Het rapport Africa Rising? Inequalities and the essential role of fair taxation van Tax Justice Network-Africa en Christian Aid dat in februari verscheen zet vraagtekens bij de huidige optimistische toon van het debat over Afrika. Volgens het rapport maakt de groei de rijken niet alleen rijker, maar de armen ook armer. Volgens Tax Justice Network-Africa en Christian Aid is hervorming van belastingsystemen essentieel om iets aan de groeiende inkomensongelijkheid te doen.
Problematische verdragen en zwakke wetgeving
Mike Lewis is beleidsadviseur bij ActionAid, een internationale organisatie die zich inzet voor een rechtvaardige wereld en zich onder meer richt op het tegengaan van belastingontwijking door multinationals. “Het is duidelijk dat internationale belastingregels niet snel genoeg zijn mee veranderd met de realiteit van internationaal zakendoen in een globaliserende wereld”, vertelt hij. “Problematische belastingverdragen en zwakke wetgeving over transfer pricing maken het voor bedrijven mogelijk om inkomsten over te hevelen vanuit de plekken waar ze daadwerkelijk zaken doen. Het is hoog tijd dat die regels worden veranderd.” Lewis doelt hiermee op de ingewikkelde constructies waarmee multinationals hun winst bijvoorbeeld weg weten te sluizen naar een land waar lagere belastingtarieven gelden. De Afrikaanse landen waar de inkomsten gegenereerd zijn, lopen daardoor het grootste deel van de belastinggelden mis.
ActionAid publiceerde in februari 2013 het rapport ‘Sweet Nothings’ over een Britse multinational in Zambia.
Daar betaalde een marktkoopvrouw die snoep verkoopt van 2008 tot en met 2010 meer vennoot-schapsbelasting dan het grote Zambia Sugar.
Belastingvoordelen
Ook door belastingvoordelen in veel Afrikaanse landen ontlopen internationale bedrijven vaak het betalen van belasting. “Er is altijd verondersteld dat je extreem aantrekkelijke fiscale regelingen moet hebben om ervoor te zorgen dat multinationals naar jouw land toe komen”, vertelt Lewis. “Maar uit recent onderzoek van onder andere het Internationaal Monetair Fonds blijkt dat die veronderstelling helemaal niet klopt. Investeerders geven aan dat ze andere aspecten, zoals politieke stabiliteit, goede infrastructuur en een goed opgeleide beroepsbevolking, veel belangrijker vinden dan belastingvoordelen wanneer ze beslissen over investeringen. Paradoxaal genoeg zijn dit precies de zaken waar belastingopbrengsten voor gebruikt zouden moeten worden.”
Belang van belasting
Volgens het rapport Africa Rising? zijn belastinginkomsten een essentiële basis voor ontwikkeling in een land. “Belasting kan vier verschillende rollen vervullen”, vertelt Alvin Mosioma, oprichter en directeur van Tax Justice Network-Africa. “Het is een bron van inkomsten, een instrument voor meer vertrouwen tussen burger en overheid, een manier om welvaart te herverdelen en een manier om gedrag te sturen, bijvoorbeeld door accijnzen op sigaretten.”
Vooral de eerste drie zijn belangrijk in het debat over belasting in Afrika. Door falende belastingsystemen worden de opbrengsten van groei niet genoeg belast, noch eerlijk herverdeeld. Burgers die belasting betalen hebben bepaalde verwachtingen van hun overheid, die verantwoording af moet leggen over de uitgaven. “Wanneer het belastingsysteem oneerlijk is, kan dat tot frustratie onder de bevolking leiden en zowel economische als politieke instabiliteit tot gevolg hebben”, zegt Mosioma.
Afrikaanse belastingdienst
Veel Afrikaanse landen lopen dus belastinginkomsten mis door buitenlandse bedrijven. Maar ook binnen landen zelf wordt veel belasting niet geïncasseerd. Dat komt onder andere doordat de belastingdienst in veel Afrikaanse landen nog niet genoeg ontwikkeld is. Door gebrek aan kennis en technische en financiële middelen hebben deze instanties vaak niet de capaciteit om de bestaande belastingregels te handhaven, laat staan om nieuwe belastingen in te voeren.
De meeste landen in sub-Sahara Afrika genereren momenteel het grootste gedeelte van hun belastingen door BTW-inkomsten, oftewel belasting op goederen. In de meeste westerse landen is inkomensbelasting het belangrijkste, een belasting die ook bijdraagt aan het herverdelen van welvaart. Waar in OESO-landen in 2010 de inkomstenbelasting gemiddeld 24 procent van alle belastinginkomsten bedroeg, was dat in Afrika slechts 13,6 procent.
In veel Afrikaanse landen zorgt de inkomstenbelasting echter voor een vergroting van de ongelijkheid. De belastingtarieven tussen inwoners met een laag en een hoog inkomen verschillen niet genoeg, en individuen met een heel hoog inkomen of welvarende, zelfstandige ondernemers vinden manieren om belasting te ontduiken. Tegelijkertijd komt er door de BTW een grotere belastingdruk op de armen. Door hoge BTW-percentages op onder andere voedsel en producten zoals zeep worden de armen meer getroffen dan de rijken.
Internationale samenwerking
Zo lang Afrikaanse landen onvoldoende belasting kunnen incasseren over inkomsten van zowel individuen als bedrijven, zal de grootste belastingdruk bij de armen terecht komen, stelt het rapport van Tax Justice Network-Africa en Christian Aid. Om dit tegen te gaan moeten zowel nationale belastingsystemen als internationale belastingregels hervormd worden.
Zowel Lewis als Mosioma benadrukken de verantwoordelijkheid van de internationale gemeenschap hierin. “Als we uiteindelijk willen dat alle landen onafhankelijk kunnen zijn van ontwikkelingshulp, en zich door middel van hun eigen opbrengsten kunnen ontwikkelen, moeten westerse landen hun nationale fiscale beleid onder de loep nemen”, vindt Lewis. Volgens Mosioma hebben Afrikaanse landen nog heel wat huiswerk te doen wat betreft hun eigen belastingbeleid, en met name met het kritisch kijken naar de belastingvoordelen die ze geven. “Maar multinationals lopen over nationale grenzen heen. Om ervoor te zorgen dat inkomsten niet meer wegsijpelen uit Afrika moeten we op internationaal niveau gaan samenwerken aan een eerlijk belastingbeleid.”
Foto: (cc)
