'Minder misbruik bij VN-vredesmissies’, concludeerden de VN eerder deze maand in een officieel rapport. Uit een gelekt (intern) expertonderzoek blijkt echter dat de VN op allerlei fronten tekort schieten als het gaat om de preventie en vervolging van seksueel geweld door blauwhelmen en andere VN-medewerkers.
Bijna tien jaar geleden onthulde de BBC dat soldaten van de VN-vredesmissies in Haïti en Mali zich schuldig maakten aan verkrachting en prostitueebezoek. Ook hadden blauwhelmen seks met kinderen, die ze in ruil wat eten of geld gaven. Twee jaar later, in 2008, trok hulporganisatie Save the Children aan de bel omdat uit onderzoek van de organisatie bleek dat VN-militairen en hulpverleners seks hadden met minderjarigen in Ivoorkust, Zuid-Sudan en Haïti.
Officieel VN-rapport: minder militairen beschuldigd van misbruik
Wie het jaarlijkse SEA-rapport (SEA is het jargon voor sexual exploitation and sexual abuse, red.) van Secretaris-Generaal Ban Ki-moon leest, zou denken dat de VN flink de bezem hebben gehaald door vredesmissies, en dat seksueel misbruik hard wordt aangepakt. In het op 13 maart gepubliceerde document wordt gerept over een ‘zero tolerance beleid’ ten aanzien van alle seksuele delicten door VN-personeel en personeel van aan de VN gelieerde organisaties. Want, ‘elke zaak is er een teveel’. Het rapport bevat meer goed nieuws: het aantal beschuldigingen (van seksueel misbruik door VN-vredesmilitairen) is op z’n laagst sinds de invoering van speciale maatregelen daartegen. In heel 2014 werden in totaal 51 beschuldigingen geregistreerd (zie kader). In 2013 waren dat er nog 66.
Aids Free Worldis een internationale advocacy organisatie die strijdt voor een aidsvrije wereld. Niet door het verspreiden van medicijnen of het geven van voorlichting, maar door achter de krachten aan te gaan die ‘hiv de ruimte gaven om te exploderen van een zwak virus tot een pandemie’, zoals kortzichtigheid, racisme, seksisme, hypocrisie, veronachtzaming van mensenrechten. Oprichters Stephen Lewis en Paula Donovan werkten in het verleden allebei voor de VN. Eerder pleitten ze met succes voor meer vrouwen in het High-Level Panel on Peace Operations.
Gelekt rapport
Het rapport van Ban Ki-moon baseert zich naar eigen zeggen deels op een expertrapport. Drie onafhankelijke experts deden onderzoek bij vier VN-vredesmissies: MONUSCO (Democratische Republiek Congo), MINUSTAH (Haïti), UNMIL (Liberia) en UNMISS (Zuid-Sudan). Van alle beschuldigingen van seksueel geweld die gerapporteerd zijn door de VN, vond 85 procent bij deze missies plaats.
De inhoud van dat expertrapport, dat al in december 2013 werd afgerond, werd echter nooit door de VN geopenbaard. Tot vorige week. Toen kwam het document in handen van de internationale advocacy organisatie Aids Free World. Zij plaatsen het op hun website.
Gelekt expertrapport: seksmisdrijven niet gerapporteerd door zwijg- en angstcultuur
Wat blijkt? De conclusies van de experts zijn tegenovergesteld aan die van het SEA-rapport van Ban Ki-moon. Zo luidt een bevinding van het expertteam: ‘de VN weten niet hoe serieus het probleem van SEA (seksuele uitbuiting en misbruik) is omdat de officiële cijfers maskeren dat er sprake is van significante onderregistratie van SEA. Hier zijn een aantal redenen voor, waaronder:
- Angst voor rapportage binnen en buiten de VN / stigmatisering van klokkenluiders binnen de VN en soms daarbuiten / een zwijgcultuur, vooral binnen het leger en bij de politie.
- Het gevoel dat het rapporteren een futiliteit is, vanwege de lange vertragingen in het handhavingsproces in New York en bij de missie zelf, en de zeldzaamheid van genoegdoening, waaronder de beperkte bijstand aan slachtoffers.
- Problemen met de verslaglegging, waarbij de cijfers van de ene bron niet overeenkomen met die van de andere.'
Kortom: seksueel geweld wordt zelden gemeld, en als het wel wordt gemeld wordt het beperkt geregistreerd. Ban Ki-moon had geen enkele reden om te jubelen over het lagere aantal geregistreerde beschuldigingen – en was daar bovendien van op de hoogte.
‘Straffeloosheid is de norm’
Het expertrapport bevat nog meer harde uitspraken over seksuele uitbuiting en seksueel misbruik rondom VN-missies.
‘Bij alle missies die we bezochten wees VN-personeel ons op meerdere verdachte of zichtbare casussen van seksuele misdrijven die niet waren geteld of onderzocht.’
‘Over het algemeen was er een cultuur van vermijding van handhaving, met managers zich niet bij machte voelden om regels tegen seksuele misdrijven uit te voeren, een zwijgcultuur rondom het rapporteren en bediscussiëren van casussen, een cultuur van enorme voorzichtigheid met betrekking tot de rechten van de verdachten en weinig rechten voor het slachtoffer.’
‘(Het) team hoorde vele uitingen van frustratie dat zij die de regels overtreden niet gestraft worden, en dat straffeloosheid eerder norm is dan uitzondering.’
'Geen verslaglegging en een zwijgcultuur'
‘De VN hebben het expertrapport niet vrijgegeven omdat het een aanklacht is tegen alle praktijken van de VN’, stelt Aids Free World-directeur Stephen Lewis in een YouTube-filmpje over het publiceren van het expertrapport. Er is sprake van ‘gebrekkige verslaglegging of gewoon geen verslaglegging, een zwijgcultuur, een angstcultuur, versnippering van informatie via verschillende instanties. En aangiftes waarvan nu verklaard wordt dat die ‘onsubstantieel zijn’, zijn niet vals maar onvoldoende onderzocht. ‘Een onderzoek duurt gemiddeld 18 maanden!’ Volgens Lewis weet ‘Iedereen binnen de hogere VN-kringen dat wat de experts zeggen waar is. Toch trok niemand (openlijk) aan de bel.’
VN vs. lidstaten
Volgens Dick Leurdijk, voorheen als Verenigde Naties-expert verbonden aan instituut Clingendael, zijn seksuele misdrijven rondom VN-vredesmissies een bekend probleem. “Bij eerdere voorvallen heeft Kofi Annan duidelijk gemeld dat seksueel geweld onaanvaardbaar is. Sindsdien voeren de VN officieel een zero tolerance-beleid. Dat Ban Ki-moon zelf een expertteam heeft ingehuurd om de situatie bij vredesmissies te onderzoeken, pleit voor de VN.” De praktijk is echter complex. “Het zijn de landen zelf die militairen aanleveren voor de VN-vredesmissies. Zij werken allemaal als blauwhelmen, maar het zijn de uitzendende landen die bij een delict verantwoordelijk zijn voor vervolging. De VN kunnen er dus alleen op aandringen dat landen goede militairen sturen.”
Als een militair openlijk beschuldigd wordt van misbruik, kan het uitzendende land besluiten om de volgende keer minder militairen te sturen
Juist daarom betreurt Leurdijk dat de VN het expertrapport niet openbaar heeft gemaakt. “Een internationale samenwerkingsorganisatie moet transparant zijn en problemen aankaarten, zodat de lidstaten die militairen leveren zich bewust worden van die problemen en alert zijn.” Toch kan Leurdijk de aarzelingen bij de VN wel plaatsen. “Het is altijd pijnlijk als je organisatie in verband wordt gebracht met seksuele delicten. En voor een organisatie als de VN, die vertrouwen moet wekken, is het helemaal pijnlijk. Daarbij komen de beschuldigde militairen vaak uit specifieke landen. Het is niet leuk voor die landen als ze in het openbaar in die context genoemd worden. Die landen zouden er weleens voor kunnen kiezen om in de toekomst minder militairen aan de VN te leveren.”
Geen reactie van de VNWe hebben de VN per e-mail om een reactie gevraagd, maar deze ten tijde van publiceren nog niet ontvangen. Paula Donovan, co-director van Aids Free World, zegt ook geen officiële reactie van de VN te hebben gekregen. “Wel hebben we e-mails ontvangen van mensen binnen de VN die anoniem willen blijven. Zij bedanken ons voor het openbaren van een situatie waardoor zij zich enorm bezwaard voelen
Wat de VN er bij de lidstaten aan doet om bewustwording te creëren blijkt niet uit het rapport van Ban Ki-moon. Ook over het monitoren van opvolging van beschuldigingen van seksueel misbruik wordt niets gemeld. De VN houden niet op structurele basis bij in hoeverre de lidstaten de van misbruik beschuldigde militairen inderdaad vervolgen en bestraffen.
