Het businessmodel van de mensensmokkelaars met militaire middelen om zeep helpen: “Systematisch identificeren, veroveren en vernietigen van schepen gebruikt door mensensmokkelaars.” Daar koerst de Europese Unie op af, als reactie op het toenemende aantal verdronken bootvluchtelingen in de Middellandse Zee.
Incidenten met piraten
Het voorbeeld is de Europese antipiraterijmissie voor de kust van Somalië, want Operatie Atlanta heeft orde op zaken gesteld in de Hoorn van Afrika. De incidenten met piraten zijn gedaald van ‘een kleine twintig in 2013 naar slechts vier incidenten in 2014’, staat te lezen in het jaarverslag van de Militaire Inlichtingen en Veiligheidsdienst (MIVD). Alweer drie jaar geleden werd voor het laatst een schip gekaapt.
Met de inzet van militaire middelen moet er nu ook een halt worden toegeroepen aan de humanitaire ramp die zich voltrekt op de Middellandse Zee. Maandag bespreken de Europese leiders de militaire opties, nadat EU-buitenland vertegenwoordiger Mogherini deze week al bij de VN steun zocht voor de Europese plannen.
Te land?
Wat is de Europese Unie van Plan? De EU wil de boten waarmee mensensmokkelaars vluchtelingen naar Europa vervoeren stoppen. Lek schieten, laten zinken of aan de ketting leggen, zodat mensensmokkelaars het wel uit hun hoofd halen om vluchtelingen naar Europa te verschepen. De stap die daar aan vooraf moet gaan is om de boten te identificeren als smokkelboot. Dat is lastig genoeg, omdat vissersboten ook dienst doen als smokkelboten. Om de boten nog voor vertrek te controleren, zou een militaire interventiemacht aan land moeten komen, maar deze optie van ‘boots on the ground’ lijkt politiek voorlopig onhaalbaar. Libië ziet dat zelf niet zitten. De twee regeringen en de daarbij aangesloten milities zijn tegen. En bij de VN hebben China en Rusland twijfels.
Een risicovolle militaire actie kan de levens van migranten verder in gevaar brengen
Ter zee?
Dan maar op volle zee opereren vanaf marineschepen? Dat lijkt politiek meer haalbaar, maar kent risico’s. De Britse krant The Guardian heeft de hand weten te leggen op een intern rapport van de Europese Commissie, waarin staat dat ‘het aan boord gaan in het bijzijn van migranten een hoog risico heeft op ‘bijkomende schade’, inclusief dodelijke slachtoffers' onder de vluchtelingen. De Internationale Organisatie voor Migranten onderstreept de noodzaak voor harde Europese actie, maar ‘ziet dat een risicovolle militaire actie, hoe prijzenswaardig ook, de levens van migranten verder in gevaar kunnen brengen’.
Een dilemma voor de EU, want EU-buitenlandvertegenwoordiger Mogherini geeft in haar speech bij de VN-veiligheidsraad aan dat het redden van mensenlevens juist voorop staat. Daarnaast is het de vraag wat de EU bereikt met het afsnijden van de smokkelroute in Libië. De militaire opties richten zich vooral op hotspot Libië, maar als mensen willen vluchten, zoeken zij wellicht een andere route. En de mensensmokkelaars zitten niet alleen aan de kust van Libië. Dit is slechts het einde van een keten aan mensensmokkelaars. Het begint met een familie in Somalië die het geweld wil ontvluchten. Mensensmokkelaars zien daar geld in en weten wel een andere route te vinden. Of zij overtuigen de vluchtelingen daar van.
Libië als hinderlaag voor vluchtelingen
Door de Europese militaire actie in de Middellandse zee lopen vluchtelingen in Libië in feite in een hinderlaag. Waar kunnen ze heen als zij Libië bereikt hebben, maar de EU hen de pas naar het veilige Europa heeft afgesneden? Daar maakt Philip Luther van Amnesty International zich druk over: “Het aanpakken van smokkelaars zonder het bieden van veilige alternatieve routes weg van het conflict in Libië, lost de toestand van migranten en vluchtelingen niet op.” Volgens Amnesty zijn vluchtelingen in het door oorlog verscheurde Libië het slachtoffer van 'verkrachting, marteling, ontvoering'.
Diepere oorzaken zijn armoede, conflicten, crisis, mensenrechtenschendingen in Afrika en het Midden-Oosten
Indirect erkent Mogherini dat de EU doet aan symptoombestrijding. Zij noemt de militaire plannen een ‘reactie op een noodgeval’, waarvan de structurele oorzaak ongewijzigd blijft als er niet effectief gehandeld wordt op de diepere oorzaken: “Armoede, conflicten, crisis, mensenrechtenschendingen in onder andere Afrika en het Midden-Oosten, inclusief de situaties in Syrië, Afghanistan of de Hoorn van Afrika.”
Symptoombestrijding
Terug naar het voorbeeld van de militaire plannen tegen smokkelboten. Het doel van de antipiraterijmissie in de Hoorn van Afrika is om koopvaardijschepen een veilige doortocht te geven, deze miljardenbusiness is van groot belang voor Nederland als handelsland. Dat lukt, maar structureel verbetert het niks in Somalië ondanks jarenlange pogingen van de internationale gemeenschap. Zo valt te lezen in het jaarverslag van de MIVD, dat de onderliggende oorzaken en randvoorwaarden voor piraterij vanaf de Somalische kust nog 'vrijwel ongewijzigd' zijn.
De parallel tussen de humanitaire ramp op de Middellandse Zee en piraterij in de Hoorn van Afrika zit niet alleen in dezelfde oplossing – militaire actie – maar ook in het oplossend vermogen. Alleen de symptomen worden bestreden. Waarom neemt de piraat het met een bazooka op een bootje op tegen voorbij varende koopvaardijschepen? En waarom stapt de vluchteling op een bootje naar Europa? In dat opzicht is de bootvluchteling als de piraat. De oorzaken liggen dieper.
