Rio de Janeiro, ca. 1770
Achtergrond
Mensenrechten

De hardnekkige erfenis van het slavernijverleden

Het koloniale verleden van Brazilië wordt nog steeds op een voetstuk gezet. Van een witte vrouw die zich tijdens een diner laat flankeren door zwarte vrouwen in traditionele Afro-Braziliaanse kleding, tot door de politie opgejaagde en vermoorde zwarte drugsdealers.

Door 22 februari 2019
Brazilie discriminatie koloniaal verleden neokoloniaal politiegeweld politiek racisme slavernijverleden vogue
Dit artikel krijg je cadeau van OneWorld. Word abonnee
Het is niet de eerste keer en het zal ook niet de laatste zijn. Donata Meirelles, de 50-jarige, witte hoofdredacteur van de Braziliaanse Vogue, liet zich op haar vijftigste verjaardag fotograferen op een zetel met een religieuze lading voor afro-Brazilianen, geflankeerd door twee zwarte vrouwen in traditioneel afro-Braziliaanse kleding. De link met de slavernij was snel gelegd.

In een land waar in de vooruitstrevende grondwet van 1988 de gelijkwaardigheid van bewoners van alle kleuren, seksen en gezindten is vastgelegd, is de erfenis van de slavernij desondanks hardnekkig. In verschillende deelstaten, waaronder Rio de Janeiro en São Paulo, bestaan hotels waarin de gasten worden bediend zoals in de tijd van de slavernij, door mensen van Afrikaanse origine, gekleed zoals de tot slaaf gemaakten dat tot de afschaffing van de slavernij (in Brazilië in 1888) waren.

https://www.instagram.com/p/BtrUF65npp2/

Bron: www.instagram.com
“

Het witte superioriteitsgevoel zit nog altijd diep in de maatschappij verankerd

Het is precies het probleem waar Brazilië in deze tijd mee worstelt: hoewel Brazilianen van Afrikaanse komaf en nazaten van de oorspronkelijke bevolking voorrang hebben om op een openbare universiteit te studeren, om – zoals de grondwet voorschrijft – meer evenwicht en gelijkwaardigheid te bereiken, zit het witte superioriteitsgevoel nog altijd diep in de maatschappij verankerd.

Selectieve verontwaardiging

Dat gaat soms ver, zoals bij de op 1 januari aangetreden populistisch-rechtse president Jair Bolsonaro, die in 2017 na een bezoek aan een quilombo – een grondgebied dat bij wet aan nazaten van tot slaaf gemaakten is toegekend – op een lezing in Rio de Janeiro verklaarde dat de bewoners zo dik waren ‘als een zak aardappelen’, ‘niet in staat tot werken’ en ‘waarschijnlijk niet eens tot het voortbrengen van nageslacht’. Het veroorzaakte ook een schandaal, maar dat waaide al snel over. De verontwaardiging blijft maar tot enkele lagen van de bevolking beperkt. Namelijk de mensen die zich ervan bewust zijn dat de slavernij in Brazilië diepe sporen heeft nagelaten, die zich verzetten tegen racisme en voor zo ver het de witte bevolking betreft, die zich ervan bewust zijn dat ze met hun lichte huidskleur sociaal en economisch een voorsprong hebben op mensen met een donkere huid.
“

Van de 30.000 slachtoffers van moord per jaar is 77 procent van kleur

Het is de inmiddels ex-hoofdredacteur van Vogue – nadat Meirelles een storm van kritiek over zich heen kreeg, koos ze eieren voor haar geld en stapte ze op als hoofdredacteur – kennelijk allemaal ontgaan. Gek is dat wel. Meirelles is journaliste. Dagelijks staan er in de Braziliaanse pers berichten over schietpartijen in achterstandswijken waarbij doden en gewonden vallen, bijna allemaal mensen van kleur. Amnesty International lanceerde enkele jaren geleden een campagne tegen het grote aantal moorden op mensen van kleur. Van de 30.000 slachtoffers van moord per jaar is 77 procent van kleur, zo stelt de mensenrechtenorganisatie. Een op de vijf moorden wordt volgens Amnesty gepleegd door politieagenten.

Licence to kill

Altijd al beklaagden de bewoners van de favela’s zich erover dat de politie te snel met vuurwapens schiet, zonder rechterlijk bevel hun huizen binnendringt, de boel overhoop haalt en hen mishandelt. Sinds het aantreden van president Bolsonaro en de gouverneur van de deelstaat Rio de Janeiro Wilson Witzel, heeft de politie ook officieel een licence to kill gekregen. Witzel heeft zelfs het idee gelanceerd om sluipschutters tegen drugsdealers in de armere wijken (ook overwegend van kleur) in te zetten. Op iedereen met een wapen mag geschoten worden, want dat zijn volgens de gouverneur terroristen.

Dat heeft als gevolg dat bij een schietpartij in de favela Fallet in het centrum van Rio zeker vijftien mensen werden gedood. Het verweer van de politie: het zou een schietpartij tussen drugsbendes en de politie zijn; de bewoners erkennen dat er een gewapende confrontatie was, maar zeggen dat tien van de drugsdealers zich na het vuurgevecht al hadden overgegeven. Ze werden in het huis waar ze zich schuil hielden na hun overgave alsnog geëxecuteerd. Enkele dagen later verschenen er verhalen in de pers dat op de lichamen van de doodgeschoten mensen sporen van marteling waren aangetroffen.

“

Zoals het gezegde in Brazilië luidt: een goede boef is een dode boef

Maar wie gelooft de getuigenissen van de bewoners van een favela? Voor veel Brazilianen ‘op het asfalt’ (de benaming die favelabewoners geven aan het grondgebied buiten de favela, het gebied van de rijken, dat hen uitsluit) zijn de bewoners van de favela’s per definitie boeven. En, zoals het gezegde in Brazilië luidt: een goede boef is een dode boef. Het zal veel Brazilianen dan ook een zorg zijn wat de toedracht is van de vele doden die er dagelijks in de achterstandswijken vallen.

Het is volgens veel activisten van kleur een voortzetting van de situatie ten tijde van de slavernij: de scheiding tussen de herenhuizen (het asfalt) en de slavenverblijven (de favela’s) bestaat nog steeds, hoe graag bestuurders zich er ook op voorstaan dat Brazilië een ‘raciale democratie’ is, een smeltkroes van volkeren die harmonisch met elkaar samenleven.

'Verwitting'

Dat het zo mooi niet zou worden, bleek meteen na de afschaffing van de slavernij al. De toenmalige regering, geschrokken van het aantal mensen van kleur in het land – meer dan de helft van de bevolking – die nu ook vrij konden gaan en staan waar ze wilden, voerde een politiek van ‘branqueamento’ door, ofwel ‘verwitting’. Immigranten uit Europa en de ‘witte’ landen van Azië, zoals Japan, werden gestimuleerd om naar Brazilië te komen. Ook uit Nederland arriveerden aan het eind van de negentiende en het begin van de twintigste eeuw enkele duizenden mensen – met name verpauperde boeren – die in Brazilië land kregen toegewezen om te bewerken en op die manier een toekomst op te bouwen.
“

Dit alles maakt het incident met Donata Meirelles extra pijnlijk

De voormalige tot slaaf gemaakten werden ondertussen lastiggevallen door de politie omdat ze op straat zouden lopen nietsnutten of omdat ze religies beleden van Afrikaanse oorsprong, zoals de candomblé. Nog steeds is de candomblé onderhevig aan aanvallen op hun terreiros (de plekken waar  hun rituelen zich voltrekken), met name van enkele grote evangelische kerken, die rondbazuinen dat afro-Braziliaanse religies instrumenten van de duivel zijn.
Vrijen tot slaafgemakten heren die een witte vrouw dragen in 1860 in Brazilië
Dit alles maakt het incident met Donata Meirelles extra pijnlijk. Ze is gezeten op het type stoel dat in de candomblé als heilig wordt beschouwd. Daar zitten de ialorixás – candomblé-priesters en -priesteressen van aanzien – op en zeker geen witte vrouwen die de koningin van hun eigen feestje willen zijn en mensen van kleur domineren.

Hoe Nederlandse banken verdienden aan slavernij

Lees ook: het slavernijverleden van Nederlandse banken.

De erfenis van de slavernij

Bekijk hier een korte docu over het Surinaamse slavernijverleden.

Ik wil dat OneWorld blijft bestaan

AbonneerDoneer

Verder lezen?

Rechtvaardige journalistiek verdient een rechtvaardige prijs.
Maak jij OneWorld mogelijk?

Word abonnee

  • Digitaal + magazine  —  € 8,00 / maand
  • Alleen digitaal  —  € 6,00 / maand
Heb je een waardebon? Klik hier om je code in te vullen

Factuurgegevens

Je bestelling

Product
Aantal
 Totaal
Subtotaal in winkelwagen € 0,00
Besteltotaal € 0,00

  • € 0,00 iDit is het bedrag dat automatisch van je rekening wordt afgeschreven.

Lees je bewust met OneWorld en draag bij aan een rechtvaardige wereld.

Dat kan al vanaf 6 euro per maand

Lees en steun

Ontvang onze beste verhalen in je mailbox

Volg ons