Eerste akte
6 november in de Thorbeckezaal. De in oktober gepresenteerde beleidsbrief 'Een zaak van iedereen. Investeren in ontwikkeling in een veranderende wereld', ligt spreekwoordelijk op tafel. De woordvoerders ontwikkelingssamenwerking – vier (donker)blonde heren, vier dames met een kleurtje, gemiddeld 40,3 jaar jong – reageren op de drie landenprofielen van minister Koenders, zijn vier beleidsintensiveringen en de door hem bepleite politisering van het Nederlandse beleid voor ontwikkelingssamenwerking. Het CDA heeft 28 minuten, de SGP krijgt er drie. De rest doet het met iets daar tussenin.
SP'er Ewout Irrgang richt zich als eerste tot de minister. Zijn fractie maakt zich zorgen over de vrijhandelsverdragen met Afrika en over de grootschalige teelt van biobrandstoffen en de stijgende voedselprijzen en toenemende honger die dat tot gevolg heeft. De SP pleit ervoor dat Koenders zijn partnerlandenkeuze herziet. De vijftig armste landen: dáár moet de Nederlandse hulp heen. En waarom wordt wel de steun stopgezet aan Eritrea – 'vanwege de uiterst moeilijke politieke situatie' – maar niet aan Ethiopië, dat als onderaannemer van de Amerikanen zelfs 'een eigen Guantánamo Bay heeft opgezet'?
 |
| Foto: Ilya van Marle/HH |
Irrgang biedt de minister een exemplaar aan van 'Een betere wereld begint nu'. Vers van de pers, een alternatieve SP-notitie voor een beter Nederlands beleid voor internationale solidariteit. De minister noemt het 'fantastisch'.
Arend Jan Boekestijn (VVD) richt zijn pijlen op 'beleidsintensivering 2': economische groei en verdeling. Inzetten op verdeling is achterhaald en van pro-poor growth valt weinig macro-economisch resultaat te verwachten. Het gaat om groei, groei, groei, meent de VVD'er.
Dus: verdere afbouw van het gemeenschappelijk landbouwbeleid en verlaging van het EU-buitentarief voor halffabricaten en eindproducten. Refererend aan de nieuwe geldstromen vanuit met name China, waar ontwikkelingslanden steeds meer toegang toe hebben, zegt Boekestijn: 'Als ik Afrikaan was, zou ik veel meer kijken naar het oosten dan naar dat vreselijke EU-gebied'.
Fetisjisme
Chantal Gill'ard (PvdA) richt zich tijdens haar 24 minuten vooral op Millenniumdoelstelling nummer vijf: zwangere vrouwen, moedersterfte, reproductieve gezondheid. Haar pleidooi roept bij Boekestijn herinneringen op aan Schokland, waar zij, aldus de VVD-woordvoerder, 'in een schattig huisje, middenin het weiland, met belangengroeperingen sprak over het probleem van vrouwensterfte'. Boekestijn vond het 'heel interessant' maar vraagt zich toch af waarom de kritiek op de Millenniumdoelen 'op de een of andere manier niet door deze muur sijpelt'.
De minister geeft toe dat de Millenniumdoelen deels 'hopeloos' zijn, maar houdt hieraan vast als de rode draad voor zijn beleid. 'Dat is geen fetisjisme, maar een unieke mogelijkheid om heel specifiek je instrumenten op bepaalde doelen in te zetten', zegt hij.
Het levert de minister de waardering op van de ChristenUnie. Afgevaardigde Joël Voordewind maakt zich hard voor 'MDG2': alle kinderen naar school. Hij bevraagt de minister over zijn inzet voor aidswezen in Afrika en de campagne van de International Labour Organization (ILO) tegen kinderarbeid.
Kees van der Staaij (SGP), Kathleen Ferrier (CDA) en Voordewind willen ondertussen meer positieve aandacht voor de relatie tussen religie en ontwikkeling. Maar Ko_er-Kaya hoopt dat de religieuze instellingen waarover haar collega's spreken massaal gaan uitdragen dat condoomgebruik geen doodzonde is.
De GroenLinks-fractie vindt dat Koenders' lovenswaardige inzet voor vrouwenrechten nog veel beter kan. Mariko Peters: 'Als ik de lijst van projecten in Afghanistan bekijk, kom ik op één genderdeskundige bij de politiemissie en meubilair voor de vrouwenvleugel van een ziekenhuisje in Tarin Kowt.' Vooral gebruikt zij, met verve, haar zeven minuten voor het beleidsthema 'fragiele staten'.
Principiële bezwaren
Het is inmiddels duidelijk: voor de nieuwe minister is 'good governance' niet meer het enige wachtwoord voor toegang tot de Nederlandse hulpgelden. Peters waardeert de moed die nodig is voor dit 'lang aangekondigde pièce de resistance'. Maar wat is 15 miljoen voor acht landen? Peters: 'Je zou je bijna afvragen of het wel de moeite waard is, zeker als veel grotere investeerders roet in het eten gooien. Ik denk aan China in Soedan.'
 |
| Foto: Roel Burgler Politiek machtsvertoon was er niet in de Thorbeckezaal |
De VVD heeft principiëlere bezwaren. De fractie wil landen alleen steunen 'op basis van beleidsprestaties uit het verleden'. Boekestijn: 'Indien een land niet werkt aan verbetering van het onderwijs, de regeling van eigendomsverhoudingen en het invoeren van solide belastingwetgeving, dient de hulp te worden beëindigd.' Dus: humanitaire hulp naar fragiele staten met weinig track record mág, maar daar 'investeren' is een gevaarlijke illusie waartegen de VVD zich verzet.
Ten slotte opnieuw Peters. Hoe rijmt de minister zijn steun aan fragiele staten met de uitspraak 'geen cent' te zullen uitgeven aan dictators en notoire mensenrechtenschenders? Politieke dialoog en tegelijkertijd steun aan de Rwandese regering die Congolese krijgsheren helpt oorlogvoeren, dat gaat maar lastig samen.
Tweede akte
Er wordt geschorst: tijd voor het diner. Onderwijl kunnen de minister en zijn ambtenaren hun repliek voorbereiden.
In het Staten Restaurant ontstaat enige commotie want 'het vlees is op'. Dus is het voor parlementariërs en bewindslieden vanavond friet met sperziebonen. Ook de mayonaise is vertraagd.
Aan de tafel naast mij zijn Gill'ard, Voordewind (eet frietjes met de vingers) en Ferrier (schuift later aan, mét gehaktbal) in serieus gesprek gewikkeld. De woorden 'motie' en 'amendement' vallen regelmatig.
De enorme klok wijst half 8: breng ik hier mijn eigen dienblaadje terug? Van der Staaij en tafelgenoten laten het staan. De griffier pakt haar blad op en ik volg haar voorbeeld.
| Kan de minister niet 'gewoon' antwoord geven? |
Derde akte
Koenders begint zijn verweer. Hij houdt een rustig betoog, in volzinnen zonder pauze. De vier ambtenaren die de minister vergezellen bladeren in de pakken papier voor zich, maar directeur-generaal internationale samenwerking Ruud Treffers hoeft slechts twee keer te souffleren. Alle woordvoerders hebben hun steun gegeven aan de vier beleidsintensiveringen. Wat valt er nog te verdedigen?
Het punt, bijvoorbeeld, dat de beleidsbrief te weinig concreet is uitgewerkt. Ferrier: 'Iedere keer als het spannend wordt, volgt een verwijzing naar een nog te schrijven notitie.'
Peters heeft geteld: 'Waarom staan de plannen van die twaalf notities die de minister ons in het vooruitzicht stelt niet deze week van de begroting in de beleidsbrief? Waarom studeert hij daar nog steeds op, hoe graag ik het hem ook gun?'
Koenders pareert de aantijgingen met het begrip 'moedernota'. Dat is wat deze vijftig pagina's zijn. Dat 'een aantal punten' niet is uitgewerkt, is de consequentie van zijn 'fundamentele beleidsfilosofie': ontwikkelingssamenwerking is vraaggestuurd. De uitwerking volgt in samenspraak met de partners. Geen micromanagement vanuit Den Haag.
Schokland
Koenders benadrukt het belang van private-sectorontwikkeling, weerlegt de groeimantra van de VVD met het voorbeeld van Guatemala en reageert op Ferriers vraag 'produceren wij voor de mond of voor de motor?'
Hij spreekt 45 minuten aan één stuk met slechts twee korte interrupties door de SP en het CDA. Vandaar waarschijnlijk zijn zichtbare irritatie als de woordvoerders, die ogenschijnlijk instemmend zijn volzinnen hebben aangehoord, in de tweede termijn met lange lijsten komen van vragen die hij níet beantwoord heeft.
Gill'ard blijft vriendelijk glimlachen maar spreekt kordaat: kan de minister concreet ingaan op het akkoord van Schokland, de hulp aan Suriname, de productie van essentiële geneesmiddelen in ontwikkelingslanden, het VN-Gehandicaptenverdrag, de papavermissie, de financiering van 'Making pregnancy safer'? Wat Koenders betreft teveel het niveau van micromanagement waarvoor hij juist wil waken.
Irrgang, de jongste parlementariër aan tafel, raakt geïrriteerd. Kan de minister niet 'gewoon' antwoord geven? Op de kwesties 'Srebrenica', ngo's tegen kinderarbeid die in India voor de rechter worden gesleept, overleg met de Rabobank over kostenverlagingen bij overboekingen, toelating van de Seychellen tot de 'GSP-plus'? En vooral: de EPA's. Zal de minister zich inzetten voor de tijdelijke regeling van twee jaar waar West-Afrika om vraagt?
Koenders: 'Nederland is zeer kritisch op dit punt. Maar het is de Europese Commissie die namens ons onderhandelt.'
Irrgang is niet tevreden. Het doosje dropjes of pepermuntjes dat al een poosje gemoedelijk op en neer en van hand tot hand gaat, haalt het niet tot bij de minister.
Epiloog
De dag vóór het debat kopte weekblad Elsevier
dat CDA, PvdA en VVD 'grote vraagtekens' zetten bij de plannen van Koenders. Een dag ná het debat blijft bij mij de indruk hangen van een eerder vriendelijk dan gepassioneerd gebeuren. Het vuur wordt de minister nauwelijks na aan de schenen gelegd.
Ook voor de hand liggende intellectuele discussies worden niet echt gevoerd. De visie achter het beleidsstuk komt weinig aan de orde.
Boekestijn probeert het wel: 'Politisering heeft in het verleden veel kwaad aangericht', aldus de VVD'er, die vervolgt dat het een schande is dat slechts 9 procent van de hulp naar de private sector gaat. Maar ik geloof niet dat Koenders met zijn keuze vóór politisering bedoelde in te zetten op een keuze tégen economie.
Peters prijst de politisering. Maar waarom is de notitie niet mede-ondertekend door minister Verhagen? Er kan voor dezelfde onderwerpen van buitenlands beleid toch niet een aparte Koenderspolitiek en een Verhagenpolitiek bestaan?
Koenders weerspreekt Peters' suggestie dat de beloofde politisering nu op halve kracht draait. Ze wil doorvragen, maar de voorzitter kapt de discussie af als die net interessant kan worden. Meer dan zijn voorgangers, wilde GroenLinks zeggen, begeeft Koenders zich met zijn motto van politisering op het terrein van de minister van Buitenlandse Zaken. Maar zijn ruimte voor politieke dialoog wordt beperkt door de belangen van die minister, die veel meer aan zijn hoofd heeft dan armoedebestrijding.
Ontwikkelingssamenwerking gaat over machtspolitieke vraagstukken, maar veel politiek machtsvertoon was er niet in de Thorbeckezaal. Je zou bijna denken dat het ongenoegen dat met de meeste passie geuit werd, de lengte van de bijeenkomst betrof: gepland van half 5 tot half 10.
21:40 uur. Voordewind: 'Meneer de voorzitter, een punt van orde, we gaan over de tijd!'
22:25 uur. Boekestijn: 'Een korte algemene observatie. Ik constateer dat vier mensen ontevreden zijn over niet gekregen antwoorden, en dát terwijl we een uur zijn uitgelopen. Ik kan u vertellen, bij Defensie gebeurt dat nooit!'
