Waarom houden tientallen mensen hun mobiele telefoon omhoog bij de grote mangoboom, vroeg Pieter Buikema (33) zich tijdens zijn verblijf in Zuid-Sudan af. Voor ontwikkelingsorganisatie ZOA werkte hij vier jaar in het land. “Die mangoboom was drie uur lopen bij ons vandaan. Wat bleek nu: wanneer je vlakbij die boom stond of erin klom, had precies één streepje mobiel bereik. De mensen probeerden hun sms’jes binnen te krijgen.”
De bel-boom fascineerde hem. “Bizar toch dat mensen zoveel belang hechten aan mobiele telefonie? In ons dorp was helemaal geen bereik en nauwelijks stroom; toch verkochten mensen een geit om maar een telefoon te kunnen kopen. Iedereen was ervan overtuigd dat dit hun leven makkelijker maakte.”
Kleermaker Hubert – Foto:Oxfam Oostelijk Afrika
Boda boda
Tegelijkertijd verbaasde Buikema, afgestudeerd in antropologie én ontwikkelingsstudies, zich over het feit dat zoveel mensen zelfvoorzienende baantjes hadden. “Officiële banen zijn er nauwelijks, maar wie bijvoorbeeld een brommer heeft, wordt boda boda (brommertaxi) chauffeur. Met een naaimachine word je kleermaker. Dat zijn allemaal micro-ondernemers; kleine zelfstandigen.”
De rol van de uiterst populaire boda boda, (moto-taxi in de Franstalige landen) is nogal dubbel. Enerzijds zorgen ze voor een enorme mobiliteit: je kan er altijd één aanhouden en de chauffeur kent de weg of komt via hulp van zijn collega’s altijd waar je moet zijn. Anderzijds veroorzaken ze ook afschuwelijke ongelukken. Het Mulago ziekenhuis in Kampala heeft er een speciale afdeling voor. Buikema: “In Nairobi werd de boda boda enige tijd uit het zakendistrict verbannen. Na een rechtszaak mogen ze er nu wel weer in. Er zijn daar forenzen die uit angst voor de boda boda liever urenlang in de file vaststaan, opgepropt in een matatu.” (minibusje, red).
Onlangs heeft Uber Kenia de tarieven voor bestuurders met een kwart verlaagd – wat tot demonstraties in Nairobi leidde.
Technisch gezien lijkt de Twende app wel wat op Uber: je kan zien hoe ver een chauffeur bij je vandaan is en of hij goede reviews heeft op het gebied van veiligheid. Twende neemt een chauffeur pas op in het systeem als hij (vrouwelijke boda boda chauffeurs zijn er nauwelijks) bewezen veilig rijdt. Ook het business model is vergelijkbaar: “alleen doordat een percentage van de ritprijs naar ons toe gaat, kunnen we als bedrijf blijven bestaan.” Betalen kan via de mobiele telefoon; een techniek die in Kenia voor het eerst werd uitgerold en inmiddels door 75% van de Kenianen gebruikt wordt.
Daar houdt de vergelijkenis met Uber wel op, wat Buikema betreft. “Onlangs heeft Uber Kenia de tarieven voor bestuurders met een kwart verlaagd – wat tot demonstraties in Nairobi leidde. Wij willen juist een goede relatie met de chauffeurs. Door dat ze via ons meer werk krijgen, moeten ze hun inkomsten met een kwart kunnen verhogen.” Nu bestaat de dag van een brommerchauffeur nog voor een groot deel uit wachten op klanten.
Investeren of niet
Buikema en zijn medeoprichter Tim Dost maken nog geen winst met Twende en proberen de kosten laag te houden. “We hebben wat eenmalige subsidies gekregen, en vorig jaar wonnen we een geldprijs bij de ‘social adventure challenge’ van Cordaid, waarbij we tweede werden.”
In onze visie profiteren chauffeurs ook mee doordat ze uiteindelijk mede-eigenaren worden
Zoals vrijwel iedere start-up onderzoekt Buikema ook de mogelijkheid van het aantrekken van investeerders. “maar dan moet diegene wel bij onze sociale doelstelling passen en niet alleen snel geld willen verdienen. In onze visie profiteren chauffeurs ook mee doordat ze uiteindelijk mede-eigenaren worden.” aldus Buikema.
Hoe dat mede-eigenaarschap er precies uit moeten komen te zien, daarover zijn ze er bij Twende nog niet helemaal uit. “Natuurlijk is dat lastig als je straks 1.000 chauffeurs hebt. Maar wat dat mogelijk moet maken is ‘blockchain’ technologie. Daarop is ook de bitcoin gebaseerd. Waar het om gaat is dat er geen centraal punt meer is; maar gebruikers controleren elkaar. Op lange termijn kan je hiermee een systeem bouwen, waarin iedereen micro-aandeelhouder is. Wanneer jij twee keer zoveel voor Twende rijdt als je buurman, kan je ook twee keer zoveel dividend ontvangen. Chauffeurs hebben dus extra belang om veel kilometers te maken wat goed is voor iedereen.”
Uitbreiding
“Het animo voor de Twende is groot in Kenia, en mensen beginnen de app te gebruiken wat een goed teken is voor een start-up,” weet de ondernemer. Die groei is noodzakelijk; in de wereld van de online diensten telt vaak alleen de eerste positie. Volgende maand reist Buikema weer naar Kenia, om de 15 chauffeurs waarmee nu wordt samen gewerkt te voorzien van reflecterende hesjes –met logo- en een mobiele oplader voor de smartphone. “En dan moeten we snel gaan uitbreiden. Tegen eind 2017 willen we 400 chauffeurs hebben.”
