‘Bayer zette wetenschap jarenlang op dwaalspoor’

“In de wetenschappelijke wereld had ik al veel eerder – om in uw termen te spreken – mijn gelijk gekregen. Het punt is echter dat het heel lang duurt totdat de politiek met maatregelen komt. Kijk naar imidacloprid, dat is één van de gifstoffen die schadelijk zijn voor bijen, en die de Europese Unie nu gaat verbieden. Daarover was in 2003 onder wetenschappers al bekend dat bij normaal gebruik in de landbouw, er onaanvaardbare nevenschade is voor bijen en voor andere bestuivende insecten.”

“Eén van de problemen is dat de toelatingsautoriteiten in Europa de onderzoeken van onafhankelijke academische laboratoria niet meewegen. Dat komt omdat alle onderzoeken in het toelatingsdossier aan een bepaalde standaard moeten voldoen: ‘Good Laboratory Practice’. Het is een keurmerk voor het beheer van de voorraad in een laboratorium, maar zegt helemaal niks over de kwaliteit van het onderzoek. Dit keurmerk is totale onzin en bevoordeelt de chemische industrie. Toen de richtlijnen in de EU werden vastgesteld, hebben zij blijkbaar die slag gewonnen.”

“Omdat alleen hun studies zo’n certificaat hebben. Het kost namelijk heel veel geld om zo’n certificaat te verkrijgen, en er zijn jaarlijkse kosten voor een lab om het certificaat te behouden.”

“Dat is absoluut het geval. Toen in de jaren ’90 bekend werd dat deze middelen bijwerkingen voor bijen hadden, zijn de producenten vanaf dat moment in navolging van de tabaksindustrie systematisch allerlei andere oorzaken van de bijensterfte gaan onderzoeken. De zogenaamde ‘rode haringen’ waarmee dwaalsporen worden uitgezet. Zo is vrijwel al het onderzoek naar de varroamijt, een parasiet waar bijen last van kunnen hebben, door Bayer en consorten gefinancierd. Het gevolg is dat wanneer je nu zoekt naar wetenschappelijke literatuur over de oorzaken van de bijensterfte, dat je dan heel veel vindt over deze varroamijt en allerlei andere bijenziekten, maar vrijwel niks over de rol die insecticiden spelen.”

“Die varroamijt is zeker een probleem voor honingbijen. Er zijn meerdere factoren die een rol spelen bij bijensterfte, maar let wel: de varroamijt komt alleen voor bij de door mensen gehouden honingbij. Er zijn wereldwijd echter zo’n 25 duizend bijensoorten; wilde bijen met name. Die hebben allemaal last van die neonicotinoïden. Het gaat om bestuivende insecten die essentieel zijn voor de landbouw en voor het ecosysteem. Die gaan wereldwijd in aantallen sterk achteruit, en dat valt precies samen met marktintroductie van deze middelen.”

“Ja, die doen heel veel van dit soort onderzoek in opdracht van de fabrikanten en het ministerie van Landbouw. Dat terwijl ook al erg lang duidelijk is dat er een correlatie bestaat tussen blootstelling bij bijen aan insecticiden, en de vatbaarheid voor deze varroamijt. Als bijenvolken verzwakt raken doordat ze met insecticiden in aanraking komen, worden ze vatbaarder voor varroa-infecties.”

“Dat is iets dat wij als onafhankelijke wetenschappers vrijwel niet kunnen nalopen. De industriestudies die zijn gebruikt bij de toelating zijn bedrijfsgeheim. In de rapporten van de toelatingsinstanties, in Europa is dat de European Food Safety Authority [EFSA, VH], zijn alleen de conclusies openbaar gemaakt. Er is een voorbeeld van een studie die we wél konden inzien, omdat deze werd gepubliceerd in een wetenschappelijk tijdschrift. Daarvan konden we aantonen dat de onderzoeksopzet niet goed was. ‘Flawed by design’ heet dat. Bij deze studie lagen de proefvelden zo dicht bij elkaar, dat de bijen zowel bij het veld konden foerageren dat behandeld was met insecticiden, als ook bij het onbehandelde veld. De studie vond geen effect, maar vanwege de opzet betekent dat niet dat deze middelen veilig zijn. Deze studie, die betaald bleek door Bayer, is gebruikt bij de toelatingen in Canada, de Verenigde Staten en in Europa.”

“Je kan iemands intenties niet aantonen, maar dit is geen onzorgvuldigheid. Ik zie echt een patroon bij deze studies, waarbij de opzet systematisch dusdanig is dat de uitkomsten in het voordeel van de industrie zijn. Vergeet niet dat het om een miljardenmarkt gaat wereldwijd.”

“Het is een belangrijke stap, maar als ik eerlijk ben is dit besluit te weinig en te laat. Te weinig omdat er nog te veel uitzonderingen in staan. Zo geldt het verbod maar voor drie van de vijf neonicotinoïden die op de markt zijn. Ook wordt het gebruik in de kasteelt niet verboden. De tuin- en sierplanten die bij het tuincentrum te koop zijn komen uit kassen, en vanwege behandeling met deze insecticiden zijn de bloemen nog jarenlang giftig voor bijen. Het verbod komt ook te laat omdat een deel van de nevenschade van ruim twintig jaar steeds grootschaliger gebruik van deze stoffen onomkeerbaar is. Teveel insecten zijn inmiddels verdwenen.”

“Er zou op een andere manier om moeten worden gesprongen met conflicterende informatie en onzekerheden, waarbij er veel meer wordt uitgegaan van het voorzorgsprincipe. Bij dit soort vraagstukken waarbij je hoge onzekerheden in de wetenschap hebt, en daarnaast een groot financieel belang voor het bedrijfsleven; dan weet je dat er gewoon nooit consensus zal komen. Dit omdat er een partij is die geen belang heeft bij consensus, en ervoor zal zorgen dat de controverse blijft voortduren.”

“Naar mijn mening moet daarvoor het hele toelatingssysteem op de schop. Er zit goede kennis bij de industrie, dus samenwerking tussen academische wetenschappers en de industrie is prima. Maar de bedrijven zelf de studies laten doen, en ze dan ook nog de toelatingsrapporten zelf laten opstellen zoals nu gebeurt? Dat is vragen om problemen! Wat je naar mijn mening moet doen is de industrie laten betalen voor het wetenschappelijk onderzoek, maar er dan wel een firewall tussen plaatsen, en een volstrekt onafhankelijke organisatie in het leven roepen die het onderzoek doet naar de veiligheid. Op de huidige manier is de onafhankelijkheid echter niet te waarborgen.”