Schuld hoeft niet altijd slecht te zijn. Toekomstige opbrengsten kunnen nu reeds worden benut. Maar net als bij die andere menselijke vinding, het vuur, is schuld niet alleen een vehikel voor vooruitgang. Je kunt je er lelijk aan branden. Volgens Rens van Tilburg onderzoeker bij het Sustainable Finance Lab in Utrecht heeft de Westerse economie zich goed gebrand, met als gevolg een zeer pijnlijke en nog steeds open wond: de eurocrisis. In plaats van blijk te geven van naïef optimistisme bij iedere financiële opleving, moeten euroleiders volgens Van Tilburg nu toch echt eens onder ogen gaan zien dat we voorlopig op de blaren zullen zitten.
Euroleiders slaakten deze zomer een zucht van verlichting. De eurozone leek er economisch weer bovenop te komen. Helaas druppelden nog voor de zomer goed en wel was afgelopen de economische onheilstijdingen alweer binnen. De economie van Frankrijk stagneerde en die van Italië en Duitsland krompen zelfs in het tweede kwartaal. De inflatie daalt verder wat de schulden afbouw nog meer bemoeilijkt. En dan moeten de oplaaiende strijd in Oekraïne en het Midden-Oosten hun invloed nog doen gelden.
De opluchting was ook kortzichtig, een teken van de geringe lessen die zijn geleerd. De politiek blijft blind voor de schuldenlast die een structurele rem zet op de economische ontwikkeling. Zes jaar na de val van Lehman Brothers staat de wereldeconomie er nog altijd beroerd voor. De schulden zijn wereldwijd enkel verder toegenomen.
Iedereen lijkt terug te willen naar een verleden dat nooit zo mooi was. Ja, voor 2008 groeide de westerse economie en die van de opkomende landen onstuimig. Maar die groei kwam met een prijs. Achter deze positieve stromen gingen scherp dalende kapitaalvoorraden schuil. Die zetten nu een rem op de toekomstige economische ontwikkeling.
Naïef optimisme
De les die we niet lijken te willen leren is dat kapitaalvoorraden er toe doen. Net als voor de crisis kijken we nog steeds vooral naar de economische stromen, zoals de productie en consumptie. Zolang deze groeien is alles goed. Of beter: lijkt alles goed. Want als deze stromen worden gegenereerd door te snel in te teren op de kapitaalvoorraad, schaadt dat de mogelijkheden die we hebben voor toekomstige productie en consumptie.
Deze bijziendheid is er niet alleen als het over geld gaat. We teren ook in op het sociaal- en ecologisch kapitaal dat ten grondslag ligt aan ons welzijn. De ecologische voetafdruk van de gemiddelde Nederlander is maar liefst zesmaal zo groot als de beschikbare ‘biocapaciteit’. De groeiende vermogensongelijkheid en de moeilijke schuldpositie van veel Nederlanders tasten het sociaal kapitaal van Nederland aan, een pijler onder het poldermodel.
Ook hier geldt dat het een tijd kan duren voordat je merkt dat je aan het interen bent op je kapitaalvoorraad. Maar anders dan bij financieel kapitaal is er voor het sociaal en ecologisch kapitaal geen centrale bank die desnoods nieuw kapitaal kan scheppen. Klimaatverandering draai je niet terug, visstanden herstellen maar langzaam en vertrouwen in een samenleving komt te voet maar gaat te paard.
Geen bodemloze put
Schuld is niet slecht. Schuld maakt het mogelijk dat iemand met niets meer dan een goed idee en de wil om dit te realiseren de wereld ook daadwerkelijk kan verbeteren. Toekomstige opbrengsten kunnen nu reeds worden benut. Maar net als bij die andere menselijke vinding, het vuur, is schuld niet alleen een vehikel voor vooruitgang. Je kunt je er lelijk aan branden.
Een schuldbewust land is niet een land dat geen schulden maakt. Wel is het een land dat telkens een bewuste afweging maakt tussen het voordeel dat het aangaan van schulden nu oplevert en de bijkomende lasten en risico’s voor de toekomst, op zowel financieel, als sociaal en ecologisch gebied. Het is deze blik op Nederland die wij in het rapport 'Een schuldbewust land: naar een stabiel en duurzaam Nederland' werpen en waar wij onze aanbevelingen op baseren.
Rens van Tilburg is onderzoeker bij het Sustainable Finance Lab dat zich bezig houdt met het verduurzamen van de financiële sector. Volg Rens van Tilburg op Twitter @RensvanTilburg.
