Het was oktober 2008, de plaats van handeling het Iraakse Najaf. Met een Koerdische delegatie was ik naar de sjiitische heilige stad meegereisd voor een speciaal programma om de slachtoffers van de Iraakse dictator Saddam Hoessein te herdenken. Vooral de Koerdische en de sjiitische slachtoffers, natuurlijk, en in veel mindere mate de soennitische: die laatsten waren voor de anderen besmet, aangezien ze geloofsgenoten waren van Saddam.
“Die relatief korte tijd is in Irak genoeg om van vriend in vijand te veranderen.
Zij kreeg gelijk, al waren het niet de sjiieten maar de soennieten van de terreurgroep ISIS, die duizenden leden van haar volk in 2014 ontvoerden en doodden vanwege hun vermeend ongeloof. Het waren juist de sjiitische milities en het grotendeels sjiitische Iraakse leger die ISIS bestreden en die de overlevende jezidivrouwen en -kinderen uit hun handen hielpen redden.
Nog geen tien jaar later is er van die vriendschap en verdraagzaamheid helemaal niets over. Die relatief korte tijd is in Irak genoeg om van vriend in vijand te veranderen. Met dank aan de politici en de totaal gepolitiseerde media; aan propaganda, nationalisme en vals nieuws.
Want na het referendum over onafhankelijkheid dat de Koerden vorige maand hielden, bleef het niet bij harde woorden alleen uit Bagdad. De Iraakse premier Abadi besloot als straf alle gebieden terug te vorderen waarop beiden aanspraak maken, en die nu in handen van de Koerden waren. En zo staan twee legers die hadden samengewerkt in de strijd tegen ISIS nu opeens tegenover elkaar. Zo vernielen sjiitische milities de huizen en winkels van Koerden. Zo ontvluchten duizenden hun huizen en steden, uit angst voor de beruchte moordzucht van die milities.
Op sociale media maken Koerden de sjiieten uit voor tuig van de richel, en omgekeerd. Een Koerdische vriendin die parlementslid in Bagdad is geweest, vertelt me terneergeslagen over de akelige reacties die ze van haar voormalige collega’s krijgt. Vriendschappen sneuvelen op de verdeeldheid die in Irak is gezaaid.
Saddam had weliswaar enorm veel bloed aan zijn handen, maar hij maakte daarbij geen onderscheid. Iedereen die zich tegen hem verzette of zich niet aan zijn regels hield, was de pineut. Er zijn mensen die zeggen dat een sterke hand als de zijne noodzakelijk is om Irak bij elkaar te houden. Hoe dan ook, onder zijn regime was er veel minder haat tussen de verschillende geloofs- en etnische groepen. Soennieten trouwden met sjiieten, Arabieren met Koerden, christenen met moslims. Misschien wel omdat ze een gemeenschappelijke vijand hadden: het regime.
“En zo staan twee legers die hadden samengewerkt in de strijd tegen ISIS nu opeens tegenover elkaar.
Dit proces, dat in 2003 begon, heeft een nieuw dieptepunt bereikt. Niet eerder waren de verschillende componenten van Irak zo verdeeld, zo vijandig en wantrouwend jegens elkaar. Zelfs het verdeel- en heersbewind van Saddam heeft dit nooit kunnen bereiken.
Allemaal zijn ze nu met elkaar op de vuist geweest: de soennieten tegen de sjiieten, de sjiieten samen met de Koerden tegen de soennieten, de sjiieten tegen de Koerden. De onderlinge strijd binnen de groepen broeit; de reden achter de harde reacties van nu is een machtsstrijd in het sjiitische politieke kamp, en ook in Koerdistan vindt de roep om eenheid nauwelijks gehoor.
“Ik ben er moe van. En de Irakezen zijn dat nog veel meer.
Nee, Irak, nee: geen nieuwe dictator. Als je jezelf democratisch noemt, los je het zelf op. Maar waar zijn de niet-sektarische politici, die zich verre houden van vals nieuws en kwaadsprekerij? Waar zijn jullie, nu jullie zo nodig zijn? Veilig in het Westen, veilig met je hoofd beneden het maaiveld? Zonder jullie wint de verdeeldheid en verliest Irak. Want dan is het enige alternatief die sterke man, die we nou net kwijt waren.
