Dit artikel krijg je cadeau van OneWorld.
Word abonnee
Martin Turček kijkt naar de grond, schuifelt heen en weer op zijn stoel en vindt het duidelijk moeilijk om over de dood van Ján Kuciak te praten. Toch doet hij het. “Het gaat wel, zijn verhaal moet verteld worden.”
Op 26 februari 2018 werden de lichamen van Ján Kuciak en zijn verloofde Martina Kušnírová (beiden 27 jaar oud op het moment van de moord) in hun huis aangetroffen. Kuciak met twee kogelschoten door zijn hart, zijn verloofde met een kogel door haar hoofd. Op de dag dat ze gevonden werden lagen ze al vijf dagen in hun huis. Turček, collega en goede vriend van Kuciak, vertelt over de dagen na de moord.
“De eerste dagen staan in mijn geheugen gegrift. We werden vroeg gebeld met de mededeling dat we ons zo snel mogelijk op kantoor moesten melden. Onze hoofdredacteur zei dat het serieus was. Ervan uitgaande dat het waarschijnlijk om een rechtszaak zou gaan, waren mijn collega’s en ik chagrijnig over het extra vroege opstaan. Toen we binnenkwamen vertelde de hoofdredacteur het slechte nieuws, met tranen in zijn ogen. Ján en zijn verloofde waren vermoord.”
Slowakije in shock
Toen het nieuws naar buiten kwam, was Slowakije in shock, vertelt Turček. Het was voor het eerst dat een journalist in Slowakije vermoord werd. “Het was chaos. We wisten niet wat we moesten doen. Moesten we reageren? Moesten we erover schrijven? Hoe zouden we ooit kunnen schrijven over de moord van onze naaste collega?” De eerste dagen waren gevuld met rouw, chaos en onbegrip. Daarna kwam het moment waarop Turček en zijn collega’s moesten beslissen wat ze met Kuciaks onafgemaakte werk zouden doen.
Ján Kuciak werkte voor Aktuality, een Slowaaks nieuwsblad waarvoor hij vooral schreef over corruptie en transparantie van de overheid. Ook schreef Kuciak veel over de controversiële zakenman Marián Kočner. Kočner verscheen eerder al op zogenoemde ‘maffialijsten’, maar hij kwam vooral in de bekendheid nadat Kuciak artikelen wijdde aan zijn corruptiepraktijken. Enkele weken voor Kuciaks dood, werd hij door Kočner bedreigd. De bedreiging luidde als volgt:
“Meneer Kuciak, ik ga informatie verzamelen over je moeder, je vader, je broers en zussen. Iedereen. En ik zal alles publiceren wat er over je te vinden is.”
Op het moment van de moord was Kuciak bezig met een artikel over Italiaanse maffiapraktijken in EU-fondsen. Zijn collega Martin Turček nam na Kuciaks overlijden dit beruchte onderzoek over en publiceerde de conclusies in dit artikel, enkele dagen na de moord. Het onderzoek dat voorafging aan dit veelbesproken artikel is volgens Turček en andere media aanleiding geweest voor de moord.
“Een aanval op de journalistiek is een aanval op de maatschappij”, zegt Turček. Al snel werden in het hele land demonstraties georganiseerd, aanvankelijk ter nagedachtenis van Kuciak, maar langzaam maar zeker steeds meer als politieke protesten. De samenkomsten mondden uit in het grootste burgerprotest in Slowakije in dertig jaar tijd.
“Een aanval op de journalistiek is een aanval op de maatschappij
Turček voelt veel publieke steun voor de nationale journalistiek. “De journalistiek in ons land wordt niet bedreigd, behalve door de politici. Sommige politici noemen ons journalisten ook wel ‘prostituees’.”
Het onderzoek
“Het politieonderzoek naar de moord op Ján gaat momenteel verrassend goed. We waren in het begin sceptisch vanwege de fouten die gemaakt werden door de onderzoekers en de politie.” Turček heeft het over twee grote fouten. De eerste: slordigheid. “Toen de lichamen gevonden waren, werd er door een niet-gecertificeerde persoon geconcludeerd dat Ján en zijn verloofde op 23 februari overleden waren – een verschil van twee dagen met de juiste datum: 21 februari.”
“De politiechef die Ján verdacht van corruptie was aanwezig op het plaats delict
Ook viel de aanwezigheid van een verdacht persoon op het plaats delict Turček op. “Op een plaats delict zijn altijd onderzoekers aanwezig en eventueel andere gecertificeerde personen. Hier was echter ook een politiechef aanwezig die er in principe niets te zoeken had. En het was niet zomaar een politiechef, het was een man die Ján eerder van corruptie had beschuldigd. We hebben videobeelden gezien waarbij hij de woning van Ján betreedt tijdens het onderzoek, maar vooralsnog weten we niet wat er echt gebeurd is. De politiechef is momenteel overgeplaatst naar een andere regio.”
“Slowakije is transparant en tegelijkertijd corrupt
Onder het mom van ‘uit het oog uit het hart’, gebeurde hetzelfde met toenmalig minister van Binnenlandse Zaken Robert Kalinak en premier Robert Fico. Naar aanleiding van de gebeurtenissen traden zij namelijk af, vertelt Turček. “Fico was erg expressief over journalisten en de media, dus wat dat betreft is het goed dat hij weg is. De nieuwe overheid is echter geen verbetering. Er is een nieuw gezicht – een iets vrolijker gezicht weliswaar – maar de aard van de overheid is niets veranderd. Er is een gevaarlijke combinatie gaande: ons land is enorm transparant, maar tegelijkertijd erg corrupt. De politici hebben veel lijken in de kast, en wij – de journalisten – hebben de informatie om ze onderuit te halen. Dit is een reden waarom politici de media als een bedreiging voor zichzelf en hun positie zien.”
Persvrijheid gedaald
Slowakije is sinds de moord op Ján Kuciak flink gedaald in de globale persvrijheid-index. Momenteel staat het land op plek 35 van de 180 landen. De precieze gevolgen voor de persvrijheid in zijn land, ziet Turček nog niet. “Het kan natuurlijk altijd beter, maar de moord op Jan heeft naar mijn idee geen invloed op de nationale journalistiek. Het zou enorm verdrietig zijn als dat zo zou zijn.” Turček is zelf nooit bedreigd en voor zover hij weet is Kuciak ook nooit fysiek bedreigd.
#AllForJán
In september 2018 zijn er drie mensen opgepakt die verantwoordelijk zouden kunnen zijn voor de daad, maar duidelijkheid over wie nu echt de opdrachtgever van de moord was, is er nog niet. Wel zijn de ogen gericht op zakenman Marián Kočner, die ook connecties met de overheid zou hebben.
“Iemand door moord de mond snoeren kan en mag niet gebeuren
Het blad Aktuality blijft onder de hashtag #AllForJán artikelen publiceren waar Kuciak mee bezig was. “De consequenties van zijn artikelen zijn heel groot. Er zitten mensen in de gevangenis naar aanleiding van zijn onthullingen.” Om de journalistiek in de toekomst te beschermen blijven Turček en zijn collega’s Kuciaks werk publiceren. “Iemand door moord de mond snoeren kan en mag niet gebeuren.”
Martin Turček was in oktober op uitnodiging van Free Press Unlimited in Nederland om te spreken bij de Free Press Live 2018.
Dit artikel verscheen eerder op OneWorld.nl.
Verder lezen?
Rechtvaardige journalistiek verdient een rechtvaardige prijs.
Maak jij OneWorld mogelijk?
Word abonnee
- Digitaal + magazine — € 8,00 / maand
- Alleen digitaal — € 6,00 / maand
Terugkerende klant? Klik hier om in te loggen
Heb je een waardebon? Klik hier om je code in te vullen
