Het Indonesische eiland Sumba ligt zo’n vierhonderd kilometer oostelijk van toeristenparadijs Bali. Het is een arm en afgelegen gebied. Elektriciteit en stromend water zijn er nog lang geen gemeengoed. Maar sinds 2010 worden steeds meer dorpen op het eiland via kleinschalige ontwikkelingsprojecten voorzien van de nodige basisvoorzieningen. Welke gevolgen dat heeft voor Sumba lees je hier in deze serie. In de tweede aflevering: Lewa.
Lewa is een Sumbanees dorpje dat zo’n beetje midden op het eiland ligt. Het landschap is hier een stuk platter dan in het zuidwesten. Glooiende heuvels omringen de overwegend droge graslanden in de regio. De muren van de bescheiden huisjes zijn steeds vaker uit steen opgetrokken, in plaats van alleen maar uit bamboe en hout. Het kleine beetje elektriciteit dat sinds kort in de regio beschikbaar is, wordt ingezet om de werkomstandigheden van lokale boeren structureel te verbeteren.
Hans Wetzels werkt als journalist voor onder andere OneWorld en de Groene Amsterdammer. Hij was lid van het Hivos expeditie team dat naar Sumba afreisde om aan den lijve te ondervinden hoe het is om zonder elektriciteit te leven en te kijken welke gevolgen elektriciteit kan hebben voor lokale gemeenschappen.
Voor meer informatie: www.druktemaken.nl
Twitter: @HansWetzels
Visie
Het is zes uur ’s ochtends als Madi Respati zich begeeft naar het vijf hectare gemeenschappelijk bewerkt akkerland in het centraal gelegen district Lewa. Zijn vrouw blijft thuis om alvast een lunch van rijst en paksoi met een schaaltje pittige lombokchili te bereiden.
Bapak Madi is een man met een visie. De 58-jarige geboren Balinees heeft inmiddels jarenlang ervaring binnen de non-gouvernementele sector en houdt zich op dit moment bezig met de verbetering van de werkomstandigheden van boeren rond het centraal gelegen dorp Lewa. In samenwerking met Hivos is zijn stichting YSS (Yayasan Sumba Sejahtera) een pilotproject begonnen om akkers in de buurt efficiënter te bevloeien. Een groot zonnepaneel is van centraal belang binnen het project, zegt hij: “Toegang tot energie is het beginpunt van ontwikkeling.”
Respati kruipt onder het prikkeldraad aan de rand van de vol paksoi en cai sim geplante velden door. Hij wijst naar een waterput een eindje verderop: “Dat daar noemen wij de bron die nooit leeg gaat. Als het waterniveau in het natte seizoen stijgt, dan verandert het grasland verderop in één groot meer. Tijdens de droge maanden zijn we van deze bron afhankelijk. Het probleem op Sumba is helemaal niet dat er te weinig water is. Het probleem is dat boeren niet weten hoe ze dat water op een efficiënte manier naar hun land toe moeten krijgen.”
Sumba ligt ten zuiden van Flores en westelijk van Timor in het uiterste oosten van de Indonesische archipel. De oppervlakte van het eiland beslaat iets minder dan de helft van Nederland. Ooit noemden de Hollanders het Sandelhouteiland. Nu wonen en werken de ongeveer 650.000 inwoners voornamelijk in zelfvoorzienende boerengemeenschappen. Het landschap is onherbergzaam bergachtig, afgewisseld met droge hoogvlaktes. Elektriciteit is alleen beschikbaar rond de grotere steden Waikabubak en Waingapu.
Coöperatie
Een aantal jaar geleden vormden de boeren rondom Lewa op initiatief van YSS een coöperatie om hun akkers efficiënter te kunnen beheren. De boeren verbouwen sindsdien gezamenlijk groenten op een stuk land van ongeveer vijf hectare net buiten het dorp. In mei 2012 is er een knalblauwe watertoren gebouwd om water uit de eeuwenoude bron in op te slaan. In de bron zelf is er op een diepte van zes meter een pomp aangelegd om het water naar boven te krijgen. Die pomp krijgt zijn elektriciteit uit een door Hivos gefinancierd zonnepaneel. Als de watertank vol is, slaat de dynamo van de pomp automatisch af. Via een in beton gegoten bevloeiingskanaaltje wordt het opgepompte water vervolgens naar het land van de samenwerkende boeren toe geleid, legt Respati uit. “Een tijd geleden heb ik aan de boeren in de buurt gevraagd of ze het niet vervelend vinden dat ze zo hard moeten werken voor zo weinig opbrengst. In overleg met de lokale gemeenschap hebben we toen een voorstel uitgewerkt over wie er bereid zou zijn om op een eventuele collectieve akker te gaan werken. Die akker is er nu en door het vorig jaar in gebruik genomen irrigatiesysteem zijn de opbrengsten snel omhoog gegaan. Zo kunnen de boeren hier nu voor de lokale markt produceren. Met het geld dat ze daarmee verdienen kunnen ze bijvoorbeeld zorgen dat hun kinderen naar school gaan. Het zijn maar heel kleine stapjes richting een betere toekomst, maar ze zijn hier in Lewa tenminste wel al gezet. En afgezien van de financiële voordelen geeft deze vorm van coöperatief het land bewerken de mensen hier nieuwe trots.”
Vraagtekens
Door gebruik te maken van een zonnecel hebben Hivos en YSS een volledig schone energiecirkel weten te realiseren, vertelt Respati enthousiast. En ’s nachts wordt er geen onnodige energie verspild, want het hele pompproces stopt automatisch na zonsondergang. Toch bestaan er nog een aantal grote vraagtekens, geeft hij toe: “Welk effect deze pomp gaat hebben op het grondwater weten we nog niet. De tank vult zichzelf in ruim twee uur. Het lijkt er op dat het grondwaterpeil zich daarna sneller herstelt. Dat is voor ons nog een stukje huiswerk dat we zullen moeten doen.”
Ondanks alle brandende ambitie weet Respati dat hij geen al te grote stappen kan zetten. De lokale boeren, van wie een deel hun eigen akkerland heeft opgegeven om deel te nemen aan het coöperatieve project, moeten wel binding blijven houden met het project: “Op dit moment is ons doel om deze vijf hectare efficiënt te bevloeien. Maar het gaat ook om een stuk community building, we doen dit samen met de boeren uit de omgeving.”
In 2010 is de Nederlandse ontwikkelingsorganisatie Hivos (Humanistisch Instituut voor Ontwikkelingssamenwerking) onder de naam ‘Sumba: Iconic Island’ een ambitieus project gestart om Sumba van duurzame energie te voorzien. In maart 2011 tekenden verschillende lokale partners met Hivos een overeenkomst om dit ambitieuze doel te realiseren door onder andere bij de veelal geïsoleerd levende gemeenschappen in het binnenland waterkrachtinstallaties, biogasvergisters en zonnepanelen aan te leggen.
Voor meer informatie over het project: www.supportsumba.nl
Kruidnagelsigaret
Als de duisternis valt en de melkweg de nachtelijke hemel vult, roken de boeren nog een kruidnagelsigaret om vervolgens op tijd te gaan slapen. De volgende ochtend moet het boerencollectief immers weer productie draaien, zegt bapak Okta, die een stuk van de gezamenlijke akker bewerkt: “Voordat YSS en Hivos hier hun plannen kwamen uitvoeren konden we wel eten verbouwen, maar was er geen enkele coördinatie. Dat begint nu langzaam te veranderen.”
Door de nadruk op organische landbouw – YSS produceert ook natuurlijke herbiciden – mikt de coöperatie uiteindelijk ook op concurrentievoordelen op de lokale markt, vertelt Okta. Hij woont tien kilometer van de collectieve lap landbouwgrond af, maar staat elke dag vroeg op om rond zes uur op het land te kunnen staan. “Het irrigatiesysteem is pas sinds kort in werking, in juli van dit jaar hebben we voor de eerste keer ingezaaid. Ik ben tot nu toe twee keer met de opbrengst van mijn stuk land naar de markt geweest en heb daar in totaal 200.000 rupiah aan overgehouden. Of het feit dat wij hier organische landbouw bedrijven in de toekomst écht een voordeel gaat zijn weet ik nog niet. Dat is een bewustzijn dat bij de consumenten hier op Sumba nog moet groeien.”
Foto: Flickr
