Achtergrond

Burundi: Angst voor escalatie conflict

Dit artikel krijg je cadeau van OneWorld. Word abonnee

“Vandaag is een geweldige dag. Iedereen is blij, dit is vrijheid!” Het is woensdagmiddag 13 mei en er wordt druk gechat met een vriend in Bujumbura, de hoofdstad van Burundi, waar op dat moment net een staatsgreep is aangekondigd. Ook de foto’s op Facebook en Twitter geven de indruk dat het feest is, in Bujumbura.  

Iedereen is blij, dit is vrijheid!

Terwijl President Nkurunziza in Tanzania een EAC (East African Community) -top bijwoonde om de situatie in Burundi te bespreken, vond in hoofdstad Bujumbura een poging tot een staatsgreep plaats door Generaal Godefroid Niyombare. Aanvankelijk was de sfeer in Bujumbura op 13 mei uitgelaten, maar dit sloeg om toen duidelijk werd dat niet iedereen in het leger de staatsgreep steunde. Er werd gevochten en een dag later bleek dat de staatsgreep mislukt was. Wat ging hieraan vooraf, en wat zijn de vooruitzichten?

President Nkurunziza is inmiddels weer in Burundi en lijkt niet van zijn electorale voornemens af te stappen. Een groot deel van de generaals die betrokken waren bij de coup is gevangen gezet. Generaal Nyiombare is gevlucht, en oppositieleider Zedi Feruzi is afgelopen weekend vermoord. Als gevolg van dit laatste incident heeft de oppositie de onderhandelingen met Nkurunziza inmiddels stopgezet. De crisis in Burundi is verre van opgelost, en de protesten in Bujumbura gaan door, ondanks de repressie, die nog harder is dan voorheen.

Protest tegen president
Op 25 april gebeurde wat veel analisten al lange tijd zagen aankomen: President Pierre Nkurunziza kondigde aan dat hij zich opnieuw kandidaat stelt voor de presidentsverkiezingen in Burundi, die gepland staan voor 26 juni 2015. Een dag na deze aankondiging braken voornamelijk in Bujumbura protesten uit van mensen die dit derde mandaat als onwettig zien. De Burundese grondwet stelt dat een president twee termijnen mag dienen, gekozen door het volk. Nkurunziza stelt dat hij de eerste keer, in 2005, indirect verkozen is: de eerste keer telt dus volgens hem niet mee. Daarnaast spelen er op de achtergrond meerdere factoren mee die de protesten voeden, zoals werkloosheid en armoede. De politie greep hard in met traangas, en schoot met scherp op demonstranten. De protesten begonnen vreedzaam, maar al snel kwamen er berichten van intimidatie en geweld aan beide kanten. Er viel een twintigtal doden en vele mensen raakten gewond.

Binnenland
Bovenstaande speelt zich voornamelijk in de hoofdstad Bujumbura af, maar wat gebeurt er in het binnenland, waar de overgrote meerderheid van Burundese bevolking woont? Er komt relatief weinig nieuws uit de provincies en meder daardoor is er weinig inzicht in wat zich daar afspeelt. Over het algemeen is de indruk dat Nkurunziza in het binnenland populair is; hij heeft in de afgelopen jaren talloze bezoeken gebracht aan de provincies, waarmee hij zich presenteerde als een man van het volk. Hij voerde populaire veranderingen door, zoals gratis basisonderwijs en kraamzorg. Af en toe sijpelen er berichten door van intimidatie door het radicale deel van de jeugdbeweging van regeringspartij CNDD-FDD, de imbonerakure. Dergelijke dynamieken in het binnenland zijn het volgen meer dan waard, maar tegelijkertijd is dit een grote uitdaging. Op dit moment zijn lokale, onafhankelijke media niet in staat uit te zenden, en internationale media zitten in de hoofdstad.

De regio
Hoewel Nkurunziza beweert dat de rust in Burundi is teruggekeerd sinds hij weer in het land is, blijft het aantal vluchtelingen toenemen. Inmiddels zijn er volgens de vluchtelingenorganisatie van de VN (UNHCR) meer dan zeventigduizend Burundezen naar buurlanden Tanzania, Rwanda en de Democratische Republiek Congo gevlucht, maar het is aannemelijk dat het echte aantal nog hoger ligt: niet iedereen meldt zich bij de UNHCR. Daarnaast zijn er nog veel mensen op de vlucht binnen Burundi zelf. De buurlanden hebben aangegeven de vluchtelingen op te vangen, maar hoe lang kunnen ze dit volhouden? De omstandigheden in met name Tanzania zijn schrijnend, het is er overvol en er is een enorm tekort aan medicijnen en voedsel. In het Tanzaniaanse dorpje Kangunga, waar een informeel vluchtelingenkamp is ontstaan, is bovendien cholera geconstateerd, waaraan dertig mensen overleden zijn. Het snel toenemende aantal vluchtelingen is niet de enige impact die de crisis op de omliggende landen heeft. Als de situatie blijft verslechteren is het risico instabiliteit in de regio groot, en wanneer de stabiliteit van buurlanden in gevaar wordt gebracht zou ook een eventuele interventie van omliggende landen in beeld kunnen komen.

Escalatie
Het risico op verdere escalatie van de huidige situatie is groot. De president lijkt niet van plan te zijn om zijn kandidatuur in te trekken, en de demonstranten geven de moed niet op. De spanningen lopen hoog op en de angst voor vergelding vanuit de regeringspartij is groot. Al maanden wordt gewaarschuwd voor vermeende training en bewapening van delen van de radicale jeugdbeweging imbonerakure, die ook de bevolking intimideren.

Etniciteit is een middel, geen oorzaak van de huidige onenigheid; een middel dat gebruikt wordt om mensen bang te maken voor ‘de ander’

In kringen rondom de regeringspartij CNDD-FDD wordt de huidige politieke crisis ook wel etnisch uitgelegd. Zo sprak een van de woordvoerders van de regering over een ‘etnisch element’ van de protesten, die in Tutsi-wijken zouden plaatsvinden. Dat is misleidend, omdat de huidige protesten juist multi-etnisch zijn, en de coup was dat ook: coupleider Niyombare is een Hutu, terwijl de tweede man achter de coup, generaal Ndayirukiye, Tutsi is. De crisis in Burundi is strikt politiek, niet etnisch, zegt ook Burundiexpert Cara Jones. Etniciteit is niet langer de breuklijn binnen de samenleving die ze vroeger was: Burundi heeft op dit vlak grote vooruitgang geboekt sinds het vredesakkoord van 2000. Volgens Roland Rugero, een journalist in Bujumbura, is een etnisch conflict in Burundi zelfs onmogelijk. Desondanks is een etnische framing van de crisis een gevaarlijke vorm van politieke manipulatie. Dit stelt ook VN ambassadeur Muhamed Sacirby: etniciteit is een middel, geen oorzaak van de huidige onenigheid – een middel dat gebruikt wordt om mensen bang te maken voor ‘de ander’.

[[nid:40790]]

En nu?
Diverse internationale en regionale actoren hebben Nkurunziza geadviseerd de verkiezingen uit te stellen. Inmiddels is besloten de eerste ronde van verkiezingen uit te stellen tot 5 juni. De huidige omstandigheden laten geen vrije, democratische verkiezingen toe en doorgaan met de electorale planning zal waarschijnlijk leiden tot meer conflict. Het is echter de vraag of een uitstel van slechts een ruime week voldoende soelaas zal bieden. Behalve de nationale radio en televisie en twee religieuze radiozenders zijn er geen onafhankelijke media (die zijn in de nacht na de coup aangevallen en kunnen niet meer uitzenden), de grootste onafhankelijke krant kondigt op haar website aan vanwege veiligheidsredenen haar werk niet meer voort te kunnen zetten, veel lokale journalisten zijn ondergedoken of gevlucht. Oppositie wordt niet geduld.

Uitstel van de verkiezingen kan ruimte bieden voor diplomatieke onderhandelingen, maar dan moet er wel meer druk op Nkurunziza worden uitgeoefend dan tot nu toe is gebeurd, met name door landen uit de regio. Het stopzetten van tijdelijke financiele steun voor de verkiezingen en de veiligheidssector, zoals aangekondigd door België, Nederland en Frankrijk, lijkt een stap in de goede richting – hoewel het gat in de begroting voor de verkiezingen gedicht lijkt te worden met lokale middelen, die er eigenlijk niet zijn. Naast politieke druk zouden sancties ingezet kunnen worden, waarbij het belangrijk is dat deze een zo min mogelijke impact hebben op de lokale bevolking. Gedacht kan worden aan sancties die geen invloed hebben op de lokale bevolking, zoals individuele maatregelen tegen mensenrechtenschenders, in de vorm van financiële sancties en restricties op reizen.

Er moet weer dialoog komen tussen de regeringspartij en de oppositie om een dreigende burgeroorlog te voorkomen

Voor een vreedzame toekomst van Burundi is het noodzakelijk dat de persvrijheid in het land hersteld wordt. Er moet weer dialoog komen tussen de regeringspartij en de oppositie om een dreigende burgeroorlog te voorkomen, aldus Thierry Vircoulon, directeur van de International Crisis Group. De vergelijking met het etnisch geweld van de jaren negentig in Rwanda is snel gemaakt, ook door de Amerikaanse regering, dat het woord genocide mijdt. Volgens de Nederlands-Burundese oppositieleider Audifax Ndabitoreye  en  de Belgische koepelorganisatie 11.11.11 moet alles moet op alles gezet worden om verdere escalatie van het conflict, met potentieel dramatische regionale gevolgen, te voorkomen.

[[{“fid”:”36913″,”view_mode”:”default”,”fields”:{“format”:”default”,”field_file_image_alt_text[und][0][value]”:””,”field_file_image_title_text[und][0][value]”:””},”type”:”media”,”attributes”:{“style”:”height:72px; width:581px”,”class”:”file-default media-element”}}]]

Ik wil dat OneWorld blijft bestaan

AbonneerDoneer

Lees je bewust met OneWorld en draag bij aan een rechtvaardige wereld.

Dat kan al vanaf 6 euro per maand

Ontvang onze beste verhalen in je mailbox

Volg ons