De gratis plastic zakjes gaan net zo hard over de toonbank als de producten zelf. We staan aan de kassa van de Hyperdino supermarkt op de Canarische eilanden. We kopen groot in, want over een paar dagen schepen we in op een zeilboot die ons met tussenstops in Afrika uiteindelijk zal afzetten in Brazilië.
Toen we de afgelopen maanden met de fiets door Europa trokken, stonden we in talloze winkels, barretjes en markten. Overal zagen we de impact van plastic en de verschillende afvalverwerkingssystemen. Nu staan we op het punt dagen en later zelfs weken te zeilen over de bekende plastic soep, of toch een verdunning daarvan.
Europa
Zoveel eten hebben we nog nooit in een keer gekocht. Alle producten worden per drie in zakjes geknoopt, om ze vervolgens in de kratten te plaatsen. "Of het ook zonder zakjes kan?" Nee, dat kan absoluut niet, dat zal het werkproces verstoren van de leveranciers, die later op de dag alles bezorgen op de boot. "Of wij ook onze groenten in aparte zakjes willen doen?" vraagt de kassière, anders kunnen ze het niet goed wegen. Vijfentwintig onnodige zakjes later rekenen we af met het liedje 'Reciclando' op de achtergrond.
"Dat is niet goed voor het milieu en je gezondheid," is steevast het antwoord.
Niet lang geleden ging het in Nederland niet anders. Op 1 januari 2016 werd in Nederland de plastic-zakjeswet ingevoerd. Het gratis plastic zakje in de supermarkten werd verboden. Iets dat de jaren daarvoor onmogelijk leek werd plots een succes. Terwijl op voorhand edereen tegenstribbelde, bezoekt vandaag de dag iedereen braaf met een meegebrachte boodschappentas de winkel. Anders word je 'beboet' door een kleine toeslag te betalen. Maar met dit beleid lopen we zeker niet op kop.
Afrika
Als we voet aan wal zetten in Gambia en Olivier een soort oliebollen van een prachtig geklede dame koopt, vraagt ze of we voor vijf dalasi een zakje willen. "No, no, thanks" schieten we snel in verdediging, rekenend op een plastic zak, maar ze houdt ons een stoffen zakje voor. In Gambia zijn plastic zakken, gratis of niet, sinds 2015 verboden; je mag ze zelfs niet importeren. Gambia is na Zuid-Afrika, Botswana, Rwanda, Ethiopië en Egypte niet het eerste land in Afrika dat een verbod invoert. Word je met een stuk polyethyleen betrapt, dan krijg je een boete van ongeveer tien euro, een aanzienlijk bedrag dat het daginkomen van de gemiddelde Gambiaan ruim overstijgt. De radio's verspreiden de regels dagelijks vertelt Lamin. "Dat is heel erg riskant. Als ze je pakken, kun je voor het gerecht gesleept worden,” zegt hij. Al zorgt de wisseling van de macht dat de handhaving van het beleid tijdelijk wat minder strikt is.
Hij maakt er geen zakken van maar gebruikt ze als dakbedekking. Ook handig.
Op straat hangen de herbruikbare zakjes in bosjes langs de uitgestalde producten. De zakken worden gerecycled uit oude rijstzakken. Het zijn nationaal goedgekeurde zakken van de overheid en je ziet ze overal. Alles verdwijnt er in. De bijna levende vis, vers van de boot, samen met groenten en brood van de markt. Langs een moskee zit een man de grote rijstzakken zorgvuldig uit elkaar te halen. Nieuwsgierig maken we een praatje. Nee, hij maakt er geen zakken van maar gebruikt ze als dakbedekking. Ook handig.
Één maand in Gambia leert ons dat er inderdaad nergens plastic zakken te vinden zijn en straatreclame promoot maandelijkse gezamenlijke clean-ups. Verkopers verpakken hun goederen creatief in oude kranten of petflessen. Helaas stikt het ook van de met 'van-alles-en-nog-wat' gevulde boterhamzakjes op straat. Er zat een handje nootjes, meel of suiker in, of de boterhammenzakjes waren gevuld met water, limonade of ijsjes. Dan kauw je op de zakjes om een straaltje vloeistof in je mond te laten lopen en na gebruik zie je ze op de grond terug. Een groot contrast. Als Zoë vraagt wat men vindt van de opgelegde regels zijn ze duidelijk enthousiast. "Dat is niet goed voor het milieu en je gezondheid," is steevast het antwoord. Is het een ingestudeerd bevredigend antwoord of een bewustzijn? Hoe dan ook, het verbod op import en gebruik van plastic zakjes is een enorme vooruitgang, een stap verder dan veel landen in Europa.
Wij genieten in ieder geval nog even verder van ons Afrikaanse geïmproviseerde recyclesysteem, dat we iedereen aanraden. Een leeg boterhammenzakje of lege petfles van je net genuttigde nootjes, cakejes of water? Geef ze terug aan een verkoper, die ze met een glimlach aanneemt om ze vervolgens te wassen en hergebruiken. Scheelt hem weer één dalasi en jou een punt op je voetafdruk.
