewust leven. Hobbelt ziet een duidelijke link tussen bewegen, bewust leven en duurzaamheid. Als je de fiets neemt in plaats van de auto, dan beweeg je. Bewust leven houdt in dat je nieuwsgierig en alert bent naar wat er rondom jou gebeurt. Duurzaam leven is ook bewust leven; het vereist ook een open blik. En daar worden we gelukkiger van.

Ik wil dat OneWorld blijft bestaan

AbonneerDoneer

Verder lezen?

Rechtvaardige journalistiek verdient een rechtvaardige prijs.
Maak jij OneWorld mogelijk?

Word abonnee

  • Digitaal + magazine  —  € 8,00 / maand
  • Alleen digitaal  —  € 6,00 / maand
Heb je een waardebon? Klik hier om je code in te vullen

Factuurgegevens

Je bestelling

Product
Aantal
 Totaal
Subtotaal in winkelwagen € 0,00
Besteltotaal € 0,00

  • € 0,00 iDit is het bedrag dat automatisch van je rekening wordt afgeschreven.

Lees je bewust met OneWorld en draag bij aan een rechtvaardige wereld.

Dat kan al vanaf 6 euro per maand

Lees en steun

Ontvang onze beste verhalen in je mailbox

Volg ons