Het klonk te mooi om waar te zijn: niet één van de gedetineerden, die het afgelopen jaar zijn bevrijd door de Opperrechter, is teruggekeerd naar de gevangenis. Dat melddede laatste aflevering van Recht en krom tenminste. Een paar dagen na het verschijnen, publiceerden verschillende Nigeriaanse kranten over meneer Ojo. Ojo is onlangs gearresteerd door het Anti-Overval Team. De Nigeriaanse kranten beweerden dat Ojo een van de gevangenen is die Opperrechter Ayotunde Phillips van de staat Lagos in september vorig jaar de vrijheid gaf. Op zijn minst één gedetineerde was teruggekeerd. Daar leek het tenminste op.
Het was niet eenvoudig bevestigd te krijgen of meneer Ojo inderdaad een van de gevangenen was die een jaar geleden vrijkwam. Noch de Gevangenisontstoppingscommissie, nog de gevangenisdirectie houden een centrale lijst bij van de om en nabij 750 mensen die inmiddels zijn vrijgelaten omdat ze al jarenlang vastzaten zonder te zijn voorgeleid. Om na te gaan of meneer Ojo onder hen was, moest contact worden opgenomen met alle gevangenissen in Lagos afzonderlijk. Een bezoek aan de beruchte Kirikiri -gevangenis, eentje aan het Gerechtshof en ontelbare telefoontjes later, verklaart de gevangenisdirectie dat er geen meneer Ojo voorkomt in hun administratie van vrijgelatenen in september vorig jaar. De man heeft of gelogen, of hij heeft een valse naam gebruikt.
1 op de 750
Het zou voorbarig zijn om nu aan te nemen dat er inderdaad nog nooit een vrijgelaten gedetineerde weer in de gevangenis is beland. De moeite die het kostte om uit te vogelen over meneer Ojo een van hen was of niet, werpt op zijn minst de vraag op over de zekerheid waarmee kan worden vastgesteld of er ooit vrijgelatenen in recidive zijn gegaan. De gevangenisadministratie laat nogal te wensen over, erkent ook Opperrechter Phillps. Evengoed is ze blij dat het verhaal van de recidiverende meneer Ojo lijkt te zijn ontzenuwd.
Waarom de zaak dan toch het nieuws haalde zonder dat iemand de feiten checkte? “Misschien probeert iemand een goed initiatief in diskrediet te brengen”, oppert de rechter. Niet dat ze veel weerstand heeft ondervonden voor haar Gevangenisontstoppingbeleid, voegt ze daaraan toe: “Toen ik ermee begon, dacht ik dat ik zou worden zwartgemaakt door de pers. Ik verwachtte dat ze me ervan zouden beschuldigen zware criminelen los te laten. Maar verrassend genoeg waren de media behoorlijk begrijpend.” Zelfs als meneer Ojo een van de door haar losgelaten gedetineerden was, dan nog had ze haar beleid niet aangepast. “Als ze in groten getale zouden recidiveren, dan hadden we het al lang gehoord. Maar eentje op de 750, dat vind ik helemaal geen beroerde statistiek.”
Samenwerken
Terugkijkend op een jaar waarin ze een ongeëvenaard aantal gedetineerden vrijliet, blijft de Opperrechter ervan overtuigd dat haar aanpak werkt. Inmiddels zijn alle extreme gevallen–mensen die soms al negen jaar in gevangenschap wachtten op hun rechtszaak–op vrije voeten. Als lagere rechter had Phillips al van dichtbij gezien hoe verstopt het gevangenisstelsel zat, en hoe mensen jarenlang vastzaten zonder ooit een rechtszaal van binnen te zien. In haar inauguratietoespraak vorig jaar kondigde ze al aan hier iets aan te willen doen. “Ik neem persoonlijke vrijheid uiterst serieus. Niemand verdient het vast te zitten zonder te zijn berecht. Zelfs al ben je schuldig, je verdient een behoorlijk proces.”
De autoriteiten die betrokken zijn bij het proces tonen zich coöperatief, stelt de Opperrechter. Ze benadrukt dat het Gevangenisontstoppingsproject een onderneming is van de gevangenissen, de politie en het Ministerie van Justitie tezamen. “Zelfs de politie is blij met wat ik doe. Het heeft de relatie tussen hen en de rechterlijke macht verbeterd. Voorheen sloot de politie gewoon iemand op en dat was dat, maar nu werken we samen.”
Geen softie
En wat vinden haar collega’s in andere deelstaten van haar ruimhartige benadering? Lagos wordt in Nigeria vaak gezien als voorloper op allerlei gebieden, en het recht is daarop geen uitzondering. Is er kans dat Opperrechters binnenkort elders ook in groten getale gedetineerden op vrije voeten zullen stellen? Volgens Phillips hebben haar collega’s interesse getoond in haar methode, maar dat betekent niet per se dat ze haar zullen navolgen. “Je moet bedenken dat Lagos een uitzonderlijke positie heeft. Het is het commerciële zenuwcentrum van dit land, en dat resulteert onder andere in een hoge criminaliteit. Deze deelstaat heeft meer rechtbanken dan welke andere dan ook, en een aanzienlijk aantal gevangenen. Mijn collega’s in andere delen van het land hebben niet te maken met aantallen zoals hier.”
De rechter waarschuwt criminelen dat ze beslist geen softie is: vrijgelaten gedetineerden die als een boemerang weer de gevangenis belanden, hoeven niet op haar sympathie te rekenen. “Als je ervoor kiest terug te keren naar dat leven en deze kans niet aangrijpt om te veranderen, dan ben je waar je thuishoort: in de bak. En we zullen je naam onthouden. Het spreekt voor zich dat je dan geen enkel begrip meer hoeft te verwachten van justitie.”
Volg Femke op Twitter: @femkevanzeijl
