Patriottisme is geen volk vreemd. Nederland en de zee, Van Gogh, Oranje; ook ik koester warme gevoelens voor mijn land. Voor het gemak denk je alle zwarte bladzijden uit de vaderlandse geschiedenis weg. Toch zijn wij Hollanders geen goede patriotten. Te nuchter? Misschien hebben we het niet echt nodig.
In Armenië speelt bevolkingsdaling een grote rol sinds het onafhankelijk werd van de Sovjet-Unie in 1990. Emigratie is de bepalende factor. Sinds de onafhankelijkheid hebben 1 miljoen Armeniërs het land verlaten. De achterblijvers vormen een groep van 3 miljoen op een oppervlak vergelijkbaar met Nederland. Wat doe je met dit gegeven als Armeniër?
Onze Land Cruiser is dan wel solide en comfortabel, links en rechts worden we moeiteloos ingehaald door gebutste oude Lada’s. De onverharde plattelandsweg maakt een gevoel van romantiek in me los. Ik heb de neiging dit te delen met Khachik, mijn Armeense collega, maar weet me in te houden. Zo’n weg als deze betekent voor de lokale bevolking niets dan armoede.
‘Kijk daar!’, roept Khachik op het moment dat de top van de berg Ararat als een vuist door een dik wolkendek slaat. ‘Daar ligt de Ark van Noach’, voegt hij eraan toe. Hoewel niet wetenschappelijk bewezen, staat dit voor veel Armeniërs vast. Het is voor hun dan ook een heilige berg. Des te wranger dat de berg niet in Armenië, maar in Turkije staat. Als ik Khachik ernaar vraag is een tirade over aartsrivaal Turkije mijn deel. De Armeense genocide van 1915 komt daarbij uitgebreid aan bod. Nog steeds staat dit onderwerp een goede verhouding tussen beide landen in de weg. De Armeense economie betaalt de prijs.
Khachik ziet zich gedwongen zijn tirade te staken wanneer we de plaats van bestemming hebben bereikt. We bezoeken een familie die een paar maanden geleden is teruggekeerd uit Nederland. Met de ondersteuning uit ons herintegratieproject zijn ze een kledingzaak begonnen. Ondanks dat de zaken best goed gaan willen ze weer emigreren zodra ze genoeg geld hebben. Dit keer naar de VS of Canada. ‘Beter toekomstperspectief voor mijn dochters en betere voorzieningen voor mijn zoon met het syndroom van Down’, verklaart de vader.
Als ik de vader hoor praten over zijn zoon moet ik terugdenken aan een gesprek met de arts van een nierdialysekliniek, eerder deze week. Provocerend legde hij uit: ‘Ik speel hier voor God; elke dag moet ik kiezen wie wel en wie geen behandeling krijgt. En dat komt door jullie Nederlanders toen jullie na de aardbeving van 1988 hier klinieken kwamen opzetten. Daarvoor hoefde ik geen keuzes te maken, toen ging gewoon iedereen dood.’ Naast de slechte economie is een gebrekkige gezondheidszorg een belangrijke factor die veel Armeniërs naar het buitenland drijft.
Op de weg terug kan ik de Ararat pas echt goed zien; zijn twee witte pieken getooid in een dunne sliert wolken. ‘Wist je dat Armenië de oudste christelijke staat van de wereld is?’, doorbreekt Khachik de stilte. Nee, dat wist ik niet. Net zo min als ik wist dat Armenië, en niet Frankrijk, de beste Cognac ter wereld heeft. Er gaat geen dag voorbij of Khachik informeert me over unieke Armeense ‘feitelijkheden’. Hij doet me denken aan Calimero, het zwarte kuikentje met een halve eierdop op zijn kop. Bekend van de uitspraak: ‘Zij zijn groot en ik is klein en da's niet eerlijk, o nee’.
Had Khachik geweten dat ik Armenië heus wel naar waarde schat, dan had hij misschien niet zo dwangmatig zijn land bejubeld. Voor mij staat een kleurrijk schilderijtje dat ik heb gekocht van een lokale kunstenaar hiervoor symbool. Een fraai, sympathiek land, maar ook een land met problemen. De lelijke kant die Khachik voor de buitenwereld het liefst verbloemt.
Nog een zaak wil Khachik met me bespreken als hij me heeft afgezet op het vliegveld. Als hij maar niet gaat zeggen of ik wel weet dat Charles Aznavour van Armeense afkomst is… Hij heeft een verzoek: of ik hem kan helpen met het verkrijgen van een visum voor Australië. Hij had opgepikt dat we ons kantoor in Den Haag delen met de Australische ambassade. Ook hij wil met zijn gezin zijn geluk elders beproeven. Uiteindelijk is de hang naar een beter bestaan sterker dan patriottisme.
