In deel 1 van deze serie kwamen Bosnische vrouwen aan het woord die durven te praten over de seksuele trauma’s die zij ten tijde van Srebrenica opliepen. Met de hulp van psychiater Branka Antic-Stauber, die therapiesessie geeft aan de slachtoffers van seksueel geweld, durven vrouwen naar de rechtbank te gaan om te getuigen tegen hun daders.
Het ‘Angelina-effect’
“Veel vrouwen kunnen nadat ze een getuigenis in de rechtbank hebben afgelegd een telefoontje verwachten met een dreigement. Ik weet niet wie daar achter zit. Misschien een vriendje van een official?” Velma Saric, een Bosnische van midden dertig, is mede oprichter van de non-gouvermentele organisatie Post Conflict Research Center (PCRC). In 2011 werkte zij samen met actrice Angelina Jolie aan het script voor de film ‘Land of Blood and Honey’ en organiseerde zij in 2014 de fotoexpositie Breaking the Silence and Stigma, waarmee PCRC het oorlogsgeweld tegen vrouwen onder de aandacht wilde brengen. Ze legt uit dat het nog altijd journalisten en filmmakers als Angelina Jolie zijn, die met hun inzet het meest de aandacht weten te trekken voor deze groep vrouwen.
Het PCRC werkt sinds 2011 onder leiding van de Britse Ambassade en VN samen met Angelina Jolie. De film ‘Land of Blood and Honey’ is een samenwerking waarin het seksueel misbruik van de Bosnische vrouwen onder de aandacht wordt gebracht. Een film die veel weerstand opriep. Ook bij slachtoffers.
In de film wordt een bewaker van een van de concentratiekampen verliefd op een vrouw die hij in het kamp ontmoet.
Maar ngo-medewerker Saric vindt de film niet controversieel. De liefdesrelatie is volgens haar op vele manieren te bekijken: “Voor ons is het allerbelangrijkste in de film het lijden van vrouwen in de oorlog. Door middel van deze film begon een discussie over de positie van de vrouwelijke slachtoffers van de oorlog in Bosnië en Herzegovina.”
“Angelina heeft veel meer gedaan dan enige andere vereniging of overheidsorgaan om de slachtoffers van de oorlog te helpen en bij te dragen aan herstel. Ze geeft heel duidelijk de feiten weer in de film, en was dapper genoeg om kritiek te uiten op de rol van de internationale gemeenschap.”
Kritiek
Sinds kort is het PCRC een samenwerkingsverband aangegaan met de VN, de Britse Ambassade en dertig andere ngo’s om zoveel mogelijk gegevens in kaart te brengen van de slachtoffers van seksueel geweld waar Saric nog niet zoveel over kan zeggen, maar dat ze zeer kritisch over de rol van de vele ngo’s in het gebied, is duidelijk. “Alleen meetings houden zonder in actie te komen, zou complete bullshit zijn,” zegt ze terwijl ze haar stem verheft. “Onlangs was ik op een meeting waarbij elf ngo’s uit de regio om hun medewerking werd gevraagd. De meesten verzamelen alleen data en hebben vrijwel geen persoonlijke gegevens van deze vrouwen. Dan denk ik: hoe kan je daar zitten en zeggen dat je wat voor deze vrouwen betekent als je niet eens weet wie ze zijn?”
De Bosniakse (moslims), Bosnisch-Kroatische (rooms-katholieken) en Bosnisch-Servische (servisch-orthodoxe) vrouwen die tijdens de Bosnische oorlog van ’92 – ’95 het slachtoffer werden van seksueel geweld, leefden voornamelijk in de dorpjes langs de Servische grens zoals Foča, Višegrad, Zvornik, Vlasenica, Bratunac en Srebrenica.
In de dorpen woedde de oorlog het hardst, en werden veel vrouwen als seksslavinnen gebruikt. Er vonden in deze gebieden ook etnische zuiveringen plaats. De bekendste was in Srebrenica, waar meer dan 8000 moslimmannen werden vermoord. De meeste van hen vluchtten de bergen in. Dit gebeurde rondom de compound van de Nederlandse Dutchbatsoldaten die in opdracht van de VN verantwoordelijk waren voor het leiden van de vredesmissie.
Saric vertrouwt erop dat de samenwerking iets teweeg gaat brengen, en dat is hard nodig want er moet nog een hoop gebeuren in Bosnië-Herzegovina. Het systeem is volgens haar nog altijd corrupt. De media wordt gemanipuleerd door corrupte politici en het gaat economisch slecht met het land. De vrouwen worden in sommige gevallen nog dagelijks bloot gesteld aan intimidatie.
Nog steeds bang
“Het is goed voor het proces van erkenning als deze vrouwen getuigen in de rechtbank. Maar doordat de vrouwen weinig steun krijgen vanuit de regering en samenleving, en veel oorlogsmisdadigers nu hoge posities hebben verworven, kan een aangifte nog altijd leiden tot een bedreiging. De vrouwen blijven vaak nog altijd te bang om te spreken.” Servische vrouwen hebben het volgens Saric het zwaarst, omdat de oorlogsslachtoffers van ’92 – ’95 in Republiek Srpska, het Servische deel van de federatie Bosnië-Herzegovina, nog altijd voor de wet worden ontkend.
Ze staat opeens oog in oog met haar vier daders
Toch zijn er altijd slachtoffers die twintig jaar na de Bosnische oorlog wel een verklaring durven afleggen. Ook Bosnisch-Servische vrouwen. Zonder glazenmuur of stemvervorming. Het versnelt een rechtszaak dat al gauw vijf tot zeven jaar in beslag neemt, wil deze succesvol worden afgerond. Dat is Zorka L. uitgelegd, een blonde Bosnisch-Servische vrouw van middelbare leeftijd. Ze is de afgelopen maanden begeleid door Antic-Staubers team bij de voorbereiding op haar proces. Tijdens de oorlog was ze nog geen twintig jaar oud toen ze opeens midden op de dag gescheiden werd van haar oudste zoon en echtgenoot.
Zorka’s buren
Zorka’s man en oudste zoon werden naar een kamp vervoerd, terwijl Zorka achterbleef en in een bestelbus gestopt werd. Onderweg kwam de wagen even stil te staan, en werd ze voor de eerste keer verkracht door een van de bijrijders. Ze kwamen aan bij een huis waar Zorka in een kleine kamer werd gestopt. Onder slechte hygiënische omstandige ontving ze elke avond tientallen mannen die, zoals ze dat zelf omschrijft, “in en uit konden lopen, en konden doen wat ze wilden”. Vier van hen stonden onlangs terecht in de rechtbank van Bosnië-Herzegovina. Het zijn oud-militairen van de Bosnisch-Kroatische eenheid. Het waren Zorka’s buren.
Haar lichaam verstijft als hun blikken elkaar kruisen
Zorka kan de confrontatie moeilijk aan als de vier verdachten geboeid worden binnen geleid. Ze houdt haar blik strak op de grond gericht als de mannen rechts naast hun verdediger plaatsnemen. De man met de donkere krullen, die haar voor de eerst misbruikte, blijft haar vanachter zijn glazen in de gaten houden. Haar lichaam verstijft als hun blikken elkaar voor een ogenblik kruisen.
Wijs ze maar aan
Als het Openbaar Ministerie (OM) haar begint te ondervragen over het moment dat haar leven voorgoed veranderde, geeft ze antwoord op alle vragen totdat ze de verdachten in de juiste volgorde van misbruik moet aanwijzen. Zorka gaat staan en wijst ze een voor een aan als hun namen worden opgenoemd. Ze schrikt als blijkt dat ze de twee blonde mannen, de tweede en vierde verdachte op een rij, met elkaar heeft verward. Als het OM vraagt waarom ze nu iets anders zegt dan bij het vooronderzoek probeert ze haar woede in te houden. Een defensieve reactie heeft geen enkele zin. Ze zal zich moeten verdedigingen als de tegenpartij de aanval opent.
[[{“fid”:”37844″,”view_mode”:”file_styles_artikel_volle_breedte”,”fields”:{“format”:”file_styles_artikel_volle_breedte”,”field_file_image_title_text[und][0][value]”:””,”field_file_image_alt_text[und][0][value]”:””},”type”:”media”,”attributes”:{“alt”:”TimeToAct”,”style”:”height:327px; width:581px”,”class”:”file-file-styles-artikel-volle-breedte media-element”}}]]
Angelina Jolie tijdens de lancering van de ‘International Protocol on the Documentation and Investigation of Sexual Violence in Conflict’ in November 2014 in het parlement van Bosnie-Herzegovina.
Lees hier deel 1 van de serie over seksueel misbruik ten tijd van Srebrenica.
