Besmettelijk virustransport in Uganda

Dit artikel krijg je cadeau van OneWorld. Word abonnee

Wie Kampala moet uitrijden, kan zijn reis maar beter goed timen. De stad is berucht om haar beperkte wegennetwerk. ’s Ochtends en aan het einde van de middag sta je muurvast. Propvolle matutu’s – taxibusjes – staan bumper aan bumper in de file. De boda boda’s – taxiscooters – manoeuvreren zich tussen de andere vervoersmiddelen.

In die drukke files staan ook veel vrachtwagens. Kampala is een belangrijk knooppunt op de noordelijke corridor, de transportroute die de Oost-Afrikaanse landen zonder kust met de Keniaanse havenstad Mombasa verbindt. Via Kampala reizen de vrachtwagenchauffeurs met hun goederen richting het noorden door naar Sudan of via het westen verder naar Congo, Rwanda en Burundi. Ze zijn vaak weken, soms maanden onderweg.

route van virustransport in Uganda
De afgelegde transportroute in Uganda.

Risicogroep

De vrachtwagenchauffeurs blijken in het hele continent een risicogroep voor infecties en besmettelijke ziektes. In Uganda wordt het percentage hiv-infecties onder langeafstandschauffeurs geschat op 25 tot 30 procent, bijna vier keer hoger dan het landelijk gemiddelde. En dat heeft effect op de omgeving. Mensen die in de buurt wonen van een truckstop hebben meer kans op een hiv-infectie dan op andere plekken. En die verhoogde kans op hiv maakt deze mensen indirect ook een risicogroep voor tuberculose: hiv verzwakt het immuunsysteem, waardoor de tuberculosebacterie een grotere kans heeft zich tot ziekte te ontwikkelen.

Lange tijd gold Uganda als voorbeeldland in de strijd tegen hiv en aids, nadat hier in 1982 het eerste aidsgeval was geconstateerd en het landelijke infectiepercentage begin jaren ’90 was gestegen tot een hoogtepunt van 18 procent. Een intensieve overheidscampagne die aanspoorde tot medische behandeling en vermindering van het aantal seksuele partners zorgde voor een sterke daling van het aantal hiv-infecties. Maar sinds een paar jaar is de curve omgebogen en neemt het percentage hiv-gevallen weer toe. Uganda staat zelfs in de top drie van Afrikaanse landen met de meeste nieuwe hiv-infecties. Ook de bestrijding van tuberculose stagneert. Uganda behoort tot de groep van 22 landen met de meeste tbc-gevallen.

Op weg

Mijn reis begint in Kinawataka, een wijk aan de rand van Kampala. Hier is ruimte voor vrachtwagenchauffeurs om hun wagen te parkeren, wanneer zij de nacht in Kampala verblijven. Een belangrijke oorzaak van de gezondheidsrisico’s voor vrachtwagenchauffeurs zijn hun vrije seksuele contacten onderweg, legde professor Katabira van de Makerere University in Kampala mij eerder uit. “Ze zijn lang van huis, stoppen onderweg om te overnachten en zoeken daar vaak het gezelschap van verschillende vrouwen. Daarmee vergroten ze de kans op hiv en andere soa’s. Die infecties nemen ze vervolgens met zich mee binnen en buiten landsgrenzen.”

sekswerker in uganda
Foto: Eva van Barneveld

Daar waar de truckers stoppen, daar zijn bordelen. Ook Kinawataka is zo’n hotspot voor sekswerk. Ik ontmoet Peace en Chario, die hier als sekswerkers werken. Via een doolhof van smalle steegjes komen we bij de kleine kamer van Peace, waar ze haar klanten ontvangt. Rechts in de kamer staat een smal tweepersoonsbed. De muren zijn wit en kaal, maar Peace heeft haar best gedaan de kamer een beetje gezellig te maken met gehaakte kleedjes. Uit de speakers klinkt Afrikaanse dancehall muziek. De bijbehorende clip op televisie zoomt in op een schuddende bilpartij.

Het is nauwelijks voor te stellen dat Peace 28 jaar is. Door haar tengere lijf, frêle stemmetje en holle ogen schat je haar hooguit twintig. Ze legt me uit dat ze tijdens haar werk condooms wil gebruiken. “Maar sommige mannen zijn grof en sterk, en dwingen je hardhandig tot onveilige seks.” Ze laat een litteken zien van een snee bij haar wenkbrauw.

Ziektes versterken elkaar

Hoewel 98 procent van de langeafstandstruckers weet dat ze de kans op hiv vergroten door onveilige seks met een geïnfecteerde sekspartner, vertaalt dit zich niet altijd in hun gedrag. “Ze zeggen dat ze niks voelen met een condoom”, zegt collega-sekswerker Chario. Dan gaat het alarm op haar telefoon af. Take medicine staat er op het scherm. Tijd voor haar hiv-medicatie, waarmee ze de infectie onder controle houdt.

Eerder liep Chario ook tuberculose op. “Ik had geen eetlust, hoestte veel en had koorts en nachtelijke rillingen. Ik verloor een hoop gewicht.” Chario kreeg een anti-tuberculosebehandeling van zes maanden, maar bleef al die tijd werken. “Ik had het geld nodig”, vertelt ze. De tuberculosebacterie wordt vooral door hoesten via de lucht verspreid. Wie de bacterie inademt, kan besmet raken. Het gebrek aan ventilatie in de bordelen vergroot de kans op besmetting. “Omdat ik zoveel hoestte, vroegen sommige klanten of ik tuberculose had. Dan ontkende ik. Anders vertrokken ze en zou ik mijn inkomen verliezen.”

Ik ontkende dat ik tbc had, want anders vertrokken de klanten en zou ik mijn inkomen verliezen

Co-infectie van hiv en tuberculose komt vaak voor in Uganda. 45 procent van de tbc-patiënten is ook hiv-positief. Dat is zeer risicovol. “Deze twee ziektes versterken elkaars symptomen”, vertelt dokter Katende. Hij werkt voor de MARPI-kliniek in Kampala, waar ze risicogroepen behandelen. “Pas geleden kwam er een vrachtwagenchauffeur op consult. Hij was doodziek”, vertelt de arts. “Hij bleek zowel tuberculose als hiv te hebben. We hebben hem direct in het ziekenhuis opgenomen, maar het was al te laat. Kort na opname overleed hij.”

Lang van huis

In een taxibusje verlaat ik Kampala en vervolg ik mijn reis richting het oosten. Hier maakt de stedelijke bebouwing plaats voor kleine dorpjes en suikerplantages. Op de smalle eenbaansweg rijden de gigantische vrachtwagens continu af en aan. Zo nu en dan komt de regen met bakken uit de hemel. In het begin van de middag kom ik aan in Lugazi. Op de parkeerplaats zit een groepje mannen voor hun vrachtwagens te kletsen. Hier ontmoet ik de Keniaanse vrachtwagenchauffeur Benjamin Kasuma. “Vrienden noemen me Kilo Kumi”, zegt hij. “Dat betekent tien kilo. Omdat ik wel 110 kilo weeg.” Een bulderende lach volgt. Zijn zware lijf schudt mee. Hij is onderweg van Mombasa naar Kampala en blijft vannacht in Lugazi slapen.

“Het leven van een vrachtwagenchauffeur is zwaar”, vindt Kilo Kumi. “Je mist steeds je familie.” Volgens hem is het belangrijk dat je onderweg altijd je thuis en je familie in gedachten houdt. Maar hij geeft toe dat het moeilijk is. “Als ik hier in Lugazi aankom, begin ik te drinken, slaap ik met vrouwen. Dan is het makkelijk om je gezin te vergeten. Voor je het weet, doe je iets stoms.” Hij kent veel chauffeurs, die door hun roekeloze gedrag alles zijn kwijtgeraakt. “Zij hebben geen familie meer en geen plek om thuis te komen en uit te rusten. Dat houd je niet lang vol.”

Condoomles

Ik bezoek het plaatselijke bordeel in Lugazi met Diana Natukunda van WONETHA, een organisatie voor en door sekswerkers, die opkomt voor hun rechten. De sekswerkers in Lugazi delen hun zorgen met Diana. “De condooms zijn zwak, daardoor knappen ze vaak”, vertelt een van de vrouwen. Diana vraagt haar om te laten zien hoe ze een condoom omdoet en geeft haar een siliconen penis. Ze ziet direct waar het fout gaat. “Je moet het topje van het condoom goed dichtknijpen bij het omdoen, anders komt er lucht in en kan een condoom knappen.”

dildoles in uganda van sekswerker
Ugandese vrachtwagenchauffeurs krijgen les over hoe ze een condoom moeten omdoen. Foto: Eva van Barneveld

Een andere vrouw geeft aan dat de condooms vaak te krap zijn. “Ze passen de Sudanese mannen niet.” Diana herkent het probleem. “De condooms die het ministerie van Gezondheid uitdeelt, worden in China geproduceerd en zijn soms te klein.” Ze adviseert om in dat geval een ruimer vrouwencondoom te gebruiken en geeft een demonstratie. De vrouwen giechelen om het siliconen vaginamodel. Volgens Diana doen veel mythes de ronde over condooms. “Mannen beweren dat ze kankerverwekkend zijn of dat ze er allergisch voor zijn.” Ze spoort de sekswerkers aan daar niet in te trappen en anders de hulp van collega’s in te schakelen.

Megatruckerstop

Het laatste stuk van de route rijd ik mee met de Ugandese vrachtwagenchauffeurs en broers Abuzidi en Sahadi. We rijden langs rijstvelden en theeplantages en naderen de grens met Kenia. Het aantal vrachtwagens op de weg neemt toe. In het grensstadje Malaba zie ik meer vrachtwagens dan ik ooit in mijn leven heb gezien. Aan de randen van het stadje staan ze rijen dik geparkeerd op de modderige veldjes. Op een van de parkeervelden ontmoet ik elektricien en pastoor David Otieno. In de cabine van een vrachtwagen sleutelt hij aan de knoppen op het dashboard. Hij werkt al sinds 1995 in Malaba en heeft met eigen ogen gezien wat de gezondheidsrisico’s zijn voor de mensen op en langs de transportroute. “Ik ken veel mensen die zijn overleden aan de gevolgen van aids. Er zijn hier overal sekswerkers en ze roepen de mannen op straat. Het is moeilijk om de verleiding te weerstaan.”

Zeecontainers als kliniek

Even verderop staat een zeecontainer, ingericht als kliniek. Vrachtwagenchauffeur Mutaba Issa Kaguwa is langsgekomen voor een hiv-test. Zijn bloed wordt afgenomen en op een teststrookje gedruppeld. Na tien minuten krijgt de chauffeur de uitslag: hij is hiv-negatief. De man kijkt opgelucht naar het enkele streepje op het teststrookje. De container is een initiatief van North Star Alliance, die in tien Afrikaanse landen een netwerk van 36 klinieken heeft geïnstalleerd langs de belangrijke transportroutes. De organisatie probeert in te spelen op de behoeften van de risicogroepen die op of langs de corridors werken. “Truckers kunnen hun vrachtwagen niet onbemand achterlaten en zitten vast aan een strak tijdsschema. Dat maakt het lastig om een dokter te bezoeken”, zegt Charles Ojullo van North Star Alliance.

vrachtwagenchauffeur uganda
Vrachtwagenchauffeurs moeten vaak lang wachten bij de grensovergang. Foto: Eva van Barneveld

Het lange wachten bij de grensposten maakt het bovendien lastiger voor vrachtwagenchauffeurs om op tijd hun medicatie te halen. De behandeling voor tuberculose duurt zes maanden, die voor hiv is levenslang. Als je niet trouw je pillen slikt, loop je het risico resistent te worden. Dat maakt de verdere behandeling moeilijker, tijdrovender en een stuk kostbaarder. Ook sekswerker Namakanda komt geregeld in de kliniek om een hiv-test te doen. Ze geeft toe dat ze weleens zonder condoom met een klant slaapt. “Een klant betaalt soms vijf keer zoveel voor onveilige seks”, vertelt Namakanda. “Ik probeer aan te dringen op een condoom, maar als een klant dan dreigt naar een andere sekswerker te gaan, stem ik vaak toch in. Ik heb het geld hard nodig voor het schoolgeld voor mijn zoontje en jongere zusje.”

Als de schemering inzet, verandert de sfeer in Malaba. ’s Avonds duiken de chauffeurs de kroegen en danscafés in. In het felgekleurde discolicht wordt openlijk geflirt. De sekswerkers cirkelen om de mannen heen en vragen hun aandacht. Af en toe neemt een van hen een man mee naar achteren, naar een kamer in het bordeel. Ik denk terug aan Kilo Kumi, de vrachtwagenchauffeur die ik in Lugazi ontmoette. Ik kan me goed voorstellen dat mannen hier hun thuis vergeten. Ze worden omringd door de vele sekswerkers, die hun geld hard nodig hebben. Uit de kroegen klinkt de herhalende beat van reggaeton. Er wordt gepoold en gedronken. Gedanst en verleid. En geen chauffeur weet hoe lang het precies zal duren voordat hij weer thuis is. 

Deze reportagereis komt voort uit een wedstrijd voor jonge journalisten in samenwerking met het Aids Fonds/ STOP AIDS NOW! en het KNCV Tuberculosefonds.

Ik wil dat OneWorld blijft bestaan

AbonneerDoneer

Lees je bewust met OneWorld en draag bij aan een rechtvaardige wereld.

Dat kan al vanaf 6 euro per maand

Ontvang onze beste verhalen in je mailbox

Volg ons