Dit artikel krijg je cadeau van OneWorld.
Word abonnee
Plotseling werd ik met vaag geworden herinneringen van vijftien jaar geleden geconfronteerd, toen ik las dat het Forum voor Democratie een meldpunt voor leraren in het leven wil roepen, om de ‘linkse indoctrinatie’ van het onderwijs tegen te gaan. Vol verbazing las ik hoe leerlingen worden aangemoedigd om hun leraren aan te geven die een andere opvatting zouden verkondigen dan waar de – volgens de peilingen – grootste partij van Nederland voor staat.
Het was een kille najaarsochtend, 16 oktober 2003: de dag na de zeer omstreden verkiezingen in Azerbeidzjan. Tijdens de verkiezingen was er op immense schaal gefraudeerd, en hoewel oppositieleider Isa Gambar de verkiezingen had gewonnen, werd de macht van president Heydər Əliyev naar zijn zoon İlham overgedragen.
Maar het leven ging door, en ik zat in een oude Sovjetbus op weg naar het Lyceum voor Wiskunde, een van de meest prestigieuze scholen van de hoofdstad Bakoe. Gauw zou ik erachter komen dat niets meer hetzelfde zou zijn na die dag.
Mijn vader, toentertijd een van de vijf leden van de verkiezingsstaf van oppositieleider Gambar, hield een persconferentie voor buitenlandse media, waaronder de Volkskrant, en dook daarna onder. Ik zou hem pas weer op 25 november zien, de dag waarop we moesten vluchten.
De kliklijn in actie
Aangezien mijn vader al decennia in de gelederen van de pro-westerse, liberale oppositie zat, tegen het autoritaire bewind van Heydər Əliyev, was ik op mijn veertiende al bijzonder goed op de hoogte van wat er zich in het land afspeelde. Hoewel ik voor de meeste vakken goede cijfers haalde, stond ik in de klas vooral bekend om mijn uitgesproken politieke meningen, en als ‘de zoon van’.
“Ik werd in de klas publiekelijk beledigd door mijn mentor, een liefhebber van het regime
De bewuste ochtend werd ik in de klas publiekelijk beledigd door mijn mentor Nazira, een liefhebber en aanhanger van het regime – ze had de dictatoriale trekjes goed afgekeken. Ze vroeg waarom ik gekomen was, na ‘gisteren’. Er prijkte een foto van de oppositieleider op mijn schoolschrift, dat ze verscheurde en weggooide. Daarna moest ik me melden bij de directie; Nazira verzocht de schoolleiding om mij te schorsen. ‘Wij’ hadden immers verloren.
Kort daarna vond er een vergadering plaats waarin mijn aanwezigheid op school ter discussie stond. Het merendeel van mijn docenten was het kennelijk eens met de schorsing, met uitzondering van mijn geschiedenisleraar Idrak en mijn wiskundeleraar Mayil. Zij vonden het een absurd idee dat ik vanwege mijn vader, wiens idealen zij steunden, ongewenst zou worden verklaard op school. Beide docenten werden berispt.
Die middag gaf meester Idrak mij wat geld omdat ik hem verteld had dat mijn vader ondergedoken zat. ‘Hij mag desnoods bij ons komen’, zei hij voor de ingang van zijn werkkamer.
De teerling was geworpen. Op 17 oktober moest ik mijn dossier ophalen, wat het einde betekende van mijn opleiding op deze school. Vervolgens hoorde ik iets schokkends van meester Mayil: ik was niet de enige die eruit gegooid was. Iemand had mijn gesprek met Idrak afgeluisterd en gezien dat hij geld in mijn borstzak stopte. Er werd een foto van mijn vader op de staatstelevisie uitgezonden, samen met foto’s van enkele andere ‘volksvijanden’, die ook werden gezocht of waren opgepakt. Idraks steun aan mij betekende het einde van zijn werkzaamheden op de school. Wie hierachter zat is nooit bekend geworden.
“Ik voelde me schuldig dat hij door mijn schuld verklikt werd en ontslagen is
Toen ik hem zeven jaar later weer ontmoette, zei ik dat ik me nog altijd schuldig voelde dat hij door mijn schuld verklikt werd en ontslagen was. Hij zat er geen seconde mee in zijn maag, zei hij overtuigend: ‘Als geschiedenisleraar weet ik maar al te goed dat het kwaad het nooit kan winnen van een schoon geweten.’
Het FvD-meldpunt is een aanval op de wetenschap
Sinds ik in Londen woon en werk spreek ik mijn ouders in Amsterdam regelmatig via de telefoon. Zo ook kort geleden, toen ik met mijn vader belde. Zoals altijd vroeg ik hem – om Brexit-vragen te vermijden – naar de Nederlandse politiek. Ook hij had het nieuws over het FvD-meldpunt gelezen. ‘Ik wilde dat Azerbeidzjan op Nederland zou gaan lijken, maar volgens mij gebeurt het tegenovergestelde’, luidde zijn reactie. De kliklijn voor docenten is nog altijd van kracht in Azerbeidzjan.
Natuurlijk zijn de omstandigheden in Azerbeidzjan en Nederland niet één op één te vergelijken. Waar ik wel een parallel kan trekken, is dat een dergelijk meldpunt in feite een aanval is op ons onderwijssysteem. En dat terwijl het Nederlandse onderwijs juist erg goed scoort in globale ranglijsten.
“Een docent die verkondigt dat klimaatverandering een probleem is, komt al in aanmerking om verklikt te worden
Deze kliklijn reduceert wetenschap tot de subjectieve mening van een docent die zijn klas zou proberen te hersenspoelen. Als je als docent verkondigt dat klimaatverandering een probleem is, dan kom je al in aanmerking om verklikt te worden, aangezien het Forum voor Democratie allesbehalve overtuigd is van het belang van het onderwerp klimaatverandering.
Daarnaast baart het mij grote zorgen dat FvD jonge scholieren de rol van de gedachtepolitie wil toedichten. Dergelijke ‘spionage’ kan er toe leiden dat bepaalde docenten zelfcensuur gaan toepassen uit vrees voor een aanval vanuit rechtse hoek als hun naam ‘viral’ gaat op het internet. Het kan zijn dat iemand bewust een discussie in de klas uit de weg gaat, of bepaalde zaken niet meer durft te zeggen of bespreken, omdat die als indoctrinatie kunnen worden gelabeld.
Er is behoefte aan meer docenten, niet aan kliklijnen
Als er in Nederland een ding is dat ons onderwijs beschadigt, dan is het wel het nijpende tekort aan beschikbare docenten. Wat wij in dit land níet nodig hebben is een kliklijn die leraren het mikpunt van autoritair populisme maakt. De jongeren achter de schoolbankjes hebben geen baat bij de totstandkoming van samenlevingen waar elkaar verklikken nog altijd als een morele plicht wordt beschouwd. Zij hebben behoefte aan hoogwaardig onderwijs waar leraren hen klaarstomen voor de uitdagingen van de toekomst, ook voor de grote maatschappelijke vraagstukken die nu door FvD stellig worden ontkend.
Het meldpunt om docenten aan te geven is een gevaarlijk concept dat de relaties tussen docenten en scholieren schaadt, vrij onderwijs en wetenschap inferieur maakt aan politieke voorkeuren en belangen, en derhalve de weg vrij maakt voor zelfcensuur. Iets wat zo gebruikelijk is in landen waar mensenrechten met voeten worden getreden, hoort daarom – zeker anno 2019 – niet thuis in een democratische rechtsstaat als Nederland.
Verder lezen?
Rechtvaardige journalistiek verdient een rechtvaardige prijs.
Maak jij OneWorld mogelijk?
Word abonnee
- Digitaal + magazine — € 8,00 / maand
- Alleen digitaal — € 6,00 / maand
Terugkerende klant? Klik hier om in te loggen
Heb je een waardebon? Klik hier om je code in te vullen
