Eerst een disclaimer: Bert Koenders had het boek ‘Nation-building as Necessary Effort in Fragile States’ van ex-Cordaid-directeur Rene Grotenhuis nog niet gelezen toen hij het twee weken geleden in ontvangst nam. Maar desondanks ontspon zich een interessante gedachtewisseling tussen Grotenhuis, Koenders, hoogleraar Georg Frerks en de huidige (ad interim) Cordaid-directeur Kees Zevenbergen. Het thema: wat doe je als internationale gemeenschap in fragiele staten als Zuid-Sudan, Mali en Afghanistan? Hoe zorg je er voor dat je inspanningen om een staat op te bouwen ook ergens toe leiden?
Die vragen waren bij Grotenhuis na tien jaar leiding geven aan een grote ontwikkelingsorganisatie blijven hangen, zei hij. “We zijn druk bezig om op allerlei plekken onderwijs en gezondheidszorg op te bouwen, om ambtenaren, politie en leger te trainen. Daar besteden we veel geld aan. Maar ik had vaak het gevoel dat er nog iets ontbreekt, wat voor samenhang moet zorgen in fragiele staten. Wat maakt een Nuer tot een Zuid-Sudanees? Of een Pashtun tot een Afghaan?”
Identificatie
Dat vervatte hij in een boek, ‘geen diepgaande wetenschappelijke verhandeling’, maar wel food for thought voor beleidsmakers, diplomaten en ontwikkelingswerkers die in fragiele staten actief zijn. En daar niet alleen. Grotenhuis: "Hoe bouw je een natie, is ook in Nederland een relevante vraag. De WRR schreef al in 2007 een interessant rapport 'Identificatie met Nederland'. Die identificatie is nu een enorm issue. Wij zijn in de ontwikkelingswereld gewend om met logframes te werken, met input-output-outcome. Maar processen van identificatie met een natie laten zich daar moeilijk in vatten. Ik geloof wel dat er ruimte voor bemoeienis van buitenaf is, dat er een rol is voor de internationale gemeenschap in het bouwen van een natie."
Hoe bouw je een natie, is ook in Nederland een relevante vraag
Daarvoor is behoedzaam opereren volgens Grotenhuis essentieel. Na het ingrijpen in Libië en het afzetten van Khadafi raakten verschillende van diens Toeareg-milities op drift. Zij waren vervolgens verantwoordelijk voor het uiteenvallen van Mali en voor grote onrust, waar de VN weer een vredesmissie voor moest uitrusten. "Afscheiding is zelden een oplossing voor problemen van cohesie. Ook nieuwe staten krijgen te maken met diversiteit." Grotenhuis ziet dat op de Filipijnen waar hij betrokken is bij het vredesproces op het zuidelijke eiland Mindanao. Moslims hebben er een eigen autonome regio gekregen. "Maar zij moeten daar ook samenleven met katholieke settlers."
De Europese natiestaten werden over het algemeen in de 19e eeuw gesmeed. Vaak met harde hand: opstandige regio's werden onderworpen. "Dat is terecht niet meer acceptabel. Maar hoe doe je het dan wel?"
Veiligheid als basisbehoefte
"Integratie is een groot probleem", gaf Bert Koenders toe. "Assimilatie onder dwang wil je niet, maar dan komt de vraag 'wat bind je?' in alle heftigheid naar voren. Wij zijn wat dat betreft niet zo verschillend als andere landen. En als het bij ons al zo lastig is, hoe is het dan in landen waar de effectiviteit van staatsinstellingen heel laag is?"
Je hoeft niet alles in een mal te gieten, benadrukte wetenschapper Frerks. Een mens kan best meerdere identiteiten bezitten. Zolang de staat maar, volgens de principes van de piramide van Maslow, aan de basisbehoefte van veiligheid voldoet. "Een staat die alleen de basisbehoeften verzorgt, is niet voldoende", reageerde Grotenhuis. "Je hebt een sense of belonging nodig."
Een mens kan best meerdere identiteiten bezitten
Vervolgens kwam het gesprek weer op de casus Mali. Een Toeareg zal zich nooit Malinees noemen, was de consensus. En moest je 'm dan toch in dat staatsverband dwingen? De droom van Azawad, een onafhankelijke Toeareg-staat, moet je serieus nemen, vond Kees Zevenbergen die jaren in Mali had gewerkt. Koenders was het met hem eens. "Als je de Toearegs opsluit binnen de grenzen van Mali, heb je een probleem. Vanuit Bamako is tot nu toe het enige discours dat van de soevereiniteit van de Malinese staat geweest. Maar die soevereiniteit moet je verdienen."
Buitenlandse Zaken, zo besloot Koenders, heeft veel geleerd van dit soort discussies. "We houden ons nu veel meer bezig met vragen naar de legitimiteit van de staat en de waarde van het sociaal contract tussen staat en burger. Dat hebben we aan mensen als jullie te danken."
