‘Wat is, in het leven van een land, het precieze moment waarop tirannie het leven in zijn greep krijgt? Dat gebeurt nooit in een oogwenk. Tirannie komt als de schemering en, in eerste instantie, passen je ogen zich aan.’ Deze zinnen uit een artikel in The New Yorker typeren trefzeker de tijdgeest. Je herkent vast wel de ervaring. Invallende duisternis die het licht verdringt. Langzaam. Je merkt het aanvankelijk nauwelijks. Totdat het duister je omringt.
We hebben de afgelopen weken geschokt naar beelden uit Zürich, Ankara en Berlijn gekeken. Zoals we het afgelopen jaar ook opstandig en soms woedend en machteloos naar de beelden uit Aleppo hebben gekeken. Alles waarvoor wij staan, alles waar we in geloven, alles waar we ons voor inzetten, alles waar we zo intens verdrietig over kunnen zijn, lijkt samen te komen in Aleppo. Aleppo als het brandpunt van de nietsontziende oorlog. Een stad die in 4000 jaar door honderden generaties is opgebouwd en in 4 jaar door 1 generatie is vernietigd. Een gebroken stad waar het leven nauwelijks nog mogelijk is.
Een stad die in 4000 jaar door honderden generaties is opgebouwd, is in 4 jaar door 1 generatie vernietigd
Ik zag in de media een oudere man in de puinhopen van Aleppo staan. Terwijl hij naar de ruïnes wijst roept hij in ontzetting: ‘Wij gaan dit herbouwen. Maar dit is niets vergeleken met de jonge levens die we verloren. We kunnen de steden herbouwen, maar we kunnen nooit meer thuis zijn. Niet omdat de huizen zijn vernietigd maar omdat de mensen zijn vernietigd.’
Die beelden en verhalen van oorlogsgeweld zijn op ons netvlies geëtst, in onze ziel gekerfd. Ze liggen als stenen op ons hart. Met als voorlopig dieptepunt een bijna terloops bericht van enkele dagen geleden. Getraumatiseerde kinderen in Aleppo huilen niet meer. Een kind dat zijn ouders kwijt is en geen dak boven zijn hoofd heeft. Een kind dat de dood en ons in de ogen kijkt en……zwijgt. Hoe beklemmend, hoe machteloos, hoe verdrietig is de doodse stilte die dan valt?
Nooit meer
Ons vredeswerk confronteert ons dagelijks met het bijkans verpletterende besef van wat er allemaal op het spel staat. Na de tirannie van de Tweede Wereldoorlog waren vele generaties bezield door die ene gedachte: dit nooit meer. Nooit meer Auschwitz. Nooit meer discriminatie en vervolging van minderheden. Nooit meer raciale politiek en nationalistische superioriteitswaan. Nooit meer oorlog.
Generaties lang is er steen voor steen gebouwd aan de Verenigde Naties, aan de mensenrechten, aan het humanitaire systeem. Aan Europa, aan de democratie, de vrijheid en de vrede. Maar inmiddels is de hashtag #NeverAgainisNow een trending topic geworden. En je vraag je af, zou ook dit humanitaire bouwwerk dat door zo vele generaties is opgebouwd door één generatie kunnen worden vernietigd?
Idealisten
Wij zijn idealisten. En idealisten kunnen hun ogen niet voor de duisternis van tirannie sluiten. Ze blijven hardnekkig uitzien naar een nieuwe morgen. In de hoop, in de verwachting, nee, in de overtuiging dat die morgen ook komt, hoe lang de nacht ook duurt. Het kan kort duren. Het kan lang duren. Maar oorlogen stoppen. Dictators gaan ten onder. Alleen de mensen blijven. En met de mensen blijft ook dat niet te onderdrukken, hartstochtelijke verlangen naar vrede.
Wij staan met PAX en ons ideaal van een op dit verlangen van mensen afgestemde vrede aan de goede kant van de geschiedenis. We mogen trots zijn op ons werk en de resultaten die we samen met onze partners realiseren. We zijn er vaak bescheiden over, maar onze inzet, onze presentie en onze betrokkenheid zijn van levensbelang voor mensen in die door oorlog gebroken steden. En laten we niet vergeten dat de ware betekenis van ons vredewerk niet alleen in de resultaten is te vinden maar ook in de medemenselijkheid die erin tot uitdrukking komt. Juist in deze tijd is deze medemenselijkheid van onschatbare waarde voor mensen die zich in de steek gelaten voelen.
De uit Nazi-Duitsland gevluchte joodse filosoof Hannah Arendt wist maar al te goed hoe tirannie zijn intrede doet en alles kan vernietigen. Het is frappant dat uitgerekend zij spreekt over de nataliteit, over de geboortelijkheid van de mens. Zij zegt: ‘Sterfelijkheid delen we met de dieren, maar de geboortelijkheid maakt dat we telkens weer opnieuw kunnen beginnen, dat we kunnen veranderen. En omdat dat zo is kan ook de wereld veranderen.’
Juist nu de schaduw van tirannie over de wereld valt, moeten we de veranderkracht in onszelf mobiliseren
Juist nu de schaduw van de tirannie over de wereld valt moeten we de verbeelding en de veranderkracht in onszelf en bij andere mensen mobiliseren. ‘Weg met het cynisme, nihilisme en de scepsis die onze wereld de afgelopen jaren heeft voortgetrokken’, zei schrijfster en filosofe Joke Hermsen al. Weg met de gemakzucht van Realpolitik die de wereld van macht en geweld voor lief neemt. Weg met het kortzichtige nationalistische eigenbelang dat anderen uitsluit en verdeeldheid zaait. We moeten weer nieuwe vergezichten voor ogen krijgen, nieuwe verhalen vertellen en oude dromen wakker roepen. Want zonder verbeelding kunnen we geen nieuw begin maken.
Ons pleidooi voor het uitbannen van oorlog en het beschermen van mensen blijft relevant en zal aan kracht winnen. Juist omdat de schaduw van de tirannie over de wereld valt. Steeds meer mensen zullen beseffen dat oplossingen beginnen met luisteren en niet met schreeuwen. Steeds meer mensen zullen begrijpen dat vrede het insluiten en niet het uitsluiten van mensen veronderstelt. Dat internationale solidariteit ons verder brengt dan het najagen van eigenbelang.
Onbaatzuchtig
In oktober gaf INLIA, de organisatie die zich inzet voor asielzoekers, aan een dokter en de burgemeester van het eiland Lampedusa een Levende Steen. Zij zetten zich onbaatzuchtig in voor vluchtelingen die in Europa een nieuw thuis hopen te vinden. Op de baksteen stond een Bijbeltekst, een tekst die mensen oproept om zelf als levende stenen een huis te vormen waar vrede heerst en iedereen thuis is.
De afgelopen dagen hebben we weer met onze families Kerstmis gevierd. Kerst is het verhaal van ontheemden die geen dak boven hun hoofd hebben. Kerst gaat over het verlangen naar vrede dat niet bij machthebbers begint maar bij een kind en onder mensen. Kerst is het feest van de hoop, van de zachte kracht die dwars tegen de logica van geweld en macht ingaat en de wereld kan veranderen.
Het kerstverhaal roept ons op om zelf die verandering te zijn. We worden daarbij geïnspireerd door mensen die we in ons werk tegenkomen. Je kan denken aan de Jezuïeten Fr. Mourad en Fr. Ziad die van Pax Christi Internationaal een internationale vredesprijs ontvingen. Zij bleven na de moord op Frans van der Lugt werken in Aleppo en Homs. Mourad zei: ‘Wij openen onze deuren voor iedereen – zelfs als ze komen om ons te doden. En we zullen nooit stoppen met het openen van onze deuren. We kunnen onze veiligheid alleen bij God vinden.’
Of je kan denken aan bisschop Paride Taban uit Zuid-Sudan. Hij zei: ‘Machthebbers verdwijnen maar de mensen blijven. Blijf daarom bij de mensen. Want daar begint de vrede.’
Wij kunnen, geïnspireerd door deze en vele andere mensen, zelf ook levende bouwstenen zijn. Bouwstenen die de hoop vitaal houden, die een stad kunnen herbouwen waar iedereen thuis is, die de vrede en de vrijheid dichterbij brengen waar iedereen zo hartstochtelijk naar verlangt.
De geschiedenis leert ons dat de chaos waarin landen en instituties verkeren ook krachten van vernieuwing en verandering oproept en nieuwe wegen naar vrede opent. Ik wens jullie en mijzelf toe dat wij als levende stenen mogen meebouwen aan deze verandering voor vrede.
