Pakistanen geloven in de mystieke kracht van de eeuwenoude soefi-heiligen die door het hele land in weelderige mausolea liggen begraven. Dit tot grote weerzin van extremisten, die steeds vaker aanslagen plegen op deze ‘folkloristische’ graftombes. Toch zijn deze bedevaartsplaatsen het toonbeeld van tolerantie.
Onder de driehonderd jaar oude boom staat de graftombe van Syed Khair Bano. “Ze is mijn bet-betovergrootmoeder. We noemen haar uit respect Mai Sahiba; de grote soefidame”, zegt haar achter-achterkleinzoon Peer Syed Mudassir Shah met enige trots. Hij is niet alleen de bewaarder van haar graftombe in het gehucht Saroba op het stoffige platteland van de provincie Punjab, maar ook benoemd tot Peer, de lokale spirituele leider.
Boom als symbool voor vruchtbaarheid
“De grootste mystieke kracht, niet alleen hier in het dorp maar tot in de verre omstreken, komt nog altijd van mijn bet-betovergrootmoeder.” Hij wijst naar de boom, die Mai Sahiba voor haar dood plantte. “Takken groeiden door het dak heen zonder de tombe te beschadigen. De grond is hier kurkdroog. Niemand geeft de boom water. We geloven dat zij hem vanuit haar graf in leven houdt”, zegt Peer Syed Mudassir Shah. De boom staat symbool voor de vruchtbaarheid. “Vrouwen die geen kinderen kunnen krijgen, komen naar deze graftombe. Ze bidden, eten een boomblaadje en worden vervolgens zwanger.”
De mystieke boom bij de graftombe van Syed Khair Bano. Foto: Wilma van der Maten
Mai Sahiba was tijdens haar leven niet alleen een bron van religieuze wijsheid. Ze genas mensen en hielp geestelijk zieken. In de tuin voor haar tombe, die met glinsterende mozaïeksteentjes aan de muren en marmer op de grond is belegd, liggen de moddergraven van Peer Syeds familie. “Dit is mijn vaders graf. Daar achter hem hoop ik straks te liggen.” Maar de mooiste plek in het patriarchale Pakistan is weggelegd voor een vrouw. “Dat is het bijzondere van het soefisme: huidskleur, religie of gender doen er niet toe. We zijn allemaal gelijk; op aarde gekomen om vooral dienstbaar te zijn en de boodschap van de liefde te verspreiden”, zegt de spirituele leider met een vroom gezicht.
De suiker staat symbool voor een zoet huwelijk en de olie voor een kleurrijk leven
In de verte klinkt het geluid van trommels. Het hele dorp is uitgelopen. Op het plein voor de graftombe kun je inmiddels over de hoofden lopen. Een stoet met voorop een jonge man in goudkleurige kleding en een bloemenkrans om zijn nek komt tot stilstand voor Peer Syed Mudassir Shah. De spirituele leider stelt hem voor als de bruidegom. Morgen is het huwelijk. Traditiegetrouw gaat de man vanavond naar de graftombe en vraagt hij de soefiheilige om haar zegen. Na het gebed volgen de huwelijksrituelen. Peer Syed lepelt wat suiker in zijn mond, gevolgd door enkele druppels olie. “De suiker staat symbool voor een zoet huwelijk en de olie voor een kleurrijk leven.” Daarna barst de menigte uit in een grote danspartij met in het midden twee transseksuelen. “Kinderen van God”, aldus Peer Syed. “Als geslachtslozen staan zij het dichtst bij de evenzeer geslachtsloze Allah.” Waarmee hij opnieuw wil aangeven hoe liberaal en tolerant het soefisme is. “Wij hebben geen problemen met homoseksuelen of wie dan ook. We gaan er vanuit dat jouw rechten reiken tot het einde van je neus. Bij de neus van de ander begint zijn leven. Daar heb jij niets over te zeggen.”
De dansavond
Extremistische groeperingen verafschuwen het bijgeloof van deze ‘folkloristische’ moslims. Uit vergelding plegen ze steeds vaker aanslagen, zoals onlangs op een soefiheiligdom in de provincie Sindh. Daar dansten eveneens mannen, vrouwen en kinderen toen een jonge zelfmoordenaar toesloeg. Meer dan 80 mensen kwamen om het leven.
Volgens Peer Syed ontvangen deze radicale bewegingen ‘petroleum dollars’ van het rigide islamitische regime in Saoedi-Arabië. Het moslimkoninkrijk financiert al decennia de bouw van moskeeën en koranscholen in Pakistan om er de pure islam, het wahabisme, te verspreiden.
“Houd je van dansen?”, vraagt de spirituele leider met twinkelende ogen. “Houd je van kleuren? Houd je van je avonden? Van mooi weer, van regen en zon? Dat betekent dat je als mens geniet van cultuur en dat is het soefisme”, legt hij in simpele bewoording uit.
Moeder en zoon bidden bij het graf van hun held Mumtaz.
Soefisme als bakermat van de Pakistaanse cultuur
Ooit was het soefisme de bakermat van de Pakistaanse cultuur, met tolerantie en respect voor de mensheid als fundament. “We geloven allemaal in dezelfde God en met onze ogen zien we allemaal hetzelfde. We hebben allemaal honger. We hebben allemaal dorst”, zegt antropoloog Shaheer Ellahi, zelf afkomstig uit een beroemde soefifamilie.
Ruim duizend jaar geleden kwamen zijn voorouders van zowel moeders- als vaderskant vanuit Irak, Iran en Afghanistan naar het subcontinent, waar ze met hun poëtische gedichten en romantische liedjes de harten van de bevolking stalen. Of ze bekeerden hen tot de islam; het is maar net zoals je het wil uitleggen. De soefiheiligen waren opgeleid aan de beste universiteiten van het Midden-Oosten, maar ze leefden in alle eenvoud, soms als schaapsherders in grotten. Met hun levensstijl dwongen ze respect af bij het volk.
De staatsgreep van de extremistische generaal Zia Ul Hag in de jaren zeventig veranderde het seculiere Pakistan in een streng conservatieve islamitische republiek, waarin geen plaats meer is voor deze ‘folkloristische’ islam.
Verschillende graftombes waren de afgelopen jaren hun doelwit. Tegenwoordig staan er zwaar bewapende soldaten voor de ingang van de soefiheiligdommen en wordt iedere bezoeker bij de ingang streng gecontroleerd. Toch zien zelfmoordenaars regelmatig kans om binnen te komen.
Een rechter sprak de doodstraf tegen Mumtaz Qadri uit en liet hem vorig jaar ophangen
Waar je geen enkele bewaker aantreft, is de graftombe van de extremist Mumtaz Qadri. Hij was de lijfwacht van de liberale politicus Salman Taseer. In 2001 schoot hij zijn baas op klaarlichte dag met twintig kogels dood, omdat Taseer een tegenstander was van de gewraakte blasfemiewet. Taseer vond dat die door radicale moslims werd misbruikt om met religieuze minderheden en tegenstanders af te rekenen. Een rechter sprak de doodstraf tegen Mumtaz Qadri uit en liet hem vorig jaar ophangen.
'Het soefisme raakt de ziel van de mens'
In de heuvels buiten Islamabad hebben aanhangers van de moordenaar een heiligdom voor hun held gebouwd. In een marmeren tombe met kroonluchters aan het plafond ligt Qadri begraven "Taseer was een hond en honden verdienen het om op straat afgeschoten te worden”, zegt zijn broer die kaartjes bij de ingang verkoopt.
De bedevaartsplek is uitgegroeid tot een heiligdom voor extremisten. Volgens een bezoeker is Mumtaz zelfs “de afstammeling van de profeet Mohammed.” Een vrouw met haar zoontje gelooft dat Mumtaz in direct contact staat met God. Ze bidt aan zijn graf. “Ik heb Mumtaz verzocht Allah om geld voor mij te vragen.” Ze is komt uit een van de armoedige dorpen op het platteland waar meer dan 40 procent van de bevolking minder dan 2 dollar per dag heeft om van te leven.
De broer van Mumtaz verkoopt kaartjes bij de ingang
“Iedereen heeft een hart en dat klopt op dezelfde manier”, reciteert Shaheer Ellahi uit een van de gedichten van de populaire soefiheilige Bulleh Shah (1680-1757). Hij stond bekend als een groot humanist en filosoof. Ellahi droomt van een soeficentrum waar met gedichten, zang en dans Pakistanen weer tolerant wordt, zoals de soefi’s dat duizend jaar eveneens probeerden. Zijn missie is niet zonder gevaar: hij ontvangt regelmatig bedreigingen van extremisten. Hij negeert ze. “Ik hou van mensen. Hun woorden raken mij niet.”
Pakistan radicaliseert door de aanwezigheid van militante bewegingen. Volgens Peer Syed Mudassir Shah, tevens vicepresident van de Wereldraad van soefi’s met het hoofdkantoor in Nederland, kan het soefisme als de nationale staatsfilosofie afrekenen met het terrorisme.
“Als we ons overgeven aan God, aan welke God dan ook, die van de christenen, de hindoes of de boeddhisten, dan hebben we liefde voor iedereen. Het soefisme raakt de ziel van de mens”, vertelt Peer Syed voordat hij de moskee binnenloopt, naast het graf van zijn bet-betovergrootmoeder, voor het avondgebed.
