Amerika na de winst van Trump: een verdeeld huis blijft niet overeind

PAX-directeur Jan Gruiters na de overwinning van Trump: "Het overwinnen van verdeeldheid is nu opnieuw nodig. In Amerika. Maar ook in Europa en in Nederland." 

In 1858 sprak de latere Amerikaanse president Abraham Lincoln de Republikeinse Conventie toe. Een sleutelzin in zijn speech was: “A house divided against itself cannot stand.” Hij verwees daarmee naar een door slavernij verdeelde samenleving. Zo’n tegen zichzelf verdeeld huis kan niet blijven staan.

De Amerikaanse verkiezingen roepen herinneringen op aan dit beeld van een samenleving als een tegen zichzelf verdeeld huis. Een huis dat door Trump in brand is gestoken. De verkiezingsuitslag maakt duidelijk hoe diep de Amerikaanse samenleving verdeeld is langs raciale en economische scheidslijnen.

De verkiezing van Trump maakt ook duidelijk hoezeer de politieke elite vervreemd is geraakt van burgers die onzeker zijn over hun toekomst en zich zorgen maken over die van hun kinderen.

Het nieuws over de overwinning van de politiek onervaren Trump op de gepokt en gemazelde Clinton is ook in Europa ingeslagen als een bom. Er bestaan terechte zorgen over de buitenlandpolitiek van Trump. Diens plannen zijn vooral onbekend en daarmee onvoorspelbaar. Maar zijn verkiezingsretoriek belooft weinig goeds.

[[{“fid”:”52073″,”view_mode”:”file_styles_artikel_volle_breedte”,”fields”:{“format”:”file_styles_artikel_volle_breedte”,”field_file_image_title_text[und][0][value]”:”Donald Trump On Nuclear Weapons”,”field_file_image_alt_text[und][0][value]”:”Donald Trump On Nuclear Weapons”},”type”:”media”,”attributes”:{“alt”:”Donald Trump On Nuclear Weapons”,”style”:”height:327px; width:581px”,”class”:”file-file-styles-artikel-volle-breedte media-element”}}]]Wat zagen we allemaal voorbij komen? Trump zinspeelt op het gebruik van kernwapens. Hij ligt niet wakker van de aanschaf van kernwapens door Japan en Zuid-Korea. Trump beschouwt een aanval op één van de Europese NAVO-landen niet perse als een aanval op Amerika. Trump wil de relaties met Poetin aanhalen en best samenwerken met Assad bij de bestrijding van ISIS. Trump wil ISIS tot stof bombarderen. Trump wil af van het klimaatverdrag van Parijs en de nucleaire deal met Iran. Trump houdt van oorlog.

Natuurlijk, verkiezingsretoriek van kandidaat Trump moeten we niet verwarren met beleid van president Trump. Maar de voortekenen zijn onheilspellend. De min of meer gereserveerde felicitaties aan het adres van Trump verhullen nauwelijks de nervositeit onder Amerika’s bondgenoten. En intussen klinken er ook welwillende reacties op de verkiezing van Trump in Moskou en Damascus.

De huivering waarmee de overwinning van Trump in Europa is ontvangen heeft echter nog een andere oorzaak. Trump heeft aansluiting gevonden bij een al langer bestaande onderstroom van onvrede en onzekerheid. Dat sentiment leeft niet alleen in de Amerikaanse maar ook in de Europese samenlevingen.

Er staan in 2017 verkiezingen op stapel. Niet alleen in Nederland maar ook in Frankrijk en Duitsland. Wat staat er nog meer te gebeuren? En kan Europa ook een tegen zichzelf verdeeld huis worden?

Populistische partijen zien in de overwinning van Trump een bewijs dat zij kiezers kunnen winnen met het zaaien van angst, verdeeldheid en haat. De politieke elite heeft daar nog geen adequaat antwoord op gevonden. Gevestigde politieke partijen zijn na Brexit opnieuw overrompeld door een verkiezingsuitslag. Ze reageren overwegend angstvallig.

Trump mag er ervan overtuigd zijn dat het zaaien van angst en verdeeldheid een politieke strategie is die zich heeft uitbetaald in een verkiezingsoverwinning en het pad effent naar een opnieuw groot Amerika. Maar dat is een illusie. Want Lincoln heeft natuurlijk gelijk. Een tegen zichzelf verdeeld huis blijft niet overeind. Een tegen zichzelf verdeelde samenleving gaat ten gronde.

Het is frappant dat Merkel haar felicitatie aan het adres van Trump vooraf liet gaan door een opsomming van waarden die volgens haar de basis moeten vormen voor internationale samenwerking, ook met Amerika. Zij heeft gelijk. De immense uitdagingen op het gebied van klimaat, oorlog, armoede, ongelijkheid, vluchtelingen en migranten vragen om een waardengedreven buitenlandpolitiek. Een politiek die menselijke waardigheid als uitgangspunt kiest in plaats van blind eigenbelang. Een politiek die verbindt in plaats van verdeelt. Een politiek die bruggen bouwt in plaats van muren opricht.

Waardegedreven buitenlandpolitiek

Het realiseren van zo’n waardegedreven buitenlandpolitiek is natuurlijk primair de taak van gekozen regeringen. Maar zonder steun vanuit de samenleving komt daar niets van terecht. Een waardegedreven politiek begint immers met een samenleving die niet langer in een verdeeld huis wil leven. Een samenleving waarbinnen burgers verbinding zoeken en een appel doen op politieke leiders. Een appel om hun angstvalligheid te laten varen, om verdeeldheid te overwinnen en zich te richten op samenwerking bij aanpakken van de immense uitdagingen waarvoor wij in deze tijd staan. In onze eigen samenlevingen en in de wereld. En natuurlijk moeten zij daarbij ook daadwerkelijk luisteren naar en oplossingen formuleren voor al die mensen die zich bezorgd afvragen wat de toekomst voor hen in petto heeft.

De verkiezing van Trump is een wake-up call voor iedereen die begrijpt dat een verdeeld huis niet overeind blijft. En wie begrijpt dat eigenlijk niet? Maar let op. Voor het overwinnen van verdeeldheid moet niet alleen de politiek maar ook de samenleving haar verantwoordelijkheid nemen. Daarbij hebben maatschappelijke organisaties zoals PAX ook een bijdrage te leveren.

Lincoln pleitte voor de overwinning van de interne verdeeldheid in het Amerikaanse huis. En hij wist mensen daarvan te overtuigen: “We shall not fail — if we stand firm, we shall not fail.” Het overwinnen van verdeeldheid is nu opnieuw nodig. In Amerika. Maar ook in Europa en in Nederland. En dat is mogelijk als we dat samen willen.