Wubbo Ockels: gepassioneerde pionier

Gisteren overleed op 68-jarige leeftijd Wubbo Ockels aan kanker. Ockels was niet alleen de eerste Nederlandse astronaut, maar vooral een fervent voorvechter van duurzaamheid. OneWorld vroeg om een reactie bij enkele groene kopstukken. "Wubbo zei: ‘Ik hoor niet in de ruimte thuis, maar op aarde.’"

“Wij moeten Wubbo’s gedachtengoed levend houden”

Marjan Minnesma is directeur van Urgenda: een stichting die Nederland van onderop en vanuit het bedrijfsleven wil verduurzamen. Ze staat al drie jaar op nummer 1 van de Duurzame 100 van Trouw.

“Wubbo was het boegbeeld van de duurzaamheidsbeweging in Nederland. Hij was by far de bekendste strijder voor een duurzame wereld en hij gebruikte zijn bekendheid onvermoeibaar voor de goede zaak. Zelfs voor jonge kinderen was hij nog een held: hij was immers de Ruimtevaarder. Overal besteeg hij de podia, bij manifestaties, bij studentenverenigingen, in kerken en bejaardentehuizen. Hij bereikte zelfs mensen die niets met duurzaamheid hadden. En dat altijd met zijn big smile. Hij was van de happy energy: waarom zo somber als de zon en de wind ons al massa’s energie kunnen leveren? Optimisme was voor hem een plicht.
“Tegelijkertijd was hij oprecht bezorgd over de toestand van de aarde. In zijn laatste jaren vergeleek hij de aarde vaak met zichzelf: ze had kanker, een onstuitbare celgroei die alles verteerde. Dat was heftig, maar het raakte mensen wel. De kanker maakte hem sowieso menselijker.
“Of hij politiek iets heeft bereikt, weet ik niet. De Nederlandse politiek is een onneembaar bastion voor de duurzaamheidsbeweging. Zelfs topmannen uit het bedrijfsleven lukt het niet dat bastion te slechten. Natuurlijk, hij wordt nu uitgebreid geprezen en zijn Open Brief maakt deze dagen behoorlijk veel indruk. Maar het is aan ons om zijn gedachtengoed levend houden, dat hebben we al tegen elkaar gezegd. In de stichting Groene Grachten bijvoorbeeld, waarvoor Wubbo het initiatief nam. Donderdagwilden we de Wubbo Ockels Academie oprichten, dat doen we nu iets later. Mensen leren daar hoe ze hun pand kunnen verduurzamen. Het liefst hadden we dat natuurlijk met hem gedaan.
“Ons contact werd de laatste jaren alleen maar intensiever. Allebei vonden we het te langzaam gaan in Nederland. We bespraken hoe we de kanteling naar een circulaire economie en een duurzame samenleving konden versnellen. Twee maanden geleden zag ik hem voor het laatst. Hij zat toen nog vol ideeën, en wilde met een soort Groene Kerkentour vanaf de kansel het Nederlandse publiek toespreken. Hij wilde meewerken aan ons initiatief Plein-voor Plein, waarbij 50 mensen ieder 5 mensen meenemen naar een volgend plein, enzovoorts. Tot de laatste week bleef hij plannen maken, hij was nog niet klaar. Ik zal zijn inspiratie missen – en ik zal hem missen op de dansvloer;-). Wubbo was een uitstekende danser. Ook daarin kreeg je energie van hem.”

"Ik mis een makker"

Herman Wijffels is oud topman van de Rabobank, was voorzitter van de Sociaal-Economische Raad (SER) en vertegenwoordigde Nederland bij de Wereldbank in Washington. Momenteel is hij hoogleraar 'duurzaamheid en maatschappelijke verandering' aan de Universiteit Utrecht.

"Wubbo Ockels is ons te jong ontvallen. Ondanks alle inspanning van reguliere en alternatieve geneeswijzen heeft hij de strijd tegen zijn ziekte moeten verliezen. Persoonlijk mis ik nu een makker. Samen met Wubbo streefde ik naar een transitie die we nodig hebben naar een meer houdbare manier van leven. En hij was iemand die dat kon overbrengen op het grote publiek, juist doordat hij het doorleeft heeft. Hij wist veel mensen te bereiken met een grote geloofwaardigheid.
Wubbo wist het beeld van de aarde in de ruimte te vinden, een beeld van een klein kwetsbaar gecompliceerd leefsysteem dat heel subtiel in elkaar zit. Deze kwetsbaarheid diep tot hem doorgedrongen en elke keer dat hij sprak klonk dat door. Dit heeft hij gebruikt om bijzondere dingen te doen en ideeën te ontwikkelen. Zijn kernboodschap was altijd gebaseerd op zijn diep gewortelde emotie rondom het leefsysteem en dat wij als mensen hier zo zorgvuldig mogelijk mee moeten omspringen. Wubbo was een pionier, die we nu helaas moeten missen".

“Wubbo overtuigde de massa’s”

Jan Rotmans is hoogleraar transities en transitiemanagement aan de Erasmus Universiteit Rotterdam. Naar eigen zeggen is hij een “maatschappelijk gedreven wetenschapper” die publiceert over onder andere klimaatverandering, duurzame ontwikkeling en systeeminnovaties.

“Wubbo Ockels was een pionier: een van de eerste bekende Nederlanders die zich actief inzette voor de toekomst van onze aarde. Halverwege de jaren negentig verlegde hij zijn aandacht van ruimtevaart naar duurzaamheid. Hij zei: ‘Ik hoor niet in de ruimte thuis, maar op aarde.’ Dit was een keerpunt voor de maatschappelijke discussie over duurzaamheid, want Wubbo bereikte een enorm groot publiek, waaronder het Tros- en Telegraaf-publiek. Het belang hiervan is moeilijk te onderschatten, omdat toen – en eigenlijk nog steeds – veel groene duurzaamheidsdenkers- en doeners voor eigen parochie preekten. Wubbo bereikte én overtuigde de massa’s.
“Wubbo was zeer persoonlijk betrokken bij de strijd om meer duurzaamheid. We voerden bijvoorbeeld samen strijd tegen de kolencentrales in de Eemshaven. Hij was een geboren en getogen Groninger en hij kon zich niet voorstellen dat in zijn provincie op zulke grote schaal in fossiele brandstoffen geïnvesteerd zou worden. Hij lag daar ’s nachts daadwerkelijk wakker van, en belde me soms midden in de nacht op. ‘Jan’, zei hij dan, ‘dit kan écht niet, we moeten nog meer mensen overtuigen dat die centrales belachelijk zijn.’
“Wetenschappelijk gezien was hij een voorbeeld voor mij. Sommige collega’s vonden hem niet wetenschappelijk genoeg. Dat hij wel mooie ideeën had, maar ze niet wetenschappelijk onderbouwde. Ik vond hem juist een visionair, een ziener, een wegbereider. Hij liet zien wat mogelijk was, en liet de uitwerking aan anderen over. En vergis je niet: veel van wat hij heeft bedacht, is werkelijkheid geworden. Wubbo was een ‘scientivist’: een kruising tussen wetenschaper en activist. Hij gebruikte de wetenschap om actie te voeren. Ik doe dat ook, en Wubbo was een van mijn grootste inspiratiebronnen. Ook hierin was hij een pionier.”

“Wubbo Ockels doordrong ons van de kwetsbaarheid van de aarde”

Maurits Groen is communicatieadviseur, netwerker pur sang en de motor achter vele duurzame initiatieven. Zo haalde hij vier keer Al Gore naar Nederland en richtte hij de bedrijven Do The Bright Thing, Greenem en Waka Waka op. Nummer drie in de Trouw Duurzame 100.

“Over twintig of dertig jaar zullen nog steeds beseffen hoe belangrijk Wubbo Ockels was voor de duurzaamheidsbeweging in Nederland. Hij doordrong grote groepen Nederlanders van de kwetsbaarheid van wat hij ‘ruimteschip aarde’ noemde. Hij bracht ons het perspectief van de ruimtevaarder: we leven op een kleine blauwe bol in een onmetelijke en buitengewoon vijandige omgeving, het heelal. Zoals vissen in een kom afhankelijk zijn van het water om hen heen, zo is de mens afhankelijk van de aarde. Wubbo wist dit beeld op een buitengewoon pregnante manier over te brengen.
“Zijn grote kracht is dat hij als wetenschapper alternatieven aandroeg, dat hij concreet en praktisch liet zien hoe het wel kan. Denk aan de Solar Race die hij vier keer won (een race met auto’s die gevoed worden door zonnepanelen; red.), zijn Superbus (een bus die met 250 km/u mensen kan vervoeren) of zijn plan om met de Afsluitdek duurzame energie op te wekken waardoor twee kolencentrales overbodig worden.
“De dood van Wubbo Ockels is een groot verlies voor de duurzaamheidsbeweging in Nederland. Hij kon de massa’s bereiken en deuren openen die anders gesloten blijven. Elke beweging heeft zo’n icoon nodig.”

"Het ging Ockels om het geluk van mensen"

Ruud Koornstra is voormalig televisieproducent, nu duurzaam ondernemer en oprichter van Tendris Holding, initiëringsmaatschappij voor duurzame bedrijven.

“Astronaut Ockels was een macho, een ambitieuze technocraat die niet van gelul hield. Hij paste eigenlijk niet in de geitenwollensokkensfeer die vaak nog hangt rond duurzaamheid. Maar in een wereld die sterk begon te veranderen op milieu- en klimaatgebied, veranderde hijzelf ook, en maakte hij de omslag van iemand die bezeten was van techniek naar iemand voor wie het uiteindelijk ging om het geluk van mensen.
Duurzaamheid was voor hem een breed begrip, en technologie zag hij als middel om te bereiken hoe die 9 miljard mensen het straks op ‘ruimteschip Aarde’ goed kunnen hebben. Daarbij schuwde hij de confrontatie niet. Onlangs stond hij voor een publiek van voedselproducenten. Tijdens die lezing werd hij ook persoonlijk. ‘Ik ben erg ziek’ vertelde hij. ‘Ik ben verkankerd, net zoals wij de wereld verkankeren.’ Hij toonde een röntgenfoto van zijn buik en stelde vervolgens dat het bizar is dat, terwijl we zo veel weten over het effect van voeding, er tijdens de opleiding van artsen daar nul komma nul aandacht aan wordt besteed.
In sommige berichten rond Ockels’ overlijden kwamen zijn elektrische bus en zijn vliegers die op grote hoogte energie kunnen opwekken, naar voren als nauwelijks haalbare projecten. Maar ze zijn wél gelukt: een bedrijf als Ampyx Power bouwt al aan de Powerplane, een vliegtuigje dat energie kan opwekken. Ook de elektrische auto en de zonne-energie hadden al jaren zijn support. En kijk eens waar we nu staan met beide technieken. Voor al deze ontwikkelingen heeft Ockels het zaadje gelegd.”

“Wubbo vond altijd een oplossing”

Nils Beers is Business Development Manager bij BAM Utiliteitsbouw en ontwikkelde met behulp van Wubbo Ockels ’s werelds eerste speedboot op zonne-energie.

“Nadat ons TU Delft-team in samenwerking met Wubbo in 2006 de Frisian Solar Challenge won, waren wij niet meer te stuiten. We wilden als jonge ondernemers een bedrijf oprichten dat aan een rijke doelgroep speedboten op zonne-energie zou gaan leveren. Duurzaamheid kan ook gaaf en sexy zijn, was ons idee. Maar niemand geloofde dat het überhaupt mogelijk was een elektrische speedboot te bouwen. Banken wilden geen leningen geven, en hoewel mensen enthousiast waren, bleek het enorm lastig om ons plan financieel van de grond te krijgen. Tot Wubbo zich ermee ging bemoeien. 'Jongens, dit ga ik voor jullie regelen', zei hij, nadat wij hem met ons plan benaderden. Mede dankzij hem konden we ons eigen bedrijf Czeers Solarboats oprichten. Wubbo was medeaandeelhouder van het bedrijf. In elk gesprek, in elke vergadering met hem werd ik geraakt door zijn mentaliteit; niet accepteren dat er beperkingen zijn, er is altijd een oplossing. Hij streed met volle passie voor zijn doel en inspireerde daarmee iedereen om hem heen. Met dezelfde passie waarmee Wubbo hielp mijn jongensdroom te realiseren, probeer ik in mijn huidige functie als Business Developer bij BAM duurzame projecten op te zetten. Met altijd zijn motto in mijn achterhoofd; ‘kan niet bestaat niet’!”