Lokaal, sociaal en duurzaam zijn trefwoorden voor veel nieuwe bedrijven en samenwerkingsverbanden. Winst is niet het belangrijkste streven. Dat is vaak een maatschappelijk doel, zoals een prettigere buurt, een schoner milieu of betere arbeidsomstandigheden. Geld wordt niet opgehaald bij banken – die lenen meestal toch niets uit – maar vaak via alternatieve financieringsvormen, zoals crowdfunding.
Mede dankzij internet en sociale media is de ’deeleconomie’ sterk in opmars. Niet eigendom, maar delen staat daarin centraal. Bekende voorbeelden zijn platforms en bedrijven die het mogelijk maken om woningen en auto’s te delen, maar er zijn ook varianten met werkplekken, boten en fietsen.
Maar wat begon als een leuk initiatief om gewone burgers de mogelijkheid te geven om wat bij te verdienen, is uitgegroeid tot big business. Hotels klagen over oneerlijke concurrentie door gigant Airbnb, buren liggen wakker. Amsterdam staat verhuur via Airbnb – onder voorwaarden – inmiddels wel toe. De ‘community-marktplaats’ uit San Francisco bemiddelt al ruim 800.000 adressen in 190 landen. Meer dan twintig miljoen gasten regelden al een slaapadres via Airbnb.
Taxibedrijven protesteren tegen Uber, ook al zo’n groot Amerikaans bedrijf. Via de app UberPop worden particulieren sinds kort met eigen auto aangeboden als taxivervoer, zij krijgen in Nederland een boete als zij worden betrapt.
Terwijl Airbnb en Uber razendsnel groeien, stranden ook de eerste sociale ondernemingen, platforms en deelinitiatieven door geldgebrek
Maar terwijl Airbnb en Uber razendsnel groeien, stranden ook de eerste sociale ondernemingen, platforms en deelinitiatieven door geldgebrek. Daarvoor waarschuwt Joost Beunderman van Project00, een Brits collectief van divers pluimage, waaronder architecten en stedebouwkundigen. ’’Als we een duurzame toekomst willen, moeten we voor dit soort initiatieven nieuwe financieringsmodellen creëren. De wittebroodsweken zijn voorbij.’’
Probleem is dat het businessmodel vaak niet eenduidig is, aldus Beunderman. Bij banken krijgen zij geen leningen los, en klassieke investeerders stappen volgens hem niet in omdat ze louter denken in financieel rendement, en niet ook in rendement op sociaal vlak. ’’Traditionele financiers snappen niet wat er gaande is onder sociaal ondernemers. Zo schenkt de Rabobank soms liever geld aan een project, dan dat ze erin investeren. Dat vinden ze te ingewikkeld.’’
[[{“fid”:”31100″,”view_mode”:”file_styles_artikel_halve_breedte”,”fields”:{“format”:”file_styles_artikel_halve_breedte”,”field_file_image_alt_text[und][0][value]”:”Joost Beunderman congres civic economy deeleconomie”,”field_file_image_title_text[und][0][value]”:”Joost Beunderman”},”type”:”media”,”link_text”:null,”attributes”:{“class”:”styles file-styles artikel_halve_breedte media-element file-file-styles-artikel-halve-breedte”,”id”:”styles-4-0″}}]]
‘Traditionele financiers snappen niet wat er gaande is onder sociaal ondernemers’
Foto’s: Richard Mooyman
Aandeelhouders-nieuwe stijl
Volgens Beunderman is het tijd om het woord shareholder – aandeelhouder – opnieuw uit te vinden. ’’Dat is dan niet iemand die zegt: hier heb je een zak geld, tot over drie jaar.’’ Hij ziet liever dat deze aandeelhouders-nieuwe stijl nauw betrokken zijn. Zij kunnen niet alleen zorgen voor geld, maar ook voor een netwerk en kennis.
Een manier om investeringsstromen op gang te brengen, is berekenen wat de maatschappelijke besparingen zijn, aldus Beunderman. Als voorbeeld geeft hij het Britse project Southwark Circle waarbij werklozen worden gekoppeld aan ouderen die hulp nodig hebben, bijvoorbeeld bij inkopen en tuinonderhoud. ’’Dat lost problemen op en kan hoge zorgkosten besparen.’’
Sociale ondernemingen en platforms kunnen de maatschappij dus ook veel geld besparen. Ze zetten zich in voor de leefbaarheid, zoals Geef om de Jan Eef, een organisatie van bewoners en winkeliers van de Jan Evertsenstraat in Amsterdam-West. CoopMidwest is een wijkonderneming die een schoolgebouw runt als centrum voor de buurt, met onder meer een theater en werkplekken voor zzp’ers. Buurtbewoners onderhouden de openbare ruimte rond het gebouw.
[[{“fid”:”31101″,”view_mode”:”file_styles_artikel_halve_breedte”,”fields”:{“format”:”file_styles_artikel_halve_breedte”,”field_file_image_alt_text[und][0][value]”:”EUKN civic economy deeleconomie Amsterdam”,”field_file_image_title_text[und][0][value]”:”Publiek bij congres over deeleconomie”},”type”:”media”,”link_text”:null,”attributes”:{“class”:”styles file-styles artikel_halve_breedte media-element file-file-styles-artikel-halve-breedte”,”id”:”styles-3-0″}}]]
Nieuwe kapitalisten
Overheden raken in verwarring door al die verschillende initiatieven. Wat moeten ze doen? Toelaten, stimuleren, reguleren of in bepaalde gevallen verbieden? Belangrijke vragen op een tweedaags congres over de civic economy, georganiseerd door kennisorganisatie European Urban Knowledge Network in Pakhuis De Zwijger in Amsterdam. Eenduidige antwoorden zijn er nog niet, zo bleek.
Maar inmiddels is wel duidelijk dat particulieren ook flink geld kunnen verdienen, zoals door de verhuur van de eigen woning. Critici zien die ’delende’ burgers nu als een nieuw soort kleine ondernemers, kapitalisten die eigenlijk uit zijn op winstmaximalisatie. Niet veel beter dus dan die bekritiseerde grote bedrijven.
Toch is de deeleconomie veel breder, en draait het niet alleen om geld. Burgers runnen tegenwoordig bibliotheken, vormen een coöperatie om energie op te wekken, doen aan stadslandbouw, koken voor buurtbewoners, maken kleding, delen auto’s, werkplekken, gereedschap en kennis.
Hoe kunnen mensen zonder bezit profiteren van de deeleconomie?
Paradijs
De verhouding tussen burgers, staat en markt is aan het veranderen, aldus directeur Mart Grisel van congresorganisator EUKN. Hij ziet positieve aspecten, zoals een betere sociale cohesie en milieuvoordelen. Maar vragen en zorgen heeft hij ook. ’’Hoe kunnen mensen zonder bezit profiteren van de deeleconomie? En mensen die niet actief zijn op internet en sociale media, of analfabeet zijn?”
Grisel wierp meer vragen op: wat zijn de risico’s van al die nieuwe initiatieven? Hoe zit het met de veiligheid en hygiëne? En moet er niet belasting over al die activiteiten worden geheven? En is er geen sprake van oneerlijke concurrentie met bestaande bedrijven? ’’De civic economy is geen paradijs.’’
Ondertussen in Seoul
De Zuid-Koreaanse hoofdstad Seoul heeft de civic economy volledig omarmd, aldus Kathleen Stokes van de Britse liefdadigheidsorganisatie Nesta, die onderzoek doet naar innovatieve projecten. Volgens haar wordt daar de regelgeving versoepeld, krijgen ondernemers steun en wordt het grote publiek aangemoedigd om mee te doen aan de deeleconomie. Daarmee loopt Seoul volgens haar ver voorop.
Supermarkten gaan op den duur merken dat steeds meer bewonerscoöperaties gezamenlijk voedsel inkopen
Maar ondanks alle voordelen die zij ziet, waarschuwde ook Stokes voor problemen op het gebied van concurrentie, belastingen en verzekeringen. Zij verwacht dat na de hotel- en taxibranche meer sectoren last krijgen van initiatieven uit de deeleconomie. Zo zullen supermarkten op den duur gaan merken dat steeds meer bewonerscoöperaties gezamenlijk voedsel inkopen, aldus Stokes.
