De lezing voor de Amsterdamse Universiteits Vereniging was goed gevuld met publiek én met woorden, maar bij het vragenuurtje bleek de minister weinig te willen concretiseren. Hij wil de hulpindustrie openbreken, maar spreekt zich desgevraagd niet uit over eventueel snijden in bestaande organisaties als Oxfam Novib. Hij wil minder versnippering, maar tegelijk meer samenwerken met kleine en/of nieuwe organisaties hier én daar. Hij is blij met de resultaten op het gebied van onderwijs en gezondheidszorg, maar wil ook meer aandacht voor economie en werkgelegenheid.
Staatsopbouw is volgens de minister belangrijk, maar het bedrijfsleven moet ook een grotere rol krijgen. Een van de weinige onderwerpen waar hij wel eenduidig over was, was dat Nederland niet in zijn eentje de wereld kan verbeteren en dat alleen hulp niet werkt. Internationale samenwerking is volgens hem onontbeerlijk. Vandaar dat hij pleit om in het nieuwe kabinet niet een nieuwe Minister van Ontwikkelingssamenwerking te krijgen, maar "van Internationale Samenwerking."
Rooftocht in Congo
Industrialisatie en globalisering hebben volgens Koenders veel mensen uit de armoede gehaald, zoals in India en China. Hij ziet daarom vooral kansen in een goede samenwerking tussen bedrijfsleven en overheid. Zorgverzekeraars kunnen volgens hem een rol spelen in de verbetering van de kwaliteit van ziekenhuizen, de farmaceutische industrie kan helpen medicijnen te ontwikkelen voor de armen en banken kunnen worden aangespoord leningen aan kleine zelfstandigen te geven.
Hoe hij de verschillende belangen van bedrijven en bevolking -winst en investeringszekerheid enerzijds en verdeling van rijkdom anderzijds- bij elkaar wil brengen is echter niet duidelijk. De minister geeft zelf al de gevaren aan van ontwikkeling van landen via bedrijven. "De rooftocht naar grondstoffen die momenteel in Congo gaande is, baart me echt grote zorgen. China heeft er contracten afgesloten, en de rebellenleiders klagen dat de opbrengsten alleen ten goede komen aan China. Het land neemt zelfs haar eigen arbeiders mee. Het conflict heeft er direct mee te maken.´
Tanzania
Naast de aanpak van de mondiale problemen op het gebied van vrede, klimaat en veiligheid door moderne internationale ontwikkelingssamenwerking en de grotere aandacht die hij vraagt voor economische groei en werkgelegenheid, komt de minister met nog drie actiepunten. Corruptie denkt Koenders te kunnen aanpakken door scherpe voorwaarden aan begrotingssteun te stellen. Hij zegt te investeren in de opbouw van rechtsstaten en goed functionerende regeringen en noemt als voorbeeld Tanzania, waar de hulp pas werd voortgezet nadat het corrupte kabinet naar huis was gestuurd.
Kwaliteitstoets
Een ander actiepunt is het openbreken van de ´hulpindustrie´. "Ik ga op zoek naar de meest effectieve partners. De banden met het bedrijfsleven worden verder aangehaald", kondigde de minister strijdlustig aan. Hij wil de hoogte van subsidie laten afhangen van een ´kwaliteitstoets´, iets waar de zaal zuchtend op reageerde en waarbij de minister wederom nuanceerde dat OS inderdaad al de meest geëvalueerde bedrijfstak is. Ook gaf hij aan dat tweederde van de ontwikkelingshulp goed terecht komt, en dat dat in het bedrijfsleven een heel hoog percentage is. Waarom hij dan toch zo lonkt naar het bedrijfsleven is de vraag die hierbij in de lucht bleef hangen.
Vol vuur hamerde de minister op zijn laatste punt: effectiviteit. "Waar we succes hebben gaan we door, anders stoppen we." Meteen daarna gevolgd door de nuance: ´Maar we moeten dit wel zorgvuldig meten, met oog voor de complexiteit, externe factoren en de lange termijn. Anders doen we onszelf te kort, maar nog erger, dan doen we de mensen tekort die onze solidariteit verdienen.´
Probleem van de wereld
Kortom, het is moeilijk de minister op zijn woorden aan te spreken. Toch toont hij een enorme gedrevenheid. Hij ziet de problemen van ´het armste miljard´ als een probleem van de wereld. Een probleem dat ondergesneeuwd dreigt te raken in de huidige kredietcrisis en dat hem zichtbaar aan het hart gaat. De minister vreest vermindering van het budget voor ontwikkelingshulp nu de economie terugloopt en het draagvlak afneemt. Vandaar zijn ´Agenda voor modern ontwikkelingsbeleid´, waarin hij alles uit de kast haalt.
Reactie Oxfam
In ‘ontwikkelingsland’ zelf is deze agenda niet alleen met gejuich ontvangen. Oxfam Novib reageerde in een persbericht verbolgen op de woorden ´hulpindustrie´ en ´gesloten bolwerk´ en zegt dat ze al jaren bezig is zeggenschap over te dragen aan lokale Oxfam Novib-afdelingen. Ook wordt er volgens de organisatie al volop samengewerkt met het bedrijfsleven om -bijvoorbeeld- arbeidsomstandigheden te verbeteren.
Het is dus de vraag voor wie het betoog bedoeld is: voor de belastingbetaler die overtuigd moet worden van het nut van ontwikkelingshulp, of voor ´de industrie´, die al jaren bezig is oplossingen te vinden voor de complexe problemen waar de minister mee worstelt.
