Daarover gaat de lezing dinsdagavond 4 november in De Kleine Zaal van De Balie, die onderzoeker Grace Spencer van de Universiteit van Nottingham houdt op uitnodiging van IS Academie Education and International Development, een initiatief van het ministerie van Buitenlandse Zaken en de Universiteit van Amsterdam. Alle stoelen zijn bezet: door jonge wetenschappers, ngo-medewerkers en een enkele beleidsmaker.
Eenzijdge benadering
Spencer werkte jarenlang als verpleegkundige en sprak met wereldwijd met jongeren uit verschillende culturen over hun gezondheid. “Of het nu in de favela’s van Brazilië, het platteland van Tanzania of in Zuid Afrika was: vaak zag ik hoe ngo’s empowerment inzetten als manier om jongeren zelfvertrouwen te geven om hun rechten af te kunnen dwingen. Maar de context waarin dat moest plaatsvinden – veel armoede en geweld bijvoorbeeld – werd haast onder het tapijt geschoven. Die eenzijdige benadering voelde ongemakkelijk.”
Wat zijn de onbedoelde gevolgen van empowerment?
Als een individu empowered is, hoeft dat niet automatisch te leiden tot empowerment van de gemeenschap, voegt Spencer toe. Het is één van de aannames die baat zouden hebben bij een sterker theoretisch kader rondom het begrip, beoogt ze. Een ander pijnpunt dat ze aanstipt zijn de onbedoelde gevolgen van empowerment. “Daar wordt te weinig over nagedacht. Wat nou als empowerment van de ene individu leidt tot onbedoelde macht over een ander? En: wie bepaalt eigenlijk wie er empowered moeten worden? De term suggereert dat het de individu of groep zelf is, maar de praktijk wijst soms iets anders uit.”
Pubers zijn gelukkig en maken lol
Spencer geeft enkele voorbeelden uit haar onderzoek naar pubers in het Verenigd Koninkrijk en hun ideeën over gezond zijn: “Je gelukkig voelen’ en ‘lol maken’, was meestal hun antwoord. Terwijl de volwassenen in hun omgeving dat gedrag juist als risicofactor zagen: het zou zomaar kunnen leiden tot onveilige seks, drankmisbruik of ander ‘onjuist’ gedrag. Zij wilden de jeugd empoweren, maar wel met het idee dat die vervolgens de ‘juiste keuze maakt, oftewel: ervoor kiest om gezond te leven. Maar die jongeren voelden zich bij voorbaat al veroordeeld! Dan is er sprake van top-down empowerment.”
Spencer pleit er dan ook voor om het promoten van een gezond leven positief in te steken, in plaats van er bij voorbaat al van uit te gaan dat jongeren onverantwoordelijk gedrag vertonen. Spencer: “Hoewel er zeker bewijs is dat empowerment positieve effecten kan hebben op een gezond leven, zijn er ook onbedoelde gevolgen. Je kan niet over empowerment praten als je niet nadenkt over wat macht dan betekent. Je kan de macht krijgen om je eigen keuzes te maken bijvoorbeeld, maar soms weerhouden bestaande machtsstructuren je daarvan.”
Zijn seks en genot altijd positief?
Discussie over macht
Van de theorie gaan we naar de praktijk. Miranda van Reewijk van stichting Rutgers WPF reflecteert op de vragen die Spencer opvoert. “De discussie over macht kan ons werk ‘op de grond’ versterken. Ook op onze website staat dat we jongeren het recht willen geven om zelf keuzes te maken over seksualiteit en voortplanting. Maar kunnen wij dat inderdaad wel?” Van Reewijk herkent de problemen en complexiteit die Spencer schetst. “Wij benaderen seks en seksueel genot als iets positiefs. Maar als jongens seks zonder condoom als lekkerder ervaren, zijn ze wel empowered, maar ontstaat er paradoxaal genoeg ook een ander probleem.”
Van Reewijk vindt vooral dat je als organisatie transparant moet zijn in je aanpak: “Concrete resultaten, zoals een daling van HIV besmetting door empowerment, zijn lastig meetbaar. Je moet dat ook niet willen claimen als organisatie. Empowerment gaat er ook om dat je jongeren bewust maakt van bepaalde rechten. Zodat ze zelf afgewogen beslissingen kunnen maken, Dat kan alleen door jongeren zelf te betrekken bij het ontwikkelen van programma’s, zaols we doen met The World Starts With Me”.
Grace Spencer van de Universiteit van Nottingham. Foto: Arushi Singh .
Waarom worden jongeren altijd als risicogroep gezien?
Spencers punten maken nogal wat discussie los. De zaal barst los met vragen. Arushi Singh, een onafhankelijk consultant uit India, licht na afloop toe waarom ze de lezing zo inspirerend vond. “Het problematiseren van de jeugd, waar Spencer over spreekt, moet aan de kaak gesteld worden. Overal in de wereld van de internationale gezondheidszorg kom ik de old school benadering tegen: jongeren zijn een risicogroep.
In Ethiopië, waar ik net vandaan kom, gaf ik trainingen over jeugdparticipatie in seksuele rechten. Hoewel men weet – al dan niet aangewakkerd door financieringsmogelijkheden – dat jongeren meer betrokken moeten worden bij het vormgeven van hun eigen leven, is de rol van ouderen in de gemeenschap nog erg sterk. Die complexiteit herken ik ook uit India. Laten we ons daar vooral bewust van zijn.”
