Zijn de rellen in Kenia waar bepaalde bevolkingsgroepen specifiek het slachtoffer van lijken te zijn een teken dat diepgewortelde etnische sentimenten aan de oppervlakte komen en een pijnlijke kloof blootleggen? Volgens Adano Wario Roba is het niet raadzaam om in termen van etniciteit te denken. Adano is geboren en getogen in het noorden van Kenia en werkt als onderzoeker aan het gerenommeerde Max Planck Instituut in Duitsland, waar hij gespecialiseerd is in integratie en conflicten. "De sterke wens van het volk om verandering in leiderschap te krijgen via de stembus en het onrechtmatig afhouden hiervan door de zittende macht, is wat mijn inziens de huidige onrust aanwakkerde," zet Adano uiteen.
|
Oude vrienden De huidige president Mwai Kibaki, leider van de Party of National Unity (PNU) heeft met de -door veel internationale waarnemers als frauduleuze bestempelde- verkiezingen zijn macht weten te prolongeren. Raila Odinga, leider van de grootste oppositiepartij Orange Democratic Movement (ODP) wil zich niet neerleggen bij de overwinningsclaim van de PNU en eist van Kibaki dat hij de macht afstaat.
Hoewel de twee leiders elkaar nu naar het leven staan, gingen ze voorheen nog door een deur. Al 24 jaar ging Kenia gebukt onder de dictatuur van president Moi, totdat Kibaki en Odinga bij de historische verkiezingen van 2002 de heerschappij van Moi wisten te doorbreken. De twee politici hadden samen een krachtige oppositie gevormd; de National Rainbow Coalition (NARC). Bij de verkiezingsoverwinning van de NARC werd Kibaki president. Odinga en zijn partij kregen verschillende posities beloofd, die vervolgens niet ingewilligd werden. Dit was het startsein voor de brouillering tussen Kibaki en Odinga. Odinga besloot verder te gaan met een eigen partij en richtte zijn pijlen op het in zijn ogen corrupte bewind van Kibaki. Odinga werd in 2005 door Kibaki de regering uitgezet omdat hij campagne voerde tegen de president tijdens een grondwettelijk referendum. |
Nationale taart
"Het grootste probleem is de verdeling van de welvaart -de nationale taart onder de bevolking. Hoewel de economie de afgelopen jaren met 6 procent gestegen is, leeft de meerderheid van de Kenianen nog steeds onder de één dollar grens." En het is inderdaad een feit dat juist de Kikuyu het meest geprofiteerd hebben van die economische groei.
Het benoemen van een etnische component in de huidige situatie probeert Adano zoveel mogelijk te vermijden. Hij erkent wel dat er de afgelopen jaren een sluimerend gevoel van rancune jegens de Kikuyu is gegroeid . "Nadat één van de leiders van de officiële oppositie, Uhuru Kenyatta (een Kikuyu en zoon van Kenia's eerste president, Jomo Kenyatta, red.) vorig jaar overliep naar de PNU-regering, werd het gevoel aangewakkerd dat de Keniaanse politiek een kwestie van één groep tegen de rest van de burgers werd," brengt Adano in.
Democratische rechten
"Toch geloof ik dat de huidige onrust geen wezenlijke etnische kwestie is. Het gaat over democratische rechten. Het gaat over het recht om te stemmen en een uitkomst die gerespecteerd dient te worden door de leiders en instituties die grondwettelijk verplicht zijn om zich aan zulke verantwoordelijkheden te houden," verklaart de onderzoeker plechtig.
Voortrekken
Adano is van mening dat de leidende elite het democratische grondbeginsel heeft genegeerd ten behoeve van eigenbelang en machtsbehoud. Kibaki had bij zijn eerste verkiezingsoverwinning in 2002 beloofd om een einde te maken aan de wijdverbreide corruptie. Maar de afgelopen jaren bleek dat Kibaki zijn woord niet hield en zijn macht gebruikte om zijn achterban voor te trekken, terwijl andere groepen in Kenia weinig profiteerden van de economische groei. "Verschillen tussen bevolkingsgroepen zijn niet de oorzaak van het huidige geweld, maar worden als middel gebruikt om de macht te behouden of te veroveren," aldus Adano.
 |
| Keniaanse vrouw gaat stemmen. Foto: CC |
Welzijn achterban
Volgens Adano is de crisis in Kenia vooral terug te voeren op economische ongelijkheid en is etniciteit een factor waar pas in tijden van conflicten op teruggegrepen wordt. Sommige commentatoren leggen wel de nadruk op de etnische factor. In een commentaar in de NRC, betoogt Gerbert van der Aa, historicus en journalist gespecialiseerd in Noord- en West-Afrika, dat democratieën in Afrika juist stoelen op etnische sentimenten. Van der Aa stelt voorop dat het in Afrika gebruikelijk is om te stemmen op iemand van de eigen etnische groep, want de achterliggende gedachte is "dat het een plicht is voor elke Afrikaan om goed voor de eigen groep te zorgen."
"Feitelijk verschillen etnische groepen niet zo gek veel van westerse politieke partijen. Ook tribale groepen kiezen leiders die zich inspannen voor het welzijn van de achterban. Vervolgens dienen ze, net als in westerse parlementaire stelsels, coalities te smeden met concurrerende etnische groepen," redeneert Van der Aa. Hij is dan ook van mening dat etnische sentimenten niet enkel problemen veroorzaken, maar ook een belangrijk middel zijn om fragiele staten op te bouwen.
|
Ruif
Statistisch gezien zijn het overgrote deel van de aanhangers van Kibaki mensen van zijn eigen bevolkingsgroep; de Kikuyu, afkomstig uit het centrale deel van Kenia. Odinga en een groot deel van zijn aanhangers zijn Luo, een bevolkingsgroep die vooral te vinden is in het zuidwesten van Kenia. De rest van Odinga's aanhangers bestaat vooral uit Kalenjin, een bevolkingsgroep woonachtig in het westen van het land. |
Rode draad
De kwestie Kenia blijft lastig te duiden. Wel is duidelijk dat politieke elites er van alles aan doen om aan de macht te blijven, waarbij ondemocratische middelen niet geschuwd worden. Opportunistische samenwerking wordt vaak aangegaan door verschillende bevolkingsgroepen, om vervolgens waar dat uitkomt weer te verbreken. De geschiedenis leert dat dit een terugkerend fenomeen is. De eerste onafhankelijke regering van Kenia, onder Jomo Kenyatta in 1963, was een alliantie van Kikuyu en Luo, die al vrij snel ten einde kwam na onenigheid over de te verdelen macht.
Toen met het overlijden van de president in 1978 Arap Moi aan de macht kwam, een Kalenjin, zochten de Kikuyu en de Luo weer toenadering tot elkaar om Moi van de troon te stoten, wat 24 jaar later bij de eerste eerlijke verkiezingen ook lukte. Maar nu de Kikuyu en Luo gebrouilleerd zijn, lijken de Luo en Kalenjin weer een krachtig oppositioneel front te vormen. Verbroken beloftes, bedrog, corruptie en verraad zijn een rode draad door de geschiedenis van Kenia heen. Tegelijkertijd toont het verleden ook aan dat samenwerking soms wel mogelijk is en tot vruchtbare resultaten kan leiden, zoals de sterkste economie van Oost-Afrika.
Koloniale erfenis
Sommige stemmen wijten de situatie in Kenia en veel andere Afrikaanse landen aan een wrange koloniale erfenis. Zo ook Caroline Elkins, professor Afrikaanse Studies aan Harvard University. Op de website van AllAfrica betoogt zij dat er weinig etnisch besef was tussen de verschillende stammen die leefden in het gebied dat nu Kenia heet. Dit veranderde toen de Britten kwamen en de boel gingen koloniseren. De Britten tekenden denkbeeldige grenzen op de kaart en beseften dat zij, om hun macht te behouden, bevolkingsgroepen tegen elkaar op dienden te zetten. Hiermee werd voorkomen dat er krachtige allianties gevormd konden worden die een eventuele bedreiging voor de koloniale macht zou zijn.
 |
| Keniaanse oproerpolitie Foto: CC |
Etnische en culturele verschillen werden dus door de Britten aangewakkerd waar die voorheen niet of nauwelijks aanwezig waren, een proces dat ook wel 'divide and rule' genoemd wordt. De Britten hadden er ook een handje van om (electorale) grenzen dwars door leefgebieden van stammen te trekken om vertegenwoordiging van groepen in te dammen. En juist deze koloniale erfenis komt nu pijnlijk naar voren, aldus Elkins. Ze voegt er aan toe dat "in retroperspectief het geen wonder is dat Kenia vervallen is in etnisch geweld. Het is een wonder dat het niet eerder is gebeurd."
Adano kan alleen maar hopen dat het beter wordt in zijn land. "Het is mijn oprechte wens dat zaken stabiliseren zodat de gewone man, die het meeste last heeft van de crisis, weer normaal zijn leven kan leiden. Hoe sneller, hoe beter."
