Op 29 september gingen miljoenen Brazilianen in het hele land de straat op met de kreet Ele Não ('Hij Niet'), doelend op Bolsonaro. Beeld: Peter Speetjens
Achtergrond

De Trump van de tropen

Ondanks zijn vele controversiële uitspraken over vrouwen en minderheden is Jair Bolsonaro de duidelijke winnaar van de eerste ronde van de Braziliaanse verkiezingen. Krijgt Brazilië haar eigen Trump?

Dit artikel krijg je cadeau van OneWorld. Word abonnee
Zondag vond de eerste ronde van de Braziliaanse presidentiële verkiezingen plaats. De overduidelijke winnaar: de extreemrechtse Jair Bolsonaro.

De zittende parlementariër en oud-officier doet de gemoederen hoog oplopen, zo hoog dat hij op 6 september te midden van een menigte fans werd neergestoken. Bolsonaro lag 23 dagen in het ziekenhuis, maar overleefde de aanslag. “Ik, zoals miljoenen anderen, voel me letterlijk bedreigd door het betoog van deze man”, zei de 40-jarige dader Adélio Bispo de Oliveira na zijn arrestatie.

Homofoob en vrouwenhater

Bolsonaro gaat er prat op dat hij durft te zeggen wat anderen slechts durven denken. Een veelgehoord populistisch adagium, en vandaar zijn bijnaam: de Trump van de tropen. De hoeveelheid politiek incorrecte uitlatingen is overweldigend: van ‘je bent te lelijk om te verkrachten’ tot ‘een vader kan nooit trots zijn op een homo als zoon’.

En toch haalde Bolsonaro zondag 46 procent van de stemmen, gevolgd door Fernando Haddad van de Arbeiderspartij met 29,3 procent. Op 28 oktober vindt de tweede ronde van de verkiezingen plaats, waarin Bolsonaro en Haddad het tegen elkaar opnemen, die keer zonder andere tegenstanders erbij.

Meer dan een kwart van de vrouwelijke Braziliaanse kiezers was vorige week van plan op Bolsonaro te stemmen. Een van hen is Alessandra Kirchenchtejn. “Hij zou een racist, homofoob en vrouwenhater zijn”, aldus de 46-jarige verpleegster. “Maar daar geloof ik niks van. Veel dingen zei hij jaren geleden, en dat wordt nu tegen hem gebruikt. Mijn dochter is lesbisch en ik vond dat aanvankelijk best moeilijk, maar nu niet meer. Twintig jaar geleden was homoseksualiteit vreemd in Brazilië. Nu is het alom geaccepteerd. Bolsonaro kan de klok niet terugdraaien.”

Ik ben bang dat links Brazilië in een socialistische republiek wil veranderen. We kennen allemaal de ellende in landen als Cuba of Venezuela

“Eerlijk gezegd ben ik banger voor links dan voor hem”, vervolgt ze. “Ik ben bang dat links Brazilië in een socialistische republiek wil veranderen. We kennen allemaal de ellende in landen als Cuba of Venezuela.”

Brazilië is bij lange na geen Cuba of Venezuela. Maar de angst voor een socialistische heilstaat zit diep en wordt door rechtse politici en media voortdurend als schrikbeeld opgehoest. De linkse Arbeiderspartij regeerde van 2003 tot 2016 en introduceerde een aantal sociale programma’s. Dat was prima in de jaren dat de economie explosief groeide, maar werd problematisch vanaf 2014, toen de crisis begon te bijten. Sindsdien worden negatieve groei, stijgende werkloosheid en inflatie veelal op het conto van de Arbeiderspartij geschreven.

Liberalisering en privatisering

“Alles is beter dan links”, zegt een succesvolle jonge eigenaar van een telecombedrijf in Villa Olympia, de Zuidas van São Paulo. “En Bolsonaro is de enige rechtse kandidaat die kans heeft te winnen.”

Bolsonaro’s economische adviseur is Paulo Guedes, een neoliberaal die een fortuin vergaarde op de aandelenbeurs en pleit voor de vrije markt en privatisering van staatsbedrijven.

Voor Alessandra Kirchenchtejn was de economie niet de belangrijkste reden om op Bolsonaro te stemmen. “Veiligheid komt eerst”, zegt ze. “Ik ben tegen vrij wapenbezit, maar wil méér bevoegdheden voor de politie, en hardere straffen. Zoals Bolsonaro stelt: voor een bandiet gelden geen privileges.”

Voor een bandiet gelden geen privileges

Gerson Bursoni, de 52-jarige eigenaar van een logistiek bedrijf, is voorstander van zowel een hardere aanpak van de criminaliteit als vrij wapenbezit. “Ter bescherming van huis en familie”, zegt hij. “Alle criminelen hebben wapens. De rijken hebben beveiliging. Maar wij gewone mensen hebben niets. Iedereen heeft het recht zich te verdedigen.”

Brazilië kampt al jaren met een enorme drugscriminaliteit en ongekende moordcijfers. In 2017 kwamen maar liefst 63.880 Brazilianen door geweld om het leven – meer dan in Syrië. De overgrote meerderheid betreft jonge mannen uit achterstandswijken.

Wijdverbreide corruptie

Bursoni stemde jarenlang op het gematigde midden. “Maar zowel links als rechts heeft het land bestolen”, zegt hij. “Daarom stem ik op een nieuw gezicht en een kans het land te verbeteren.”

Ook dit is een veelgehoord argument. Operatie Lava Jato, een onderzoek van de Braziliaanse federale politie naar corruptie, bracht sinds 2014 een reeks schandalen aan het licht waarbij tal van bedrijven en politici betrokken waren. Voormalig president Lula werd onlangs tot twaalf jaar cel veroordeeld vanwege een appartement dat hem cadeau was gedaan. Maar ook tal van rechtse politici komen met een onfrisse geur.

Ook Adilna Guimaraes Garcia, een 45-jarige moeder van twee, stemt op Bolsonaro omdat hij een relatief nieuw gezicht is. Ze werkt sinds haar 19e als huishoudster. Ze is zwart maar gelooft niets van de beschuldiging dat Bolsonaro zwarte mensen en vrouwen zou haten.

Iedereen moet werken voor zijn geld en een uitkering maakt mensen alleen maar lui

“Dat wordt slechts gezegd om hem in diskrediet te brengen”, zegt ze. Ze gelooft oprecht dat Bolsonaro zijn beloften na zal komen. Welke? “Minder criminaliteit door strenger te straffen en het afschaffen van de Bolsa Família (een uitkering voor arme families met schoolgaande kinderen, geïntroduceerd door Lula, red.), vooral in het Noordoosten”, zegt ze. “Iedereen moet werken voor zijn geld en de Bolsa Família maakt mensen alleen maar lui.”

Doel van de Bolsa Família is bestrijding van armoede en kinderarbeid. Tegenstanders claimen dat mensen alleen maar misbruik maken van het programma. Garcia’s toevoeging “vooral in het Noordoosten” is opvallend. Het over het algemeen wittere en welvarender zuiden van Brazilië mag graag schelden op het over het algemeen donkerdere en armere Noordoosten van het land.

Weg met cultuur

“Bolsonaro is de enige kandidaat die niet verdacht wordt van corruptie”, zegt de 24-jarige jurist Gustavo Henchen Rodrigues. “Ik weet dat hij soms te extremistische oplossingen aandraagt, maar ik geloof dat vrij wapenbezit, mits goed gereguleerd, goede resultaten kan brengen. Verder vind ik het belangrijk dat het aantal ministeries wordt teruggebracht, te beginnen met het Ministerie van Cultuur. Dat kost veel te veel geld, dat beter voor andere dingen kan worden gebruikt.”

Als oud-militair heeft Bolsonaro weinig op met kunst en cultuur. Hij wil het ministerie van cultuur afschaffen. Een cultureel ‘secretariaat’ verbonden aan het Ministerie van Onderwijs zou moeten volstaan.

Gaat Bolsonaro de verkiezingen winnen? Daar lijkt het wel op. Hij heeft immers nog maar 4 procent nodig. Op 28 oktober, tijdens de tweede ronde tussen de nummers 1 en 2, zal de ‘tegenstem’ vermoedelijk de doorslag gaan geven. Volgens een verkiezingsenquête van Datafolha gaf maar liefst 45 procent van de ondervraagden aan nooit voor Bolsonaro te zullen stemmen, terwijl 41 procent zei nooit voor de linkse kandidaat Haddad te zullen gaan. Een ding is duidelijk: Brazilië is tot op het bot verdeeld.

Op 29 september jongstleden gingen miljoenen Brazilianen het hele land de straat op met de kreet Ele Não (Hij Niet), waarmee ze doelen op Bolsonaro.Beeld: Peter Speetjens
Ele Não
Gezien Jair Bolsnaro’s gepeperde opvattingen zal het niet verbazen dat de oud-militair nogal wat weerstand oproept. De Facebook-groep Mulheres Unidades contra Bolsonaro (Vrouwen Verenigd tegen Bolsonaro) had binnen de kortste keren meer dan twee miljoen volgers, en werd vorige maand gehackt. Op 29 september jongstleden gingen miljoenen Brazilianen het hele land de straat op met de kreet Ele Não: ‘Hij Niet’. Volgens hen is Bolsonaro het prototype van de hedendaagse fascist die, zoals Trump in de Verenigde Staten, het geweld tegen vrouwen en minderheden zal doen aanwakkeren. Bovendien is er een gezonde vrees dat Bolsonaro een terugkeer naar een militair regime voorstaat. Hij liet zich meermalen lovend uit over de militaire dictatuur die Brazilië van 1964 tot 1985 in een ijzeren greep hield. Bolsonaro sprak zelfs openlijk zijn bewondering uit voor de Chileense ex-dictator Augusto Pinochet.

Geen Fort Europa maar barmhartig Brazilië

Ik wil dat OneWorld blijft bestaan

AbonneerDoneer

Verder lezen?

Rechtvaardige journalistiek verdient een rechtvaardige prijs.
Maak jij OneWorld mogelijk?

Word abonnee

  • Digitaal + magazine  —   8,00 / maand
  • Alleen digitaal  —   6,00 / maand
Heb je een waardebon? Klik hier om je code in te vullen

Factuurgegevens

Je bestelling

Product
Aantal
Totaal
Subtotaal in winkelwagen  0,00
Besteltotaal  0,00
  •  0,00 iDit is het bedrag dat automatisch van je rekening wordt afgeschreven.

Lees je bewust met OneWorld en draag bij aan een rechtvaardige wereld.

Dat kan al vanaf 6 euro per maand

Ontvang onze beste verhalen in je mailbox

Volg ons