Docent Maboula Soumahoro kreeg 87 pagina’s aan haatmail: ‘Ook doodsbedreigingen’

“Ik heb de universiteit een overzicht gestuurd van de haatberichten die ik de afgelopen jaren kreeg: 87 pagina’s in totaal.” De Franse universitair docent Maboula Soumahoro (49) doet haar verhaal via een beeldverbinding vanuit haar eigen huis. Sinds er in november doodsbedreigingen binnenkwamen, werkt ze namelijk niet meer op de campus van de Universiteit van Tours. Hoewel ze de bedreigingen aan haar adres serieus neemt, vertelt ze er ogenschijnlijk onaangedaan over. “Voor mij is dit geen nieuw fenomeen. Ik verschijn al zeker tien jaar regelmatig op de radio en televisie. Al vanaf mijn eerste publieke optreden krijg ik achteraf haatmail.”

In november 2024 zou Soumahoro bij een besloten evenement van het Europees Parlement spreken over antidiscriminatiebeleid. Soumahoro is hoofddocent aan de Universiteit van Tours en geniet in Frankrijk en daarbuiten veel aanzien in haar vakgebied: de Afrikaanse diaspora en raciale verhoudingen in Frankrijk. Een logische gastspreker dus, voor een rondetafelgesprek over precies die onderwerpen. Jaren eerder, in 2014, was ze er al eens te gast ter gelegenheid van Black History Month.

Maar toen twee extreemrechtse Franse Europarlementariërs lucht van het evenement kregen, zetten zij in een mum van tijd een haatcampagne op social media op poten. Soumahoro zou volgens hen ‘anti-wit racisme’ verspreiden en ‘antisemitisch’ zijn (ze had ooit gezegd niet geschokt te zijn door een vermeend antisemitische speech). Amper vierentwintig uur later was het evenement geannuleerd. Daarna kwamen de anonieme doodsbedreigingen.

Vooropgezet plan

“Mijn universiteit kreeg een brief”, vertelt Soumahoro, “waarin stond dat mijn leven niet zeker zou zijn, als ik niet ontslagen zou worden of me op de universiteitscampus zou vertonen. Dat waren de exacte bewoordingen.” De universiteit maakte bij de politie melding van de bedreiging en spoorde Soumahoro aan aangifte te doen. Dat deed ze tegen een van de twee Europarlementariërs die de online haatcampagne aanzwengelden.

Volgens Soumahoro was de haatcampagne deel van een vooropgezet plan. “Het was een gecoördineerde poging om mij uit het Parlement te weren. Tegelijkertijd was het ook symbolisch bedoeld: ik belichaam alles waar extreemrechtse politici zich tegen verzetten. Ik ben zwart, moslim en doe academisch onderzoek.”

Nationale eenheid

Wat academische vrijheid betreft staat Frankrijk er op papier goed voor. In de jaarlijkse Academic Freedom Index van het gerenommeerde onderzoeksinstituut V-Dem staat het land al jaren in de ‘top 20 procent’ van landen met de meeste academische vrijheid. Dat is vergelijkbaar met buurlanden België, Spanje en Duitsland en hoger dan Nederland, dat in de ‘top 30 procent’ staat. Volgens mensenrechtenorganisatie Freedom House kent Frankrijk ‘geen formele beperkingen van de academische vrijheid’.

Maar achter die ogenschijnlijke vrijheid broeit iets: Soumahoro is niet de enige academicus die verdachtmakingen van Franse politici te verduren krijgt. Vooral de sociale en geesteswetenschappen, zoals studies naar gender, racisme en (post)kolonialisme, moeten het ontzien; die zouden de nationale eenheid bedreigen. Zo werden de Black Lives Matter-protesten in 2020 volgens president Macron ‘aangemoedigd’ door sociale academici die de Franse republiek ‘in tweeën wilden splitsen’. En toen het land later dat jaar werd opgeschrikt door twee dodelijke aanslagen met een islamitisch-extremistisch motief, brachten twee Franse Onderwijsministers die ook in verband met de sociale en geesteswetenschappen op Franse universiteiten.

‘Islamo-gauchisme’

In hun reacties op de aanslagen in 2020, gebruikten beide Onderwijsministers een omstreden term die afkomstig is uit ‘alternatief rechtse’ kringen: ‘islamo-gauchisme’, een samenstelling van ‘islamisme’ (conservatief-islamitische politieke opvattingen) en ‘gauchisme’ (gauche is Frans voor links). Dat zou een ‘ravage’ aanrichten op universiteiten, die zouden lijden aan ‘gangreen1 door islamo-gauchisme’.

Universiteitsvoorzitters noemden de theorie een ‘pseudonotie uit de extreemrechtse koker’ en een honderdtal academici reageerde woedend op de verdachtmakingen, die hen deden denken aan de klopjacht op vermeende communisten in de Verenigde Staten tijdens de Koude Oorlog. Ook Soumahoro is bekend met de beschuldiging van ‘infiltratie’ en ‘activisme’, zegt ze. “Politici zetten ‘linkse’ academici weg als een besmetting, die uiteindelijk zelfs zou leiden tot de ondergang van de universiteit.” Wat een paar jaar geleden nog islamo-gauchisme werd genoemd, heet nu ‘wokisme’, verduidelijkt ze. Al in 2012 greep de extreemrechtse presidentskandidaat Marine Le Pen (toen Front National, nu Rassemblement National) de theorie aan om angst te zaaien over migranten uit overwegend islamitische landen.

Soumahoro zegt niet precies te doorgronden waaróm uiterst rechtse politici zwarte en islamitische academici als een bedreiging voor de nationale eenheid zien, maar heeft wel zo haar vermoedens. “Ze zijn bang voor verandering en voor rechtvaardigheid.” Dat laatste noemt ze paradoxaal: “Ik onderzoek hoe mensen uit de Afrikaanse diaspora zich bewegen in een samenleving met negatieve opvattingen over zwartheid. Extreemrechtse politici zeggen dat ze rechtvaardigheid willen, maar zijn tegelijkertijd bang voor een academicus die daar onderzoek naar doet. Hun idee van rechtvaardigheid is bekrompen, exclusief en geracialiseerd.”

Veel steun

Na de online haatcampagne en de anonieme doodsbedreigingen, kreeg Soumahoro in november aanvankelijk veel steun, zowel van haar universiteit als van collega-academici en activisten. Een open brief aan de voorzitter van het Europees Parlement, waarin intellectuelen en schrijvers opriepen het evenement alsnog door te laten gaan, kreeg in een mum van tijd 7000 handtekeningen, onder meer van Nobelprijswinnaar Annie Ernaux. “En de juridische kosten zou de universiteit voor haar rekening nemen. Het bestuur zei volledig achter me te staan.”

Dat bleek helaas van korte duur. Kort na de bedreiging koos de universiteit een nieuw bestuur en brak de kerstvakantie aan. In januari kreeg Soumahoro te horen dat ze niet meer op de campus mocht komen. “De universiteit zei mijn veiligheid niet te kunnen waarborgen als ik toch zou komen. De juridische kosten willen ze nog steeds dekken, maar verder zegt het bestuur niets te kunnen doen. Ze konden alleen aanbieden dat ik mijn lessen online mag geven.”

Thuiswerken mag misschien een mogelijke aanslag op haar leven op straat voorkomen, in haar eigen huis voelt Soumahoro zich allesbehalve veilig. Toch stoort ze zich vooral aan haar nieuwe werkwijze: “Online lesgeven is een ramp. Dat merkten we al tijdens de pandemie. Het is oneerlijk naar mij en mijn studenten, voor wie ik er nu niet echt kan zijn.” Ze voorziet gevolgen voor toekomstige academici, wier kwaliteit van onderwijs wordt beperkt. “Ik hou van lesgeven, maar niet op deze manier. Dit is niet de baan waarvoor ik heb gesolliciteerd.”

Spectaculaire omkering

Het ergste aan de hele affaire vindt ze dat de mensen die haar van racisme en antisemitisme beschuldigen, daarmee wegkomen. “Het is een spectaculaire omkering van de werkelijkheid, haast een goocheltruc zou ik zeggen. Politici, nota bene van een flank met een geschiedenis van racisme en antisemitisme, beschuldigen míj van racisme en antisemitisme. En ze worden nog geloofd ook, anders was mijn uitnodiging van het Europees Parlement niet ingetrokken.”

Wanneer ze weer fysiek les zal geven, durft Soumahoro niet te zeggen. “Ook het komende studiejaar zal ik vanuit huis lesgeven, want bij al mijn publieke optredens moet beveiliging worden geregeld.” Ze ziet de toekomst sowieso grimmig in. “We zijn getuige van een beangstigend moment in de geschiedenis. De geschiedenis heeft laten zien waar extreemrechts toe in staat is. Ga je mij zeggen dat een stroming die in de Tweede Wereldoorlog achter het nazisme en de genocide op Joden zat, tegenwoordig kampioen is in het bestrijden van racisme en Jodenhaat? De daders worden de slachtoffers en de slachtoffers de daders. Ik kan er met mijn verstand niet bij.”