Bijna anderhalf miljoen mobieltjes heeft de Nederlandse social enterprise Closing the Loop inmiddels verzameld in Azië en Afrika. Maar hoe krijg je die naar de recyclebedrijven in Europa? OneWorld vroeg het na bij het bedrijf, dat twee jaar geleden al in OneWorld over haar ambities sprak.
In 2002 had slechts 1 op de tien mensen in Tanzania, Uganda, Kenia of Ghana een mobiele telefoon. Vandaag de dag is het hebben van een mobieltje net zo vanzelfsprekend in Zuid-Afrika en Nigeria als in Amerika. Zo telde Afrika in 2015 bijna een miljard mobiele telefoongebruikers. Maar wat gebeurt er met de honderden miljoenen toestellen die elk jaar kapotgaan? Die belanden op stortplaatsen, worden verbrand of verdwijnen in het illegale circuit. Joost de Kluijver, die in eerste instantie een handeltje heeft in tweedehands telefoons die hij vanuit Nederland naar Afrika haalt, is geschokt van wat hij ziet. Hij bezoekt een afvalstortplaats, Agbogbloshie in de Ghanese hoofdstad Accra, waar duizenden mensen illegaal werken op een enorme vuilnisbelt. Elektronica wordt hier met batterij en al in de fik gestoken, met als doel de overgebleven metalen te verzamelen en te verkopen. Bodem, water en lucht raken vervuild en de gezondheid van de mensen wordt ernstig aangetast.
Fairphone
Omdat De Kluijver zelf telefoontjes naar Afrika bracht, voelde hij zich er extra ongemakkelijk bij. Hij besloot er iets aan te gaan doen, en begon in 2011 met de organisatie Closing the Loop. In plaats van het verkopen van mobiele telefoons in Afrika, koopt hij er tegenwoordig kapotte mobieltjes op om die te laten recyclen bij een bedrijf in België (Umicore). De grondstoffen die daaruit voortkomen, zoals goud, aluminium, zilver en koper, kunnen opnieuw worden gebruikt; bijvoorbeeld voor het maken van de telefoons van Fairphone, een samenwerkingspartner van de Nederlandse social start-up
Foto: Closing the Loop
'Exportvergunningen zijn een dingetje'
Maar hoewel er inmiddels ruim een miljoen mobieltjes zijn ingezameld, zijn er nog lang niet zoveel telefoons ook daadwerkelijk gerecycled. Honderdduizenden mobieltjes liggen in Afrika namelijk al een tijd te wachten om verscheept te worden. En aangezien een container telefoons al gauw 1,5 ton waard is, werkt dat wel eens op de zenuwen, vertelt Reinhardt Smit, die nu een jaar als projectmanager Afrika voor Closing the Loop werkt. “Het feit dat al die telefoons daar liggen, en wij hier zitten; daar word je soms nerveus van. Het krijgen van exportvergunningen in Afrikaanse landen, is nogal een dingetje namelijk.”
One for One
Afgelopen zomer introduceerde Closing the Loop het zogeheten 'One for One' project. 'Bedrijven kunnen op een simpele manier hun mobiele telefoon gebruik circulair maken. Voor elke telefoon die zij gebruiken, redden wij er een van e-waste stortplaatsen. Een soort CO2 compensatie dus, maar dan voor grondstoffen'.
Gesjoemel met gewicht
Smit, die zelf opgegroeide in Zuid-Afrika en Ghana, wist dat zakendoen met Afrikaanse landen tijd en moeite zou kosten. “Maar waar we de afgelopen jaren met Closing the Loop allemaal tegenaan zijn gelopen; ik snap wel dat we weinig concurrentie hebben.” Een van die knelpunten had te maken met vertrouwen. “We werken samen met partners in elf verschillende landen. Zij verzamelen de mobiele telefoons voor ons door deze op te kopen van agenten, die op lokale schaal de mobieltjes inzamelen. De partners krijgen van ons geld om de agenten te betalen”, vertelt Smit. Maar na enige tijd kwam een van de partners erachter dat er gesjoemeld werd met het gewicht. ‘Omdat er per kilo betaald werd, stopten mensen bakstenen of klei in de telefoons en haalden ze de pinplaten er uit’, zo schrijft De Kluijver in een blog voor Fairphone.
Tegenwoordig wordt elk mobieltje door de partners gecheckt of deze wel compleet is. “Zij houden een Excel-document bij met hierin de cijfers van het aantal telefoons die ze hebben ingezameld en foto’s waarop deze te zien zijn. We willen ons het liefst zo min mogelijk bemoeien met onze partners daar, zodat zij hun eigen verantwoordelijkheden leren kennen. Maar iets van controle is wel noodzakelijk.”
Bijna 1,5 miljoen op de teller
Ondanks de moeizame start, verliep het afgelopen jaar succesvol, vertelt Smit. “In korte tijd zijn we erg snel gegroeid. Sinds mei zijn we nu actief in elf landen, waaronder Kameroen, Ghana, Nigeria, Mali, Zambia, Uganda, Zuid-Afrika en Rwanda”. Zelf is hij verantwoordelijk voor het onderhouden van de contacten en het vinden van nieuwe partners in Afrika. Die laatste spoort hij meestal op via zijn netwerk en via het netwerk van Closing the Loop. “Uit ervaring weet ik vaak wie wel en niet te vertrouwen is, en wie capabel genoeg is. Daarnaast helpen mijn contacten ter plekke met het zoeken naar betrouwbare personen.” Het lijkt te werken; de teller van het aantal ingezamelde telefoons staat nu op bijna 1,5 miljoen. En dat tegenover 300.000 een jaar geleden.
'Gevaarlijke stof'
Maar net toen ze bij Closing the Loop dachten dat alles voor de wind ging, stonden ze ineens voor een nog veel omvangrijker dilemma: het verschepen van de mobiele telefoons. “In 2014 wilden we de eerste lading vanuit Ghana op transport zetten. Daarvoor hadden we een vergunning nodig van de EPA, de Ghanaian Environmental Protection Agency. Alleen wist niemand ons te vertellen hoe we daaraan konden komen; immers waren wij de eerste die op een legale manier telefoons wilde gaan verschepen.” Voor dezelfde uitdaging staan ze nu ook in Uganda, Kameroen en Zambia. Oude telefoons worden daar bestempeld als ‘gevaarlijke stof’. Daarvoor moet het transport voldoen aan alle wettelijke veiligheidseisen en moet duidelijk zijn wat de mogelijke schadelijke gevolgen zijn voor het milieu, mocht er iets misgaan. Volgens Smit is dat totale onzin, aangezien er niks risicovols zit aan het verschepen van kapotte telefoons. “Wat kan er nu gebeuren met een lading mobieltjes? Niks.” Toch moest er administratief gezien nog het nodige gebeuren voordat de overheden Closing the Loop een groen sein wilden geven. Inmiddels zijn de eerste containers vanuit Afrika en Hong Kong met zo’n 500.000 mobiele telefoons gearriveerd bij het recyclingbedrijf in België.
'Beter voor het land'
Maar de rest laat nog even op zich wachten. Desalniettemin denkt Smit dat het vervoeren van de telefoons vanuit de andere landen straks voorspoediger zal verlopen. “We hebben inmiddels heel wat ervaring opgedaan, en weten nu wat er zo ongeveer nodig is om de telefoons hierheen te krijgen.” Hoewel er aan de lopende band op illegale wijze telefoons worden in- en uitgevoerd van Afrika naar China, is dat voor hun geen optie. “Als wij het op een legale manier doen, is voor ons en andere bedrijven straks duidelijk wat er allemaal nodig is voor het transporteren van goederen vanuit verschillende Afrikaanse landen. Op deze manier kun je het proces opschalen. Dat is op langere termijn veel effectiever en ook veel beter voor zo’n land."
