Achtergrond

Voorbij het clichébeeld van de springende Masai

Dit artikel krijg je cadeau van OneWorld. Word abonnee

Je kent het wel, het plaatje van springende lijven in de natuur, gehuld in rode doeken. Ondanks dat de Masai, een van origine nomadisch volk in Oost-Afrika, allang niet allemaal meer op traditionele wijze leven, wijken fotografen niet van het geijkte plaatje af. Het dreef Jan Hoek ertoe om twee jaar geleden in Tanzania de stadse Masai te vereeuwigen. 

clichébeelden masai
Denk je aan de Masai, dan zie je dit beeld voor je. Foto: Wikimedia

Hij vroeg hen hoe zij graag op de foto gezet wilden worden en samen ensceneerden ze de gewenste beelden. De reeks werd bejubeld om het doorbreken van dit stereotype beeld, en bekritiseerd omdat het weer een witte fotograaf is die de foto’s maakt. De serie krijgt nu een vervolg. "Ik heb gezocht naar een manier waarop ik de kritieken die op het werk geuit zijn mee kan nemen in het vervolgwerk."

Hoe kwam je op het idee voor deze fotoserie?
"Ik heb nooit gesnapt waarom mensen zo graag steeds dezelfde foto’s van Masai’s zien. Het idee dat al die mensen die naar Tanzania of Kenia reizen allemaal gretig dezelfde foto maken, die al zo vaak gemaakt is, dat vind ik saai. Veel mensen willen liever een bestaand beeld bevestigen, dan op zoek naar een nieuw en bijzonder beeld. Als je dan een springende Masai tegenkomt, dan is het toch veel leuker om hem te fotograferen met zijn Nike Airmax aan. Of een Masai die rijdt op een hele gave grote motor door het landschap, als ware hij een soort terminator. Kijk, als dat is hoe zij eruit willen zien, dan wil ik dat in beeld brengen."

New Ways of Photographing the new Masai Jan HoekMike (zakenman) vindt het leuk om gefotografeerd te worden als moderne Masai, het beeld van een luie Masai vindt hij niet leuk. Foto: Jan Hoek

De Masai die model staan in deze serie ogen als een bont gezelschap, hoe heb je ze gevonden?
"Eigenlijk ging het heel organisch en via-via. Neem de jongen die als spin gefotografeerd wilde worden; die kende ik gewoon omdat hij een student was bij het filminstituut waar ik les gaf. Hij snapte heel goed dat je in deze fotoserie ook een fantasie waar kon maken, omdat hij veel van film afwist. Een ander model was een meisje die bij ons in de straat woonde. Mijn assistent kende een zakenman , die – wanneer zakenrelaties er achter kwamen dat hij een Masai was – vaak meemaakte dat ze vroegen of hij ook kon springen.

Zo’n voorbeeld geeft goed aan hoe al die eenzijdige foto’s van de Masai een sterke beeldvorming teweeg brengen. Ik wilde daarom graag op zoek naar zeven unieke, uiteenlopende verschijningsvormen van nieuwe Masai in een moderne stad voor deze fotoserie."

New Ways of Photographing the new Masai Jan HoekFilémon (werkeloos) vindt het leuk om als medicijnman te worden gefotografeerd, maar houdt er niet van om naakt in beeld te komen. Foto: Jan Hoek

 

Bevat deze fotoserie een politieke boodschap?
"Mijn werk heeft eigenlijk altijd een politieke lading, maar ik laat het geen politiek pamflet worden. Kunst moet in de eerste plaats onderzoekend zijn. Mijn werk gaat over hoe je naar ‘de ander’ kijkt, en die ander kan iedereen zijn die jij zelf niet bent. Ik raak vaak gefascineerd door mensen waarvan ik in eerste instantie denk ‘goh, hun leven staat ver van het mijne af’, of ‘ik kan me moeilijk inbeelden hoe dat leven eruit ziet’. Of dat nu een voormalige heroïneverslaafde is met een modellendroom, of een stads-Masai is die er aan de ene kant nog wel heel traditioneel uitziet, maar aan de andere kant bijvoorbeeld in hun uitgestrekte oren een telefoon dragen. Dan ga ik mij in die mensen verdiepen. Tijdens of na het maken van zo’n project komt altijd op een bepaald punt de bestaande machtsverhouding terug in je gezicht geworpen. Dat vind ik ook de kunst: om er in mijn werk voor te zorgen dat het niet alleen daarover gaat, maar dat je het ook niet uit de weg gaat."

New Ways of Photographing the new Masai Jan HoekSeuri (bewaker) vindt dat hij hier teveel op een vrouw lijkt. Foto: Jan Hoek

 

Je kreeg best wat kritiek op de serie. Wat werd je precies verweten en wat vond je daarvan?
"Op de reeks New Ways of Photographing the New Masai  kreeg ik twee soorten reacties. In Nederland wordt mijn werk vaak tegenover de stereotype beelden van springende Masai gezet, zo van ‘het kan ook anders’. Dat zijn de enthousiaste reacties. Op het New Yorkse invloedrijke fotografieplatform Aperture verscheen toen een kritisch opiniestuk over drie witte fotografen die vaak op het Afrikaanse continent werken. De kern van de boodschap was dat het wéér de witte mens is die bepaalt hoe het beeld van de Afrikaan eruit ziet. In mijn geval was het dan zelfs de witte man die naar het Afrikaanse continent afreisde om zijn beeld van de Masai vast te leggen. De schrijver beargumenteerde, en daar ben ik het mee eens, dat dit problematisch is gezien de geschiedenis tussen onze continenten en de wijze waarop het gros van de foto’s gemaakt zijn. Het is altijd de mens uit het Westen die bepalen hoe het beeld van ‘de Ander’ eruit ziet."

Heeft het ervoor gezorgd dat je nu anders te werk gaat?
"Ja. Ik ben het eens met de kritiek. Maar ik vind het lastig dat sommigen suggereren dat witte fotografen dus overal zouden kunnen fotograferen, behalve in Afrika. Onder het mom van ‘dat mogen we niet meer in beeld brengen, want daar hebben we onze portie al van gehad’. Daar ben ik het niet mee eens, ik denk juist dat fotografen van daar en hier allemaal bezig moeten zijn met het continent in een nieuw licht zetten. Volgens mij is het belangrijk dat daar meer gelijkheid in komt.

Tweede keuze van Godlisten (ook op cover-foto). Foto: Jan Hoek

 

Ik houd me daarom nu vooral bezig met bedenken hoe ik zo’n project als dit uit kan voeren op een manier waarin ik de kritiek meeneem. Toen ik in Kenia was ontmoette ik drie fotografen. Mohammed Altoum (geboren in Sudan, fotograaf), Joel Lukovi (geboren in Kenia, fotograaf) en Sarah Waiswa (geboren in Uganda, visueel kunstenaar). Joel Lukovi heeft ook een fotoserie gemaakt over de Masai. Hij confronteerde me met het feit dat mijn fotoboek in boekwinkels in steden als New York, London, Tokyo en Parijs ligt, en die van hem niet, simpelweg omdat ik de contacten heb om het uit te laten brengen. Daarom probeer ik nu samen met hen een follow-up te maken van New Ways of Photographing the New Masai. Stichting Miap sponsort ons, maar ik zoek nog een extra sponsor. Ik hoop een sponsor te vinden in een westerse NGO, want het is voor hen ook relevant om eens kritisch te kijken naar de clichématige wijze waarop zij vaak het zwarte lijf vastleggen.

Voor het nieuwe project willen we gebruik van het privilege dat ik heb om een boek te maken. We willen het boek ook in Afrikaanse landen verkopen. In Kenia en Nairobi viel het me namelijk op dat de boekwinkels standaard een plank met stereotype fotoboeken over de Masai hebben staan, allemaal door westerlingen gemaakt zijn. Daar ergeren de fotografen en kunstenaars met wie ik nu ga samenwerken zich ook aan, er is werkelijk niet één alternatief. Daarom willen we zo graag gezamenlijk een boek maken, waarin we al onze perspectieven proberen te bundelen." 

                     New Ways of Photographing the new Masai Jan HoekMaria (dierenhouder) vindt het leuk om met de kleur zilver en vrolijk en glimlachend op de foto te gaan. Ze vindt het niet leuk om verdrietige foto's te zien. Foto: Jan Hoek

Ik wil dat OneWorld blijft bestaan

AbonneerDoneer

Lees je bewust met OneWorld en draag bij aan een rechtvaardige wereld.

Dat kan al vanaf 6 euro per maand

Ontvang onze beste verhalen in je mailbox

Volg ons